92. Ушем мутдымо кыдежан ойлончышто предикатив ужаш-влак коклаш тире шындалтеш:

а) икымше ужашыште кокымшышто ойлымын жапше але условийже каласалтеш гын (тыгодым икымше ужашышке гын ушем мутым але кунам ушыкмутым ешараш лиеш): Шуко моторым йӧратет – пиалетым йомдарет (к.). Тораш пыштет – лишыч налат (к.). Октябрьыште куэ ден тумо лышташ чыла ок вел – теле йӱштӧ лиеш (п.). Южгунам тулвуйым вӱдышкак чыкен нӧртет гынат, мардежыш луктат – уэш йӱлаш тӱҥалеш (А. Т.);

б) кокымшо ужашыште икымшыште ойлымылан ваштарешла шонымаш каласалтеш гын (тыгодым кокымшо ужаш ончыко ваштарешле а, но, туге гынат ушем мут-влакым ешараш лиеш): Кынервуй чак – пурлаш ок лий (к.). Тер ок нойо – имне ноя (к.). Курык ден курык ваш огыт лий – айдеме ден айдеме кунам-гынат вашлийыт (к.). Шулдырем уке – чоҥештем (т.). Изаже дек шӱжарже уналыкеш мия – изаже шылеш (т.). (Ачаже) вурсенат ончен, порынат семален – нимо шот ок лек (С. М.).

Палемдымаш. Шуко предикатив ужашан ушем мутдымо кыдежан ойлончышто тире дене мужырлалтше ужаш-влак коклаште ваштарешле, ваштарешлен таҥастарыме кыл годым запятой шындалтеш: Ава шӱм тугай: шочшыжым моктат – куана, орлат – когарга (к.). Вик кает – куд меҥге, йыр кает – кум меҥге (к.);

в) кокымшо ужашыште иктаж-мо пеш писын але вучыдымын лийме нерген каласалтеш гын: Мардеж пуал колта – вакш пӧрдаш тӱҥалеш (А. В.). (Казанцев) умылтарен пытарен гына шуктыш – звонок йоҥгалтат! (В. Кос.). Тӧршталтен миен, руалташ пурла кидем шуялтенам ыле – вуйым нӧлталаш тӧчен кийыше мераҥ, вучыдымын уло вийже дене тӧршталтен, корно гоч вурт гына койын кодо (А. М.-А.);

г) кокымшо ужашыште икымшыште ойлымын лектышыже, санденлыкше (следствийже) нерген каласалтеш гын (тыгодым кокымшо ужаш ончыко садлан, сандене, туге гын ушем мут-влакым ешараш лиеш): Чодыра пыта – вӱд пуча, янлык кая (А. М.-А.)). Лум йымач тӱрлӧ пашат лектын – ыштен гына шукто (С. И.). Кок йолташлан пӱсӧ шомак ыш келше – пелке торлышт (А. Ал.). Шкат палет, пий деч посна сонарзылан чодыраште нимом ышташ – мӧҥгӧ велыш савырнаш логале (А. М.-А.).

Палемдымаш. Ойсем дене санденлык ыҥ поснак ок палемдалт гын, тире олмышто запятой шындалт кертеш: Шинчавӱд дене ойгым сеҥаш ок лий, ит шорт (М. Р.). Ороспай, тый ик ийлан кугурак улат, виетшат шукырак лийшаш (В. И.);

д) кокымшо ужаш ушалтме ыҥан да тиде, теве, тыге, тыгеже, тунам, тыгай шомак-влак дене тӱҥалеш але ончыланже нуным ешарен каласаш лиеш гын: Вӱд ӱмбалне пуйто шӧртньӧ окса йолткен йылгыжеш – тиде кече шке йоллажым тыге модыкта (А. Т.). Урокышто шукырак оҥайым каласкале – тунам вара йоча-влакын эн йӧратыме туныктышышт лият (В. Кос.). Шӱвыр почеш куштат, мурат, ӱдырамаш пусакыште вате-влак лоҥыт веле чӱчкат – пайрем чот тарваныш (Ш. О.). (Овик) качын шинчашкыже шӱлыкын ончен, чевер тӱрвыжӧ эркын тарванен – ӱдыр могай-гынат поро мутым семынже ойлен (В. И.).

