2.2. Дамудың жаңа бағытындағы төлем жүйесінің қосымша қызметтері

Төлем жүйесінің электронды технологиясы заманында төлем жүйесі қарапайым адамдар арасындағы қолма-қол есеп айырысу секілді қарапайым әрі тез жүргізіледі. Қолма-қол есеп айырысуда клиент үлкен шығындардың орнын толтыру тәсілін іздестіру қажет, сонымен бірге төлем жүйелерінің қосымша мүмкіндіктері де керек. Егер қор және ақша рыногында клиенттерге белгілі бір уақыт аралығында қызмет көрсету мүмкіндігі туса, онда олар қолма-қол ақшасыз есеп айырысуға көшер еді. Бұл жағдайда жеңіл іс-әрекеттері үшін клиенттерге рұқсат етіліп, автоматты түрде оларға кредит беріледі. Карточкалық төлем жүйелерінің ең бірінші қосымша қызметі клиентке кредит беру болып табылады. Пластикалық карталардың пайда болуының өзі сатып алу қызметтерімен байланысты, сол себепті карталар қолма-қол есеп айырысудың құрамына айналады. Көтерме төлем жүйесінің терминалдарынада қор және ақша рыногында іс-әрекеттерді жүргізу мысалға алынған. Отандық төлем жүйесінде қолма-қол ақшасыз корреспонденцияны берудегі SWIFT жүйесінің мүмкіндігі, Украина Ұлттық банк есепшотының жүйесі мен т.б. американ жүйелерінің концепциясы көрсетілген. Ресей банкінің банкаралық айырбас жүйесінің электронды құралы мен SWIFT жүйесі өз қатысушыларына стандартты төлем хабарларымен бірге, сан алуан электронды құжаттарды да ұсынады.

Коммерциялық банкілердің интернет-трейдингті таратуының бірнеше себептері бар. Олардың қосымша офистері мен бөлімшелерінің саны өте көп. Сол арқылы қашықтықтан қызмет көрсету құралдарының қызмет көрсетуін қамтамасыз етеді. Банкілер андеррайтер ретінде бізге өте қызық, себебі олар имитация қағаздарының бөлігін өз қаржыларының есебінен сатып алады. Бұл арқылы клиенттердің алдында инвестициялық портфельдің құрылымы бойынша кепілдеме бекітіледі. Жинақ рыногына баса назар аударған төлеушілер енді оны өз банкілері арқылы орындайтын болады. Соның нәтижесінде банкілер клиенттердің ірі тасымалдаушылы болып, бағалы қағаз кепілдемесінің негізінде, жинақ қорындағы іс-әрекеттері арқылы өз клиенттерін несиелеудің қосымша мүмкіндігін алады. Сауда жүйесінде қашықтықтан қызмет көрсетуге қол жеткізудің құралы ретінде банк есебінен қызмет көрсетуге қол жеткізудің құралы ретінде банк есебінен қызмет көрсету құралын атауға болады. Мұндай құралға мысалы ретінде, ұялы телефонды жөндеген кезде интернет-трейдингтің бағдарламалық модулін орнатуды келтіруге болады. Ресей банкінің БАКО-сы сауда жүйесінде клиенттің жұмыс күшінің бірінші кезегін тіркеген кезде, автоматты түрде оның электронды-цифрлы қолын бекітіп береді. Қолма-қол есеп айырысуды келісім бойынша статистикалық деректердің электронды-кассалық аппараттарының көмегімен алуға болады.Бүгінгі таңда, көптеген дүкендердің кассалық аппараттары сату қоры мен қордағы бухгалтерлік бағдарламалармен байланысты. Әрбір тауар код-штрихпен белгіленеді, сол тауарды сатқанда автоматты түрде кассирдің қолы сканермен есептеледі де, барлық ақпарат бухгалтерлік есептің тіркеуімен таралады. Компьютерге қосылмаған бұрынғы кассалық аппараттар тек кассалық жолақты ғана басатын болған, бірақ олар қазір қолданыстан шығып қалған.

Төлемдердің қазыналық ашылуы мен жабылуын есептеп отыратын кассалық аппарат бір күннің ішіндегі барлық қолма-қол төлемдердің фактура-шотын құрайды. Кейін оны банк есебіне қолма-қол ақшаны енгізу туралы өтінішпен қосып банкіге береді. Әрбір төлемнен кейін фактура шотты ашу міндетті емес. Статистикалық бақылау үшін, сатып алушыны түскен тауарлық топтардың мәліметімен таныстыру жеткілікті. Касса тәртібін қадағалау, кассалық аппараттың жұмыс істеуі мен сапалы бағдарламамен қамтамасыз етілуі статистикалық бақылаудың негізігі құралы болып табылады. Мұндай бақылау орнатылған жағдайда, келісімнің көп бөлігін тексерудің қажеті жоқ. Дәстүрлі іс-әрекеттерді кассалық аппарат бағдарламасымен қамтамасыз ету де жеткілікті. Мұндай іс-әрекеттерді кассалық аппараттардың қазыналық жадын тексерген кезде салық полициясының органдары сәтті жүргізеді.

Қазіргі кезде статистикалық есеп беруді өңдеу көп шығын шығаруды талап етеді. Алайда ол бухгалтерлік есепті құруға қарағанда тез жүзеге асады. Кәсіпорынның статистикалық есеп беруі нақты емес, солай бола тұра кәсіпорындарға санкциялар қолданылмайды.Әдетте, есеп қағазбен беріледі және Ресейдің Мемкомстат органының қызметкерлері оны қолмен өңдейді. Салық әкімшілігін жүзеге асыруды және автоматтандыруды мемлекет қолма-қол ақшасыз есеп айырысу аясын кеңейту үшін қолданады.

