48.1867-68 Жж. Реформа бойынша құқық және сот жүйесiндегi өзгерiстер.

1867-1868 жылдардағы ең басты мәселе Қазақстан территориясында жалпы империялық соттар ережесiнiң таралуы болды. Сөйтiп, қазақ құқығына елеулi өзгерiстер енгiзiлдi. Үлкен маңызы бар қылмыстық iстер әскери сот комиссиясында қаралды. Ал, одан басқа қылмыстық және азаматтық өтiнiштерден тұратын 2000 сомнан артық қаржы көлемiндегi iстердi облыстық басқарма қарады. Үш күннен кем емес тұтқынға алатын немесе жүз сомға дейiнгi айып салынатын қылмыстық iстер, сондай-ақ 2000 сомға дейiнгi азаматтық айыптауларды уездiк соттар қарады. Сонымен бiрге жаңадан жолға қойылған билер сотымен бiрге “халық соты” да жұмыс iстедi. 1867-1868 жылдардағы реформалар бойынша патша өкiметiнiң әкiмшiлiк мекемелерiне сот билiгi құқығы берiлдi. Сондай-ақ, жоғарыдағы аталған ережелер бойынша әскери соттық комиссиялар құрылды. Олар мемлекетке опасыздық, өкiметке қарсы үгiт, пошта мен көлiкке шабуыл, христиандарды және христиан дiнiне кiргiсi келгендердi, сондай-ақ, лауазым иелерiн өлтiру сияқты қылмыстық iс-әрекеттермен айналысып, олар тонау, талқандау, өртеу, жалған ақша жасауды қараумен шұғылданды. Қазақтардың әдет-ғұрып құқына елеулi өзгерiстер ендi. Мысалы, отбасы некелi құқығына қарасты жесiр даулары билер сотының қарауында қалды. Бiрақ, билер сотының шешiмiне уезд бастығына немесе әскери-губернаторға шағым жасауға болатын. Осындай сот жүйелерi Қазақстанда 1917 жылға дейiн қолданылды.

49.1867-68 Жж. Рефорома бойынша билер сотының атқаратын ролi.

1867-1868 жылдары би қызметi сайланбалы түрде жүргiзiлдi. Би болыстық съезде үш жылға сайланып оны әскери-губернатор бекiттi. Әрбiр болыста 4-8-ге дейiн билер сайланды. Сондай-ақ, сот iстерiнде де елеулi өзгерiстер болды. Сот шешiмдерi жазылып, олардың көшiрмелерi екi жаққа таратылды. Билер съезiнде ережелердi жазу тиянақты түрде жүргiзiлдi. Егер ХIХ ғасырға дейiн қазақтар кез келген беделдi биге жүгiне алатын болса, ендi тек қана болыстық билерге ғана жүгiне алатын едi. Сөйтiп, “халық соты” жүйесi отарлау аппаратының бiрден-бiр құралы болып, ол дәстүрлi әдеттегi құқықты жоятын және қазақ ауылындағы сауда-саттықпен айналысатындардың мүддесiн қорғайтын басты қаруы болды. Тұтастай алғанда ХIХ ғасырдың 60 жылдарындағы Қазақстанда жүргiзiлген құқықтық реформа, оның дәстүрлi құқығын бұзып, Ресей империясының құқықтық жүйесiмен ұластырылған реформа болды.

50.Қазақ әдет-ғұрып құқығы бойынша дәлелдеу жүйесi.

51.1891 Ж. “Далалық облыстарды басқару” туралы ереже.

1891 жылы 25 наурызда “Ақмола, Семей, Жетiсу, Орал және Торғай облыстарын басқару туралы” Ереже қабылдады. Батыс-Сiбiр генерал-губернаторлығы Дала-генерал губернаторлығы деп өзгерiп, оған Сырдария облысынан басқа бес облыс кiрдi. Ал Сырдария облысы Түркiстан генерал-губернаторлығына қарады. 1897 жылы Жетiсу облысы қайтадан Түркiстан генерал-губернаторлығының құрамына кiрдi. Болыстық басқарушылар мен ауыл старшындарын бекіту әскери губернатор құзырында болды. Нәтижесінде: Қазақ өлкесінің жер байлығы мемлекеттік болып жарияланды. Жайылымдық жерді пайдалану дәстүрін ережелермен шектеді.