56.Сырым Датұлының бастаған көтерiлiсiне құқықтық жалпы сипаттама.

1790 жылы қазақтар Сәмекенің ұлы Есім сұлтанды хан тағына отырғызды. Патша әкімшілігі бұл сайлауды заңсыз деп танып, Нұралының інісі Ералыны хан етіп сайлауды ұсынды. 1791 жылы тамызды Ералыны сайлайтын жерге әскер әкелінді. Міне осы жағдайда Кіші жүздің жаңа ханы сайланды. Сырым Датұлы Ресейдің жаңадан қойған билеушісіне қарсы батыл күрес жүргізді. Бұл кезде ол хан билігін жою идеясынан бас тартып, хандық билікті шектейтін Кеңес құруды жақтады. Есімнің өлімінен кейін хан тағына әкесі Хиуаны билеген Әбілғазы ссұлтан таласты.Сырым Әбілғазыны қолдап,Хиуа және Бұхарамен,сол арқылы Ресеймен соғыс жүргізіп жатқан Түркиямен байланыс орната бастады.1792 жылы жазға қарай үдей түскен көтеріліс Кіші Жүздің бәрін қамтыды.Сол жылы күзде С.Датұлының басшылығымен көтерілісшілер Елек қалашығына шабуыл жасап оны ала алмады.Хан кеңесін Айшуақ сұлтан басқарды.1797 жылы тамызда кеңестің 1-ші мәжілісі болып,оған С.Датұлы қатысты.Патша өкіметі бекіткен хан кеңесі бастапқы сәтінен ақ сылбырлық танытты.Міне сондықтан да хан билігін қайта қалпына келтіруге тура келді.Осыдан кейін Ресей өкілдерінің қазақтардың қойған шартымен келісуіне тура келді.Сырым соғысты тоқтатып өзінің хан кеңесінің құрамына кіретіндігін мәлімдеді.

57.И.Тайманов көтерілісіне құқықтық жалпы сипаттама.

И.Тайманов пен М.Өтемісов бастаған шаруалар көтерілісінің барысы үш кезеңнен тұрады.1-ші кезең:1833-1836 жылдарды қамтиды,бұл қарулы көтеріліске дайындық кезеңі еді.2-ши кезең:көтерілісшілердің ханға қарсы шығуы (1837),бұл 1837 жылдың қарашасына,яғни көтеріліс жеңіліске ұшырағанға дейін созылады.3-ши кезең;Исатай мен Махамбеттің азғана топпен Жайықтың сол жағасына отип,Ақбұлақ өзеніне жақын маңда 1838 жылы болған шайқаста түпкілікті жеңілумен аяқталды.1837 жылы қарашаның 14и куни Исатай мен Махамбет Жамаңқала бекінісі маңында Жайықтан өтіп,арғы жағындағы кең далаға беттеді.1838 ж.көктемде көтерілісшілердің қуаты,әскері жасақталды.Сол көтеріліс жеңіліске ұшырап,қолбасшысы Исатай қаза табады,содан кейін көтерілісшілердің күресі әлсірей бастады.

58.Ш.Ш.Уәлихановтың сот реформасы жайында жазба.

Бұл реформаның кейбірі біздің өлкемізге де байланысты болды.Мәселен сот реформасы.Сот ісін қайта құру біздің облыстағы бұрынғы әкімшілік құрылымды да өзгеріске түсіруі мүмкі. Және орыс үкіметіне де,сол сияқты қазақ халқына да ауыртпалық келтіріп отырған күрделі де бюрократтық шытырман бұл орнына қазір де

орыстың қалалық, селолық қауымдарында жүзеге асырыла басталған.Өзін-өзі басқару және округтерде тиімді,ұтымды басқармалардың болатыны күмәнсіз.1793

жылдан бастап болған революциянын барі де үкіметтің бостандық үшін болған халық қозғалысының басталуынан туындады. Қиынсыз теорияға немесе өзге халықтың өміріне негізделіп,зорлықпен ырықсыз жасалған реформа адам баласын жойқын апатқа душар етіп келеді.Бүгігнгі тарихыларымыз қоғамдық дертімізді,аномальдық,яғни ауытқушылдық жағдайымызды Петр реформасының халыққа қарсы бағытталған қасіретті рухыныан деп текке айтпаса керек