Статистикалық бақылау, салық әкімшілігі шығындарын, тұрғындардың әлеуметтік көмегін есепке алдуы үнемдеу ішкі жиынтық өнімінің 1-2 %-ын құруы мүмкін. Бұл үнемдеуге мекеме мен тұрғындардың төлемін өңдеу мен автоматты қор ұсыныстары негізінде қол жеткізуге болады. Үндемеу қолма-қол ақша айналымы бөлігін өолма-қол ақшасыз айналымға айналдырған кезде комиссиялық төлемдердің артуында көрінеді. Сонымен бірге, төлем жүйесі мен банк инфрақрылымына капитал енгізудің қосымша аргументі болып табылады. Клиенттерге арналған жүйенің алғашқы қосымша қызметі – интернет-трейдингті таратудағы банкінің делдалдығы. Клиенттің ұялы телефоны мен қарж рыногында интернетке қосылған компьютерлері клиент есепшот ашу үшін банк офисіне келіп, төлем жүйесіне қосылған кезде жөнге келтіріледі. Коммерциялық банкілердің ешқандай қосымша шығынсыз-ақ қаржы рыногында келісімдерді жүзеге асыруға мүмкіндіктері бар.

ІІІ. Қазақстан Республикасы төлем жүйесінің қалыптасуы және қазіргі кездегі жағдайы

Қазақстанның қолма-қол ақшасыз төлем жүйесі орталықтандырылған жоспарлы экономика жүйесі мен Кеңес Одағының мемлекеттік банкі қолдаған жүйеге негіз болғанымен, нарықтық экономиканың жаңа шарттарына сәйкес келмейді. Осыған байланысты 1991 ж. Ұлттық банк төлем жүйесі реформасын жүзеге асыра бастады. Қазақстан Республикасы төлем жүйесі реформасының негізгі мақсаты – банк пен оның клиенттері арасында төлем жүргізуді жылдамдату (1990 жылдың басында бірінші төлем мерзімі 3-12 күндік уақытты алған), сонымен қатар р түрлі төлем құралдарын айналымға енгізу болып табылады. Төлем жүйесін реформалаудың алғашқы бастамасы 1991 ж. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі филиалдарында ашылған коммерциялық банкілердің МФО шоттарын корреспонденттік шотқа аударудан басталады. Бұл МФО шоттарын жауып, банкаралық есеп айырысуды ұйымдастыруды және коммерциялық банкілердің (Кредсоцбанк, Өнеркәсіп-Құрылыс банкі, Ауыл шаруашылық банкі, Жинақ банкі) кассалық қызметінің орындалуын қамтамасыз етті. 1992 ж. КСРО құлағаннан кейін, ТМД мемлекеттерінің Ұлттық банкілерінде сауда-экономикалық есеп айырысуды жүзеге асыру мақсатында корреспонденттік шот ашылды. 1993 жылдары Ұлттық банк мемлекет ішіндегі және мемлекеттен тыс шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы өзара қарызды есепке алуды жүзеге асырды. Осы жыл ішінде Қазхақстанның облыстары арасында жалған авизоны қолдануды алдын алу мен төлемдерді жылдамдату мақсатында барлық дайын техникалық құралдардың күшімен электрондық есеп айырысуды енгізу басталды.

1994 ж. Мемлекеттік бағалы қағаздардың орталық депозитарийі құрылды. Қазіргі уақытта Орталық депозитарийде мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша есеп айырысудың электрондық жүйесі енгізілген. Бұл делдалға нақты уақыт ішінде өз офистерінде, биржадан тыс нарықта бекітілген мәмілелер б есеп айырысуды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Төлемдер мен банк арасында құжаттар айналымын жүзеге асыру тәртібін жетілдіру мақсатында, 1995 ж. қазақстанда алғашқы клирингілікпалата (Алматы клирингілік палатасы) ашылды және ол көп жақты өзара есепке алу әдісі бойынша қызмет атқарады. Банкілер соңғы есеп айырылысуларды рбір қатысушының позициясы бойынша операциялық күннің соңында бір рет қана жүзеге асырады. 1995 ж. Ұлттық банкідегі шоттарды мұқият тексеру мен рубль зонасындағы мемлекеттердің тарапынан Ұлттық банкілердің корреспонденттік шоттарын қайта реттеу жүзеге асырады. Қазақстан Республикасы төлем жүйесін дамыту мен жетілдіру мақсатында, 1996 ж. Ұлттық банкінің облыстық филиалдары тарапынан аймақтық-клирингілік палаталар құрылды, олар ішкі аймақтық төлемдердің банкаралық клирингін жүзеге асырады.

Осы жылы нормативті түрде «электронды төлем тапсырмасы» ұғымы бекітіледі. SWIFT жүйесіне бағытталған төлем жүйесіне қатысушылар арасындағы төлем бойынша ақпаратпен айырбас үшін электронды қатынас форматы дайындалып енгізіледі. Бұл жүйе өз кезегінде филиалдар арасындағы есеп айырысуды талап етпейді.

1996 ж. Алматы клирингілік палатасы Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығы (БЕАҚО) болып қайта құрылды. Бұл төлем жүйесінің тиімді, тұрақты қызмет етуін қамтамасыз етеді. Қазіргі уақытта Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығы өзіне жүктелген мақсаттар мен міндеттерді жүзеге асыру үшін әлемдік тәжірибедегі соңғы жетістіктерді ескере отырып, ақпараттық технологиялар мен техникалық құрал-жабдықтарды қолданады. Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығы мынадай негізгі функцияларды атқарады: МСПД, банкаралық клиринг, SWIFT, VISA, KAZNNSS, СОБС, ФАСТИ. Республикадағы төлем жүйесін дамыту бағытында 1996 ж. Тамыз айында Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығы негізінде есеп айырысуды жүзеге асыратын және электронды төлем тапсырмасын дайындайтын. Ірі төлемдер жүйесі (ІТЖ) құрылды. (нақты уақыт режимінде жалпы есеп айырысу жүйесі). Ірі төлемдер жүйесі есеп айырысу жүйесін мемлекеттік бағалы қағаз бойынша пайдаланып жүзеге асырады. Қазіргі уақытта мемлекеттік бағалы қағаздар нарығында бірыңғай қатынастарстандарты (барлық ақпараттық қатынастар мен төлем құжаттары SWIFT стандарттарына сәйкес құралады) мен ISIN стандарттарының талаптарына сйкес келетін мемлекеттік бағалы қағаздар эмиссияларын кодтау жүйесі қабылданған. Төлем жүйесін дамытуға әсер еткен маңызды шаралардың бірі – 1998 ж. Қазан мен қараша айлары аралығында Ұлттық банкінің орталық аппаратында екінші деңгейлі банкілердің корреспонденттік шотын орталықтандыру болып табылады. Корреспонденттік шоттарды орталықтандыру негізінде Ұлттық банк есеп айырысу мен банкілік қызметті тез жүзеге асыруға, төлем жүйесінің бақылау функциясын және жалпы банкілік жүйенің тиімділігін көтеруге мүмкіншілік берді.

