Nabycie I utrata własności

Pojęcie prawa własności było (będzie) omówione na wykładzie. Aby nie wchodzić w ten zakres i nie powielać tematu wykładu, można ograniczyć się do ogólnego stwierdzenia, że własność jest prawem rzeczowym o charakterze bezwzględnym, przez co rozumieć należy uprawnienie do korzystania z rzeczy z wyłączeniem innych osób – a zatem jest to prawo skuteczne erga omnes. Możemy zatem rzeczą dowolnie rozporządzać: używać, pobierać pożytki, dysponować, a nawet zużyć (zniszczyć).

Istotnym z punktu widzenia pojęcia własności jest, aby odróżnić pojęcie „własności” od pojęcia „mienia” – mieniem jest bowiem nie tylko własność, ale i inne prawa rzeczowe (patrz art. 44 k.c.).

Zanim wdamy się w szczegóły, dotyczące poszczególnych sposobów nabycia i utraty własności, należy zwrócić uwagę, że z prawem własności, jako bardzo silnie chronionym prawem – w zasadzie zaraz po życiu i zdrowiu – spotykamy się nie tylko w kodeksie cywilnym, ale i w innych ustawach.

Przykładowo, przypadki nabycia lub utraty prawa własności można odnaleźć zarówno w prawie administracyjnym (instytucja wywłaszczenia – ustawa o gospodarce nieruchomościami oraz tzw. specustawa na EURO2012), w prawie karnym (przepadek rzeczy), a także podatkowym (przepadek).

Ponadto, również w zakresie szeroko pojętego prawa cywilnego można wyróżnić wiele sposobów nabycia oraz utraty prawa własności:

- na podstawie umowy – np. sprzedaż, zamiana, darowizna;

- z mocy samego prawa – np. zasiedzenie;

- z mocy orzeczenia sądowego – np. zniesienie współwłasności;

- inne – np. dziedziczenie, małżeńskie stosunki majątkowe, przepisy k.p.c. o egzekucji z nieruchomości.

Nabycie własności co do zasady wiąże się z jej utratą przez inną osobę – można oczywiście wyobrazić sobie, że nabycie własności nie będzie wiązać się z utratą (np. wyprodukowanie rzeczy), lub odwrotnie – w razie zniszczenia rzeczy, ale to mniej znaczące szczegóły.

Doktryna dzieli sposoby nabycia prawa własności:

- pierwotne;

- pochodne.

W zasadzie (oprócz wyprodukowania rzeczy) z nabyciem własności przez jeden podmiot, wiąże się utrata tego prawa przez kogoś innego. Rozróżnienie to ma znaczenie praktyczne (np. możliwość żądania zapłaty), a polega na tym, że:

- przy nabyciu pierwotnym nie ma poprzednika prawnego w sensie formalnym; można mówić o poprzednim właścicielu, ale zdarzenie, które jest podstawą nabycia własności, nie jest czynnością prawną, której stroną byłby poprzedni właściciel.

Np. wywłaszczenie (akt administracyjny); zasiedzenie (czynność faktyczna); zawłaszczenie porzuconej rzeczy ruchomej (czynność faktyczna).

- przy nabyciu pochodnym mamy do czynienia z tzw. sukcesją czyli następstwem prawnym – chodzi o to, że wskutek czynności prawnej (w zasadzie zawsze), strona tracąca własność przenosi to prawo na stronę je nabywającą;

Można mówić o sukcesji singularnej (większość przypadków – umowy sprzedaży, zamiany, darowizny) lub uniwersalnej – gdy jedna osoba wstępuje w całość praw i obowiązków drugiej (np. dziedziczenie, sprzedaż przedsiębiorstwa itp.).