46.1844 Жылғы ережеге жалпы сипаттама. Сот және сот iсiн жүргiзу.

Кіші жүздегі Жоғары басшылықты сыртқы істер министрлігі жүргізді. Бұл 1844 жылғы Ережеде көрсетілді. Тікелей басшылық Орынбор генерал губернаторының қолында болды. Кіші жүзді және шептік бекіністерді басқару үшін ерекше шекаралық басқарма құрылды. Тағы да шептік және далалық басқармалар құрылды. Шептік басқармаға шептік бекіністердің басшылары кіріп, ол әскери органға және генерал губернаторға бағынды. Шекаралық басқарма шептерге тұратын орыстар мен далада тұратын қазақтардың қатынасын реттеп, қадағалап отырды. Кейінірек әкімшілік органдар «Жалпы» және «жеке» басқармалар деп бөлініп, 1868 жылға дейін өмір сүрді. Жалпы басқарма шекаралық комиссияға беріліп, ол 1859 жылдан Орынбор қазақтарының облыстық басқармасы деп аталды. Бұл үлкен аппарты бар орган болды. Оның құрамына орыс шенеуніктерімен қатар төрт қазақ заседательдері кірді. Шекаралық комиссия төрағасын император тағайындады. Шекаралық комиссия атқарушы өкімші және сот билігін жүзеге асырды. Билеуші сұлтандарды, старшындарды тыңдады. Оларға бақылау жасады. Шекаралық комиссияның полицейлік бөлімі тәртіпті қарады. Тағы да екі бөлімі сот азаматтық және қылмыстық сот істерін жүргізді. Соттың мынадай буындары болды: шекаралық комиссия жанындағы қылмысты істерді қарау бөлімі Ресей заңдарын басшылыққа алды, әскери соттар, шекаралық комиссия жанындағы әдет-ғұрып құқығы негізіндегі ауызша келісім соты және қазақ басшыларының қадағалауындағы билер соты.

47.1867-68 Ж.“Уақытша ережеге” жалпы сипаттама.Реформа бойынша әкiмшiлiк билiк органдарының жүйесi.

Қазақстанды Ресейге қосудың аяқталуы империяның қазақ өлкесi жөнiндегi саясатына елеулi өзгерiстер енгiздi. 1868 жылғы “Уақытша ереженiң” 210 параграфы бойынша қазақтардың жерi Ресей империясының мемлекеттiк меншiгi болып жарияланып, қазақ даласы бүтiндей патшалық Ресейдiң еншiсiне көштi. Ресей императорының жарлығымен бекiтiлген 1867-1868 жылдардағы реформалар арнаулы түрде уақытша, яғни үш жылға деп қабылданды. Үш жылдық тәжiрибе мерзiмi өткеннен кейiн оны қайтадан толықтырып, Қазақстанды басқару жөнiндегi жаңа ереже қабылдануы керек болды. 1867 жылғы Түркiстан генерал-губернаторлығын уақытша басқару ережесi 1871 жылы аяқталды. Сол жылдың басында Түркiстан өлкесiнiң генерал-губернаторы Кауфман императорға жергiлiктi отарлау әкiмшiлiгi дайындаған жаңа басқару ережесiн ұсынды. Бiрақ, жоғарыдағы аталған ереже 1891 жылы “Уақытша ереже” болып қайта қабылданды. Аталған ережелер негiзiнде қазақтардың жерi тартып алынып келiмсек мұжықтар мен кержақтарға таратылды. Қазақстанға осы кезеңде 1,5 миллионнан астам орыс, украин және беларусь келiмсектерi көшiп келдi. Сөйтiп, кең даланы жайлаған елдi мекендердiң аттары өзгертiлiп, оның ұлттық құрамы үлкен өзгерiске ұшырады. Қазақстан патша өкiметiнiң шикiзат базасына айналды. 1867-1868 жылдар аралығында Қазақстан территориясы Орынбор, Батыс Сiбiр және Түркiстан генерал-губернатор құрамына кiрдi. Орынбор генерал-губернаторы құрамында Орал және Торғай облысы болды. Батыс Сiбiр генерал-губернаторлығының құрамына Ақмола және Семей облысы, Түркiстан генерал-губернаторлығының құрамына Сырдария және Жетiсу облыстары ендi.Орынбор, Батыс Сiбiр және Түркiстан генерал-губернаторларының әкiмшiлiк орталықтары Орынбор, Омбы, және Ташкент қалалары болды. Әрбiр облыс уездерге бөлiндi. Уездер болыстарға бөлiнiп, олардың әрбiрiне мыңнан екi мыңға дейiнгi шаңырақ ендi. Болыстар әкiмшiлiк ауылдарына бөлiндi. Жоғарғы генерал-губернаторлық билiктi генерал-губернатор атқарды. Оған әкiмшiлiк-саяси, әскери, сот және шаруашылық өкiлеттiлiгi берiлдi. Ол жергiлiктi әкiмшiлiктер мен басқа да билiк органдарына тiкелей және жанамалай қадағалаулар жүргiздi. Сондай-ақ, аталған жердегi әскери округтардағы әскерлердi басқарды, облыстық басқармалар бөлiмшелерiнiң бастықтарын тағайындады. Генерал-губернаторлық, облыстық әскери-губернаторлықтың аппаратындағы және уездiк бастықтар, сондай-ақ оның төңiрегiндегi шенеунiктер түгелдей орыстар болды. Реформа бойынша кең байтақ қазақ даласындағы басқарудың төменгi жүйесi болыстық және ауылдық жүйе болды.