Соңғы жылдары тиімді әрі қауіпсіз банкілік және қаржылық секторлардың қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында, Ұлттық банк тарапынан дамыған шетелдік мемлекеттерде қызмет ететін жалпы есеп айырысу жүйесіндегі ірі төлемдер жүйесін жетілдіру мен жақындастыру бойынша көп жұмыстар атқарылды. Сонымен 2000 ж. Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығының жүйесі халықаралық қаржы ұйымдар тарапынан берілген барлық негізгі талаптарға жауап беріп RTGS нақты уақыт режимінде есеп айырысуды жүзеге асырып МСПД-ға қайта ұйымдастырды. МСПД-ның маңызды принциптері – төлемнің нақты уақыт режимінде аяқталуы, есеп айырысудың түпкіліктілігі мен қайтарып алынбайтындығында. МСПД арқылы жүзеге асырылатын төлемдер Ұлттық банкінің ақшаларымен кепілдендіріледі. Өтімділік, кредиттік және жүйелі тәуекелді басқару мақсатында, Ұлттық банк электрондық әдіспен банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығы ақпараты негізінде МСПД-ны қолданушылардың ұстанымдарын жүзеге асырады. Банкаралық валюталық нарыққа қатысушылар шетел валютасының бағамы бойынша төлемді теңгемен жүзеге асырады. Қазіргі уақытта төлем жүйесі арқылы төлем жүргізу мен ақшалай аударымдарды жүзеге асыру кезіндегі уақытша кідірістер жойылған. Төлем жүргізу қауіпсіздігі мен тиімділігінің жоғарылуына байланысты Қазақстанның төлем жүйесі екінші деңгейлі банкілерден, банкілік емес ұйымдардан және шаруашылық жүргізуші субъектілерден қолдау табуда.

Қазақстан Республикасындағы ақшалар ағымында банкілік жүйе жағдайын, төлем балансын, сыртқы қарызын, ақша-кредит саясаты мен валюталық саясаттың параметрлерін бақылайтынжоспарлайтын және тез арада талдау жасайтын көрсеткіштер жүйесі қалыптасады. Осыған байланысты 2001 ж. Кодтау жүйесі енгізіп, Қазақстан Республикасының территориясында төлем құжаты қолданатын төлемдерді бекітудің бірыңғай топтастырушысы – Қазақстан Республикасы мемлекеттік топтастырушысының жұмыс тәртібі анықталдды. Зейнетақы реформасын жүзеге асыру үшін МТ 102 форматындағы электрондық жиынтық төлем тпасырмасы енгізілді. Сонымен қатар, зейнетақы салымы бойынша төлемдерді жүзеге асыру тәртібі банкімен бірлесіп дайындалды. Өтпелі кезеңде экономиканы реформалаудың негізгі құрамдас бөлігі ретінде бір жағынан төлем кризисі мен оның салдары, ал екінші жағынан жаңа банкілік жүйенің негізіндегі есеп айырысудағы өзгерістер саналады. Қазіргі уақытта республикадағы Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығында ірі көтерме төлем жүйесі мен бөлшек төлем жүйесі қызмет етуде.

Республиканың төлем жүйесін дамытудың негізгі кезеңі RTGS (нақты уақыт режимінде есеп айырысу жүйесі) нақты уақытта есеп айырысуды жүзеге асыратын Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығы базасындағы ірі төлемдер жүйесін құру болып табылады. RTGSжүйесін құру үшін кез келген мемлекеттің қаржы саласындағы артықшылығы басым болуы керек. Бұл жүйенің болуы мемлекеттегі банкілік жүйенің тұрақты қызмет етуін сипаттайды. Бүкіл әлемде осындай жүйелерді құру үшін жалпы қабылданған стандарттар әрекет етуі қажет. 1996 жылдың соңына қарай өз қызметін бастаған Ірі төлемдер жүйесінің қызметі соңғы жылдар ішінде тиімді жүргізілуде. Осы уақыт аралығында Ірі төлемдер жүйесі бағдарламалық қамтамасыз ету мен техникалық модернизациялауда көптеген өзгерістерді басынан өткізеді. Бірақ Ірі төлемдер жүйесін бүгінгі күні – тиімді әрі қауіпсіз төлем жүйелеріне жатқызуға болады.

Қазіргі кезде Ірі төлемдер жүйесін қолданушылардың қатарына екінші деңгейлі банкілер, жекелеген банкілік операцияларды жүзеге асыратын ұйымдар, сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі де жатады. Терминалды қолдану арқылы қатысушылардың өздері осы жүйеде өзара тікелей қызмет етеді. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Ірі төлемдер жүйесіне қатысу үшін, Қазақстан Ұлттық банкінің корреспонденттік шотында сақталған сома шегінде қолданушылардың ақшалай аударымына кепілдік береді. Мұнда Қазақстан Ұлттық банкі, Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығы мен басқа да жүйеге қатысушылар арасында жауапкершілік бөлінеді. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінде Ірі төлемдер жүйесіне қатысушылар нетто есеп айырысуы Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің бухгалтерлік кітабындағы операция жүргізілген күніне көрсетілуі тиіс. Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығы жүйені қолданушылардан қабылданған төлемдерді дайындауға, бір қолданушыдан екіншісіне аударылған ақшаның дұрыстығына жауап береді. Қолданушылар электронды төлем құжатының нақтылығы мен дұрыс толтырылуына мұқият болуы керек.

