Problematyka „kauzalności”

Musicie pamiętać, że każda – prócz weksla – czynność prawna, dla swojej ważności wymaga istnienia tzw. kauzy, czyli przyczyny.

Kauza to nic innego, jak podstawa prawna, w oparciu o którą dokonuje się czynności prawnej. Czynności te pogrupowano w doktrynie i wyróżnia się:

- kauzę zobowiązująco rozporządzającą (obligandi vel aquirendi), której istotą jest przeniesienie własności rzeczy w zamian za ekwiwalent, rzeczowy lub pieniężny;

- kauzę donandi – czyli darowiznę – ta podstawa jest zazwyczaj najbardziej problematyczna, dlatego między innymi czynności pod tytułem darmym są najsłabiej chronione prawem cywilnym, a najbardziej podejrzane na gruncie prawa podatkowego oraz karnego!

Trzecią kauzą jest tzw. kauza solvendi, czyli kauza typowo prawno-rzeczowa. „Solvendi” oznacza rozwiązać, rozwikłać – chodzi o „rozwiązanie” ciążącego zobowiązania, czyli przeniesienie własności (w sensie czynności prawno-rzeczowej, czysto rozporządzającej, bez elementu zobowiązującego) dla wykonania zobowiązania już wcześniej istniejącego.

Np. przy umowach deweloperskich (ale koniecznie zawartych w formie aktu notarialnego!!!), kasa za mieszkanie jest już dawno na koncie dewelopera, ale własność nieruchomości będzie przeniesiona dopiero z chwilą ukończenia budynku – wtedy u notariusza deweloper oświadczy, że przenosi własność na nabywcę.

Kolejnym przykładem jest sytuacja, w której kupujemy coś np. przez Internet, a sprzedawca nie chce nam rzeczy wydać. Wówczas wykazujemy istnienie kauzy solvendi, jako podstawy prawnej naszego roszczenia.

Tej kauzy można się także dopatrywać przy instytucji zobowiązania przemiennego lub upoważnienia przemiennego – są to instytucje prawa zobowiązań i powinniście wiedzieć, na czym polegają. (to pierwsze z ma dwa alternatywne świadczenia; w upoważnieniu drugie świadczenie jest subsydiarne).

Źródłem zobowiązania do przeniesienia własności może być między innymi:

- umowa – jak w przypadku umów deweloperskich;

- zapis testamentowy – spadkodawca nakazuje spadkobiercy przekazanie własności określonej rzeczy określonej osobie;

- bezpodstawne wzbogacenie – czyli przykładowo sytuacja, w której sprzedawca omyłkowo dostarczył kupującemu zbyt dużą partię towaru.

Kauza ta jest o tyle istotna, że zawsze muszą ją wykazać podmioty pozywające, czyli te, którym przysługuje jakieś uprawnienie do żądania przeniesienia własności. Aby roszczenie było skuteczne, należy więc wykazać, że z jednej z powyższych przyczyn zobowiązany ma obowiązek przeniesienia własności rzeczy na wierzyciela.

Chodzi zatem o sytuację:

- po pierwsze istotną z punktu widzenia prawa cywilnego – w której podmiot zobowiązany nie chce złożyć oświadczenia woli o przeniesieniu własności rzeczy, mimo że jest do tego zobowiązany – wówczas stosujemy art. 64 k.c. i w pozwie żądamy, aby sąd nakazał pozwanemu złożenie oświadczenia woli o określonej treści;

- po drugie – z punktu widzenia prawa podatkowego – po upływie długiego czasu dłużnik zwraca nam dług, choćby już przedawniony! Gdyby kontrolował nas urząd skarbowy, wyjaśniamy, że transfer środków został dokonany na podstawie istniejącej kauzy solvendi.