Вияш оян ойлончышто чарналтыш палым шындымаш

93. Текстыш пуртымо вияш ой кавычкеш налалтеш: «Киндыда перкан лийже», – Михаил Трофимович пелештыш. «Тол пырля, перканрак лиеш, – Ефим Лукич вашештыш. – Вараш кодын толынат, вараш» (Ю. А.). Лаврушкин руал каласыш: «Тый нимат ужын отыл, нимат от пале. Умылышыч?» (В. И.). «Маню, – малден салтак вате, – ала кастене мый декем шинчаш миеда? Мийыза» (Ш. О.).

94. Диалогысо вияш ой абзац гыч тӱҥалеш гын, кавычкеш ок налалт, ончыланже тире шындалтеш:

– Кӧ тиде кагазым Йыванлан наҥгаен пуа?

– Мылам пуыза, мый наҥгаен пуэм, – сӧрыш Мигыта. – Тетрадьшымат пелен налам (Онч.).

95. Вияш ой авторын мутшо почеш шога гын, авторын мутшо почеш кокточко шындалтеш, а вияш ой кугу буква дене тӱҥалеш да кавычкеш налалтеш (йодыш да кычкыралтыш пале-влак, шукыточко петырыше кавычке деч ончыч возалтыт, а точко – тудын деч вара): Кочам ойла: «Сану, ит мондо: нур шинчан, чодыра пылышан». Икана Веденейын аваже тыгай мутым лукто: «Эргым, тыйым ончен йывыртем. Тый вес Веденей лийынат». Уремыш лекмек, Поляков йодо: «Тый тунемме шотышто молодёжь дене кутыренат?». Кок-кум йӱк иканаште шергылте: «Йогорым пурташ!». Илем тӱрыш погынышо калык коклаште кычкыралме йӱк шокташ тӱҥале: «Сита, орланышна! Тетла ханын осалжым туркен огына керт!». Луымшо классыште тунемше-влакын икмыняр пашаштым ончалмек, Бирюков шоягоремжым удырале: «М-да-а...» (В. Кос.).

96. Вияш ой авторын мутшо деч ончыч шога гын, вияш ой почеш запятой, йодыш але кычкыралтыш пале, шукыточко да тире шындалтеш, авторын мутшо изи буква дене возалтеш (йодыш да кычкыралтыш пале, шукыточко петырыше кавычке деч ончыч возалтыт, а запятой – тудын деч вара): «Муро – пайремын ямже, муро деч посна могай пайрем», – Ику манеш (К. В.). «Мыйын шонымаште, йодышым тыланда пуэдаш нимолан?» – йодо туныктышо (В. Кос.). «Мом шыргыжат?» – кидтупшо дене шинчажым туржале Эчей (П. К.). «Но-о! Йорталте писынрак!» – покталта алашажым изаже (К. И.). «Писынрак, Олача, писынрак! Озатым утараш кӱлеш!» – Извай уло кертмын кычкыра (В. Ю.). «Эргынан шӱмдымӧ тыгай койышым шижам гын, мый тудым...» – озакува кидшым кормыжтале (А. М.-А.).

Палемдымаш. Вияш ой деч вара шогышо авторын мутыштыжо манын ушышо шомак запятой дене деепричастий семынак ойыралтеш: 1) сказуемый ден манын шомак коклаште вес мут-влак лийыт гын, запятой шындалтеш: «Илымаш-кутырымаш, Сергей шольо! Мый изиш варашат кодым докан», – манын, (Васлий Ондрий) Сергейын ӱстелже дек ошкыл мийыш (Ш. О.). «Приказ! – манын, урядник Ороспайын вачышкыже кидшым пыштыш. – Тарване. Тылат тӱням ончалаш уто огыл» (В. И.); 2) манын шомак сказуемый пеленак шога гын, запятой ок шындалт: «Мый шкеже чылт торешак омыл вет... Аваж дене каҥашен ончыза», – манын сӧраса Корий кугыза (Ш. О.). «Ынде ик оптышымат ом шынде», – манын пелештыш Еренте (М. Ш.).