Қазақстанда Ұлттық клирингті енгізу KAZNNSS 1999 жылдың бірінші жарты жылдығына жоспарланған. Ол үшін KAZNNSS мәліметі бойынша, соңғы есеп айырысуды жүргізген Есеп Агентінің қызметін өз жауапкершілігіне алатын ұйымды таңдау керек болады. Қазіргі уақытта жеті Қазақстан Ситибанкі, ABN AMRO Bank,Казкоммерцбанк, Альфа-банк, Алматы Сауда-Қаржы банкі KAZNNSS-тің қатысушылары болып табылады. Бұл факт Қазақстан нарығындағы жекелеген банкілік қызметтерде карточкалық бизнестің белсенді дамып келе жатқанын көрсетеді. Мұның өзі өз кезегінде Қазақстандағы Ұлттық клирингілік Visa International жүйесін енгізудегі тиімділік пен дер кезділікте сипаттайды. Барлық Visa карточкаларын қолдануға трансакциялар екі Visa орталықтың біреуіне-біріншісі Бейсингсток, Ұлыбританияға және екіншісі Мак-Дине, Вирджиния, АҚШ-қа есеп айырысу, авторландыру қызметі бойынша бағытталады. Барлық осы ақпараттық ағымдар VisaNet арқылы арнайы шлюзбен (желіге қол жеткізу нүктесі) VAP компьютерлік интерфейске бағытталады. 1997 ж. қарашасына дейін Қазақстанда тек бір ретті қолданылатын VAP – Тұран Әлем банкіне орналастырады. VAP арқылы ақпарат желісін көбейтуде Visa жүйесіне қатысушы-банкілердің карточкалық бағдарламасының дамуы айтарлықтай дау тудырды.1997 ж. Visa International Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығы өз құрамына VAP жаңа нұсқасын енгізуге (алғаш бұл кешен Украинада орнатылған) ұсыныс жасады. Келісім шарт пен дайындық жұмыстары біткеннен кейін, 1997 ж. Қарашада Банкаралық есеп айрысудың Қазақстандық орталығында Express Connect, Service Visa Net, Point VisaNet желілерімен бірден 6 банк жұмыс істей алатын шлюзді бағдарламалық-техникалық кешен орнатылды. Бұл VAP X25 желісі сенімсіз телекоммуникацияларды пайдалану үшін арнайы дайындалған. Х25-те көпшілік желісі ретінде Banknet дамыған желісі бар банкаралық қаржылық телекоммуникациялар орталығы таңдалып алынды.

Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі төлем карточкалары, кепілдендірілген чектер, вексельдер сияқты төлем құралдарының Қазақстан территориясында қолдану тәртібін реттейтін нормативті-құқықтық актілерді дайындап бекітті. Қазақстан Республикасының төлем жүйесі қызметін реттейтін нормативті-құқықтық базаны жетілдіру мақсатында, 1998 ж. 29 маусымда қол қойылған «Ақшалай төлемдер мен аударымдар туралы» ҚР Заңы дайындалды. Қолма-қол ақшасыз аударым бойынша Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығына қызмет көрсетумен байланысты қатынастарды реттеу үшін, жүйенің ұйымдастырылуы мен қызмет ету тәртібін анықтайтын ҚР Ұлттық банкі басқармасы дайындаған «Банкаралық ақша аудару жүйесіндегі ақша аудару жүйесіндегі ақша аудару ережесі» қабылданды.

Әр түрлі кадрлық мәселелерді шешудегі сапа мен жылдамдық мамандардың біліктілігіне байланысты болады. Интернет-банкинг жүйесін дайындау үшін программистер (тек қана интернет технологиясында жұмыс істейтіндер ғана емес), жүйелік администраторлар, веб-дизайнерлер, веб-программистер, компьютер мен коммуникацияны қорғау бойынша сарапшылар экономистер, маркетологтар, заңгерлердің барлығы интернет әлемін өте жоғары деңгейде білу керек. Мысал үшін, қазіргі кезде электрондық коммуникациядан хабары бар заңгерді табу қиын және табылған күнде де ондай заңгерлердің қызметі өте қымбат болады. Дәл осы жағдай желінің қауіпсіздігін сақтайтын мамандарға да қатысты, себебі көп жағдайда жалған пластикалық карточканы жасаушылардан сақтану қажеттігі жиі туындайды. Бұл шараларды құқық қорғаушы органдардың қатысуынсыз нығайту мүмкін емес, ал олардың қызметі пластикалық карточка туралы заңдардың жоқтығына байланысты шектелуде. Күнделікті өмірде интернет-банкинг саласында қызмет ету үшін аралас маманның қажеттілігі туындай бастады. Құқықтық мәселелер: интернет-банкингтің дамуына кедергі келтіретін проблемаларға нақты жүйеленген, қалыптасқан жалпы электронды коммерция саласындағы қауіпсіздікке байланысты заңнаманың жоқ болуы жатады. Интернет-бизнеспен айналысатын тұлғалардың алдында кедергі туындамайды. Олар өз қызметінде акт, қаулылардан жинақталған ақпараттарға сүйеніпзаңды негіздеме жасап шығарады. Бірақ, жаңа іс ашқысы келетін тұлғалар заң мен жаңа технологияны жеткілікті деңгейде білмесе, онда бұл жағдай оның интернет-бизнеспен айналысуына үлкен кедергі болады.

Қаржылық мәселелер: нақты мәліметтерде келтірілген шығындардың орнын қайта толтыру үшін, орташа есептегенде шамамен 5 жыл уақыт кетеді. Интернет-банкингтің тағы бір маңызды аспектісі – ол электрондық есеп айырысу жүйесіне қатысушыдан ережеге сәйкес белгілі көлемдегі ақшалай соманы сақтауды талап ете алады. Банкаралық есеп айырысуда сақталған қаражаттар корресподенттік шоттарда – қалдықтар (қалдық мөлшері реттелуі мүмкін), ал банк клиенттері үшін шоттағы қалдықтар – лимит болып табылады. Қысқаша айтқанда, онлайындық есеп айырысудың ыңғайлылығы үшін қаражаттың бір бөлігін белсенде айналымын шегеру керек. Сондай – ақ қаржылық мәселеге рентабельдік және микротөлемдер құны мәселесін де жатқызуға болады. Интернет арқылы кішігірім сатып алулар жасауға болатыны барлығына белгілі. Қалыптасқан дәстүрге сәйкес микротөлемдердің соммасы 1s аспайды. Осындай трансакцияны жоғарғы емес ставкада (жоғары тұрақты ставкаға қарағанда) жүзеге асыру клиенттерге маңызды әрі қолайлы жүйе ретінде көрінсе, ал оның иесіне пайда табу тұрғысына тиімсіз.

Электрондық есеп айырсу жүйесіне енгізу мен қолданудың экономикалық тиімділігі өте маңызды. Жаңа өнімді енгізудегі тиімділікті есептеу үшін, енгізу мен пайдалануға кеткен шығындар мен түскен пайданы, орнына қайта толтыру мерзімін есептеу керек. Мұны жүзеге асыру мүмкін емес себебі электрондық есеп айырысуды енгізуге арналған нақты схема жоқ. Сонымен қатар, енгізудің әр турлі схемасы электрондық есеп айырсу жүйесін енгізу мен қолдануға байланысты түрлі деңгейдегі пайдалар мен шығындарды көрсетеді. Телефондық қызмет көрсету жуйесін енгізу бағдарламасының құны 10 000 $ оған жұмсалған қаржы 1500 $ жетеді. Сонымен қатар банк телефондық желіге қосылу үшін де қаржы бөледі (шамамен 1000 $).Жоғарыда көрсетілген мәліметтерге сүйене отырып электрондық банкілік қызмет жүйесін енгізуге орта есеппен 300$- дан 20 000 $- ға дейін қаржы жұмсалғаныны анықтауға болады. Бұл жерде инфрақұрылымды дамыту мен қолдануға кеткеншығындар есептелінбейді. Сондықтан, банк жұмсалған қаржыны өтей алмайтынын білсе, онда мұндай аз сомаға шығындалмайды. Аталған мәселелерді шешу Мемлекеттік интеграциялық комитет жалпы есеп айырысу, төлем жүйесін құру мүмкіншілігі туралы ұсыныстар жасады. Осыған байланысты наурыз айының екінші жартысында осы мемлекеттердің Орталық банкілерінің өкілдері ҚР Ұлттық ьанкі мен Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығына келді. Мұндағы мақсат – Кеденлік Одаққа мүше мемлекеттер арасында есп айырысуды жүргізу үшін қазақстандық төлем жүйесін қолданудың мүмкіншіліктерін анықтау болды.Кедендік Одаққа мүше мемлекеттердің Орталық банкілері сарапшыларының хаттамасында Кедендік Одаққа мүше мемлекеттердің жалпы төлем жүйесін құруы туралы мэселе қарастырылды. 2000 ж. 29 наурызында Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығында төлем жүргізудің технологиялық және бағдарламалық қауіпсіздігінің деңгейі жоғары екені аңықталды. Қазіргі уақытта ТМД мемлекеттері төлемдерінің трансшегаралық жүйесін құру концепциясы дайындалуда. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы аумағында төмендегідей төлем жүйелері жұмыс істейді:

• нақтылы уақыт режиміндегі жалпы есеп айырысу жүйесі (банкаралык ақша аударымдарының жүйесі);

• клирингілік жүйе (бөлшек төлемдер жүйесі).

Қазақстан Республикасы аумағында нақтылы уақыт режимінде жұмыс істейтін бүтіндей (жалпы негіздегі) төлемдер жүйесі 1996 ж. тамызынан бастап Қазақстанның Банкаралық есеп айырысу орталығы (ҚБЕО) негізінде жұмыс істеп келеді. Бұл жүйе бұрын Ірі төлемдер жүйесі деп аталған болатын (ІТЖ). ІТЖ жетілдірумен оны дамыған елдерде әрекет ететін есеп айырысу жүйелеріне жақындату мақсатында Ұлтық банк көп жұмыстар атқарылды. 2000 жылдың соңына ІТЖ жүйеге қатысушылардың есепшотындағы ақша негізінде нақтылы уақыт режиміндегі есеп айырысуды жүргізетін (RTGS) – нақтылы уақыт режиміндегі есеп айырысу), халықаралық қаржы ұйымдарының төлем жұйесіне қоятын барлық талаптарына жауап қурылды. Кез келген мемлекетте RTGS жүйесін құру- қаржы саласында ең жоғары басымдықты қажет етеді. Мұндай жүйенің болуы – мемлекеттік банк жүйесінің тұрақты жұмыс істеуімен сиптталады. БААЖ-дың мақсаты – осы жүйені пайдаланушылардың Ұлттық банк шотындағы ақшасын пайдалана отырып, ұлттық валютада қайтарымсыз және түпкілікті есеп айырысуды қамтамасыз ету. БААЖ-а үлкен басымдыққа ие төлемдер жасалады. БААЖ-а мәліметтер алудың тек электронды тәсілмен жүзеге асуы Ақша аударудағы банкаралық жүйенің қызмет көрсету ерекшелігіне жатады. БААЖ-а электронды мәліметтер беруді куәландыру мен оларды беру кезінде қателерді табуға бағытталған ақпараттық қауіпсіздік процедуралары сақталады. ҚБЕО-ғы мен пайдаланушылар жіберілген және қабылданған электрондық мәліметтерді есептеп, оған бақылау жүргізеді. БААЖ-а зерттелген барлық электрондық мәліметтер аудиторлық із қалдырады. Жоғарыда аталып өткендей, БААЖ-а төлем жүйесін пайдаланушылардың шотындағы ақша мөлшерінде нақтылы уақытта жүзеге асырылады. Пайдаланушы төлем құжатында көрсетілген сомаға сәйкес төлем жасайтын ақшаның болмауы немесе жеткіліксіздігіне байланысты ҚБЕО-дағы төлем тапсырымдарына кезекке тұрады. Кезекте тұрган құжаттар басымдылық кодтарына сәйкес қарастырылады. Басымдылық кодтары негізінде кезекте тұрған төлем тапсырыстарының орындалуы олардың кезекте тұру тәртібімен жүзеге асады. Пайдаланушылар төлем тапсырыстпррының орындау кезеңін белгілеуге және өзгертуге құқылы. Пайдаланушыларға кезекте тұрған төлем құжаттарын қайтарып алуына болады. БААЖ-а мәліметтерді алу жылдамдығы орташа есеппен алғанда секундына 5-7 рет трансакцияланады. Бөлшек төлемдер жүйесі (БТЖ) – клирингілік палаталар (клирингілік жүйе) арқылы кішігірім сомдағы төлемдердің электрондық аударымдарын жүзеге асырады. Бөлшек төлемдер жүйесінің негізгі ерекшелігі – операция жүргізетін күннің ішінде жүйеге қатысушылардан келіп түскен төлемдер бойынша олардың өзара талап-тілектерінің айырмашылықтары анықталып, тек сол бойыгша ақша аудару жүзеге асырылады. 1995 ж. қаңтар айынан 1998 ж. қарашасына дейін ҚБЕО-дағы клирингілік палата ретінде клирингтің қатысушыларына күнделікті дебеттік және кредиттік шектеулер қоятын (қазіргі уақытта бұл шектеулер алынып тасталған) облыстық клирингті жүзеге асырды. Мұндағы тәуекелдіктерді басқару жүйесі мен қызмет көрсету қағидалары клирингке қатысушылардың аясын екінші деңгейлі ірі банкілердің аз ғана санымен шектейді. Дегенмен, банк жүйесінің дамуы Қазақстанның барлық қаржылық ұйымдары мен аймақтары үшін ашық клирингті құру қажеттігін туындатады.

1998 ж. 1 қаңтарынан бастап ҚБЕО-да Қазақстанның барлық банкілері мен Қазыналық зейнетақы қорларын қоса есептегенде, басқа да банкілік емес мекемелерді біріктіретін жаңа клирингілік жүйе пайдалануға берілген болатын. 1999 ж. тасыз айына дейін БТЖ кішігірім сомадағы бакаралық төлемдерді жүзеге асыратын ҚБЕО жанындағы Алматы клирингілік палатасы мен Ұлттық банкінің облыстық филиалдары жанындағы клирингілік палаталардан тұрған болатын. Қазіргі кезде ҚБЕО-дағы, «Тимей» ЖШС, аймақтық-клирингілік плпта мен қаржы-өндірістік компаниясы банкаралық клирингті жүзеге асыра бастады (2003 ж. маусым айынан бастап «Тимей» ЖСШ банкаралық клирингті жүзеге асыруды тоқтатты). 1998 жылдың соңына қарай Алматы клирингілік палатасы АҚШ-тың автоматтандырылған клирингілік палатасының үлгісіне сәйкес жұмыс істей бастады. Қазіргі уақытта ҚБЕО-дағы төлем жүйесін пайдаланушылар байланыс арналарының барлық түрлерін қамтамасыз ететін озық коммуникацияқ құралдармен жабдықталғаг. Кеңес Одағы құлағаннан кейін, Қазақстандық қолма-қол ақшасыз есеп айырысу жүйесінде көптеген оң өзгерістер болды. Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығы бұл ұйымның негізгі және осы жүйе арқылы біздің көптеген банкілер қызмет көрсетеді. Коммерциялық банкілер осы жүйе арқылы ірі қаржы мекемелерімен жоғары деңгейлі байланыс орнатты. Сонымен қатар бұл банкілер тез қарқынмен халықаралық стандарттарға өтіп, нәтижесінде өз клиенттеріне жоғары деңгейдегі әр түрлі қызметтер көрсетіп келеді. Қазіргі кезде Қазақстанның төлем жүйелері тұрақты,тиімді әрі қауіпсіз қызмет көрсетумен ерекшеленеді. Қазір Ұлттық банк төлем жүйелерін ары қарай дамытып жатыр. Тәжірибе алмасу мақсатында 2005 ж. қыркүйек айында Ұлттық банк Жапония, Австрия, Италия, Туркия, Латваия, Ресей, Украина, Булорусь, Молдава, Армения, Әзірбайжан, Тәжікстан және Қырғызстанның Орталық Ұлттық банкілері өкілдерінің қатысуымен «Төлем жүйелері қаржы жүйесінің құрамдас бөлігі ретінде» атты кездесу өткізді. Аталмыш кездесудің аясынла тәжірибе алмасу, төлем жүйелерін құру, Орталық банк жұмысының негізгі басымдықтарын айқындау, төлем жүйелерінің тиімді жұмыс істеуі мен дамуын қамтамасыз ету саласындағы өзекті проблемалар мен қазіргі заманғы процестер талқыланды.

Қазақстанның төлем жүйелерін Еуропалық Одақтың стандарттарына сәйкестендіру мақсатында, Ұлттық банк 2005 ж. банкілердің өз клиенттеріне тағайындайтын банкілік есепшоттарының құрылымын реформалауды жалғастырады. Осы жұмыстарды жүргізу шеңберінде шоттың жаңа құрылымы, шоттың жаңа бірыңғай құрылымға өту мерзімі мен тәртібі әзірленді. Халықаралық төлем жүйесі саласында Мемлекетаралық банк пен жалпы төлем бойынша Есеп айырысу жүйесін құруға қатысты өзара іс-әрекеттер жалғасын тапты. Осы жүйенің құрылуы мен жұмыс істеуіне негіз болатын құжаттарға қол қойылып, Мемлекетаралық банкіге қатысушы мемлекеттердің қолма-қол есеп айырысу жүйесіндегі жобасын іске қосуға байланысты негізгі мәселелер пысықталды. Негізгі орталық орналасқан ауданда техногендік немесе табиғи сипаттағы апаттар туындаған жағдайда, сондай-ақ соғыс жағдайында төлем жүйесінің жұмысын жедел жаңартуға мүмкіндік беретін сақтық қор орталығын құру қарастырылған. Осыған байланысты Ұлттық банк Астана қаласында Жаңа сақтық қор орталығын құру концепциясын дайындады. Жаңа сақтық қор орталығын салған кезде оған орын таңдауда, жобалау мен құрылысына қойылатын жалпы талаптарға баса назар аударылды. Жаңа сақтық қор орталығы төлем жүйелерінің үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін ғана емес, сондай-ақ Ұлттық банкінің елдегі Ұлттық қордың алтын валюта активтерін басқару жөніндегі стратегиялық маңызды функцияларын орындау, бүгінгі банкілік ақпарат жүйелері мен деректер базасын тиісті техникалық деңгейде қолдану үшін пайдаланылады деп болжануда.

Ұлттық банк 2005 ж. төлем карточкаларының нарығын дамытуға баса назар аударды.Төлем карточкалары нарығының инфрақұрылымын жағдай жасау мақсатында, 2002 ж. 23 қаңтарда Қазақстан Республикасының үкіметі «Қазақстан Республикасына импортталатын тауарларды қосылған құн салығынан босату ережесін бекіту туралы» қаулы қабылдады. Екінші деңгейдегі банкілердің төлем карточкаларын ұлттық банкаралық жүйенің жұмысына қатыстыру үшін, «Ұлттық процессингілік орталық» акционерлік қоғамында, Ұлттық банкіге тиесілі акциялар пакетін мүдделі екінші деңгейдегі банкілерге сатуға қатысты іс-шаралар жүргізіледі. Жалпы алғанда 2005 ж. ел экономикасының дамуына үлес қосқан қолма-қол ақшасыз жасалатын төлемдер саны мен көлемінің айтарлықтай өсуі байқалды. Мәселен, 2005 ж. ұлттық төлем жүйелері арқылы жүргізілген қолма-қол ақшасыз жасалған төлемдердің жалпы мөлшері 51 705,7 млрд. теңге болды, қолма-қол ақшасыз жасалатын төлемдердің саны 23,2 млн. Трансакция деңгейінде қалыптасты. 2004 жылмен салыстырғанда қолма-қол ақшасыз жасалатын төлемдердің көлемі – 72,1 %-ға, ал төлемдердің саны – 33,4 %-ға көбейді.

Банкаралық ақша аудару (БААЖ). 2006 ж.1-тоқсанында Банкаралық ақша аулару жүйесі (БААЖ) мен Банкаралық клиринг арқылы жасалған төлемдер саны 6 033,7 мың трансакция құрап, сомасы 17 098,7 млрд. теңгеге жетті. 2005 ж. 1-тоқсанымен салыстырғанда төлемдер саны 28,8 % -ға, ал төлемдер сомасы 77,2%-ға артқан. Бұл ретте, БААЖ арқылы жасалған төлемдерге 2006 ж. 1-тоқсанында еліміздің төлем жүйелерінде жасалған барлық төлемдер санының 32,2%-ы, ал төлемдер көлемінің 97,8%-ы келеді. Банкаралық клиринг арқылы жасалған төлемдерге, сәйкесінше төлемлер санының 67,8%-ы ал жалпы жасалған төлемдер көлемінің 2,2 %-ы келеді. 2006 ж. 1 сәуірінде жағдайға байланысты БААЖ қатысушыларының саны 52-ге жетті. Оның 34 екінші деңгейлі банкілер және «Қазақстан Даму Банкі» АҚ, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазыналық комитеті, банк қызметінің жекелеген түрлерін жүзеге асыратын 10 ұйым, Зейнетақы төлеу жөніндегі Мемлекеттік орталық банк, Мемлекетаралық банк, ҚРҰБ және Мемлекеттік зейнетақы жинақтау қорының банк-кастодианы (ҚРҰБ МОЕБ). 2006 ж. 1-тоқсанында Ақша аударудың банкаралық жүйесі арқылы жалпы сомасы 16 728,8 млрд. теңгені құрайтын 1 944,4 мың трансакция жасалған. 2005 ж. 1-тоқсанымен салыстырғанда 2006 ж. 1-тоқсанында байқалған БААЖ-дағы төлемдер көлемінің артуы келесідей операция түрлерінің артуымен байланысты болды: ҚР президенттерінің бағалы қағаздары мен операциялары – 43,7 %-ға, банкілер мен олардың клиенттерінің дипозиттері және жеке қаражаттарының аударымдары – 2,8 есе, шетел валютасы мен бағалы металдар операциясы – 2,2 есеге артқан. Бұл төлемдер көлемінің арту сомасы БААЖ-дағы төлемдердің жалпы көлемі өсімінің 85,9%-ын құрады. 2006 ж. 1- тоқсанында жүйеде жасалған төлемдерді пайдаланушыларға қатысты мәліметтер 1-2 қосымшыларда келтірілген.

Банкаралық клиринг№ 2006 ж. 1 сәуіріндегі жағдайға байланысты Банкаралық клирингке қатысушылардың саны 34 болған болса, оның 26-сы – екінші деңгейлі банкілер, Қазақстан Республикасы Қарды министрлігінің Қазыналық комитеті, «Қазпошта» АҚ және «ТАТ Кредит», Мемлекеттік зейнетақы төлеу жөніндегі орталық (3 есепшот ашылған), ҚР ҰБ, Мемлекеттік жинақтау зейнетақы қорының, банк-кастодианы. 2006 ж. 1-тоқсанында бөлшек төлемдер сомасы 370 млрд. теңге болатын 4 089,3 мың құжатты құрады. 2005 ж. 1-тоқсанымен салыстырғанда Банкаралық клирингте жасалған саны 34,6 %-ға, ал сомасы 36,8 %-ға артты. 2005 ж. 1- тоқсанмен салыстырғанда 2006 ж. 1-тоқсанында Банкаралық клирингтегі төлемдер көлемінің өсуі тауарлар мен материалдық емес активтер бойынша төлемдердің 30,4%-ға, көрсетілген қызметтер бойынша төлемдердің 35,4%-ға, бюджетке төленетін төлемдер мен бюджеттен төленетін төлемдердің 31,2 % -ға және зейнетақы жарнасы бойыгша төлемдердің 44,1%-ға артуымен байланысты болды. Осы төлем түрлері өзгерісінің жалпы үлесі Банкаралық клирингтегі төлем көлемінің жалпы өсімінің 87%-ын құрады. Қарастырып отырған кезде клирингілік жүйеде зерттелген трансакциялардың орташа күндік көлемі 6,2 млрд. теңге сомасындағы 68,2 мың құжатты құрады. 2005 ж. 1-тоқсанмен салыстырғанда төлемдердің орташа күндік саны 17,5 мың құжатқа (34,6%-ға) сомасы 1,7 млрд. теңгеге (36,8%-ға) дейін артқандығы байқалады.

2006 ж. 1-тоқсанында Банкаралық клирингте жасалған төлемдерді пайдаланушы топтарға қатысты мәліметтер 3-4 қосымшаларда келтірілген. Төлем карточкалары. 2006 ж. 1 мамырындағы жағдайға байланысты 20 банк және «Қазпошта» АҚ нақтылы түрде төлем каррточкаларын шығаруды жүзеге асыра бастады. Екінші деңгейлі банкілер Ahyn Carci – «Қазақстанның Халық банкі» АҚ, «Алматы Сауда-Қаржы банкі» АҚ, SmartAlemCard – «Туран-Әлем банкі» АҚ, Дуэт – «Валют –Транзит банк» АҚ, «Каспий банкі» АҚ, «Сити банкі» АҚ, «Цесна банкі» АҚ, KazCard – «Казпошта» АҚ жергілікті жүйедегі төлем карточкаларын шығаруды қолға алды. Бұдан басқа, қазақстандық банкілер халықаралық жүйе карточкаларының келесі түрлерін шығарып таратумен айналысуда. Олар: Visa International, Europay International American Express International және Diners Club International. 2006 ж. 1- мамырдағы жағдайға байланысты шығарылған төлем карточкаларының саны 3,54 млн. дананы құраса, бұл карточкаларды ұстаушылардың саны – 3,37 млн. адамға жеткен. (2005 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіштер 34,9 % және 34,2%-ға артқан). Төлем карточкаларының ішінде неғұрлым көп тарағаны – халықаралық жүйе карточкалары. Олардың өзіедік үлесі 88,4 %, ал жергілікті жүйе карточкаларының өзіндік үлесі – 11,6 %№ 2005 ж. 1 мамырында бұл арақатынас 87,5 % және 12,5 %-ды құраған болатын. (5-6-7 қосымшалар)

2006 ж. сәуір айында қазақстандық эмитенттердің төлем карточкаларын қолдану арқылы жасаған трансакциялардың көлемі 89,4 млрд. теңгені құрады.(2005 ж. сәуір айымен салыстырғанда 37,4 %-ға өсті). Бұл ретте қолма-қол ақшасыз төлемдердің көлемі (9,2 млрд. теңгеге дейін немесе 70,8%-ға) қолма-қол ақша алуға байланысты операциялар көлеміне (80,2 млрд. теңгеге дейін немесе 34,4 %-ға) қарағанда жоғары қарқынмен өсіп келе жатқандығын айта кеткен дұрыс. 2006 ж. сәуір айында трансакциялардың саны 5 млн. трансакцияны құрап, 2005 жылдың сәу»р айымен салыстырғанда 27,7 %-ға өскен. Сондай-ақ, қолма-қол ақшасы төлемдер санының (575,7 мың трансакцияға дейін немесе 34,1%-ға) қолма-қол ақша алуға байланысты операциялар санының өөсуін (4,5 млн.трансакцияға дейін немесе 27 %-ға) қарағанда жоғары қарқынмен өсуі байқалды. Мәліметтер 8-9 қосымшаларда берілген. Төлем құралдары. 2006 ж. 1-желтоқсанында екінші деңгейлі банкілер мен «Қазпошта» АҚ 1-кестеде берілген төлем құралдары пайдалана отырып, 10 445,2 млрд. теңге сомаға, 22 544,2 мың трансакция көлемінде трансакция өткізді. Жалпы алғанда түрлі төлем құралдарын пайдалану тенденциясы артып келеді. Мысалы 2005 ж. 1-тоқсанымен салыстырғанда төлемдер саны 36,2%-ға, ал төлемдер сомасы 18,7%-ға өскен. (10-қосымшаны қараңыз)

Ұсынылған төлем құралдарының жалпы санының ұлғаюы негізінен төлем тапсырмалары санының 460,4 мың трансакцияға төлем карточкаларының 3 697,2 мың трансакцияға өсуімен байланысты. Ал төлемдер көлемінің ұлғаюы негізінен төлем тапсырмаларын пайдаланып, оны 1 923,7 млрд.теңгеге өсіруімен байланысты болды. (10-қосымшаны қараңыз).

Бұрынғыдай Қазақстан аумағында төлем тапсырмалары мен төлем карточкалары неғұрлым кең таралған болып табылады. Мұндай жағдайда, бір төлем тапсырмасының орташа сомасы 2006 ж. 1-тоқсанында 1,4 млн. теңгені құрады, яғни 2005 ж. 1-тоқсанымен салыстырғанда 16 %-ға артқан. Сонымен бірге төлемдер саны бойынша төлем карточкаларының жоғарғы үлес салмағы мен төлемдер көлемі бойынша төменгі үлес салмағы осы төлем құралдарының қолма-қол ақша сомасын алу үшін пайдаланылатындығымен сипатталады (2006 ж. 1-тоқсаныныда бір трансакцияның орташа сомасы 17,8 мың теңге болды). (Мәліметтер 11,12,13-қосымшаларда берілген).

№1 Аралық бақылау сұрақтары

1. Қолма – қолсыз есеп айырысу дегеніміз бұл –

1. Ақшаның нақты төленуі.

2. вексель арқылы есеп айырысу

3. жазба жолы арқылы жүзеге асатын есеп айырысу.

2. Қолма – қолсыз есеп айырысудың қанша принциптері бар?

1. 7

2. 8

3. 9

3. Каналдың қандай түрлері арқылы ақшаны аударуға болады?

1. Телефон, компьютер аралық.

2. Телефон, машина.

3. Инкассалау

4. Бұйрық тасмалдаушының мынадайы бар:

1. Қағазды, қағазды емес

2. Қағазды, карточкалы

3. Карточкалы, несиелі.

5. Төлем жүйесінің негізгі критерилері:

1. Оперативтілік, жылдамдылық, сенімділік, автоматизациялық.

2. Оперативтілік, жылдамдылық, қажеттілік

3. Дұрыс жауабы жоқ.

6. Ақшаны аудару барысында дебитті болып кім табылады?

1. Банк

2. Тапсырыс беруші

3. Кәсіпорын немесе мекеме

7. Несиелік операцияны жүргізеді:

1. Тапсырыс беруші, төлеуші

2. Банк

3. Ұйым

8. Төлем жүйесінің структурасы былай бөлінеді:

1. Жеке және ірі төлем жүйесі

2. аз және әмбебапты төлем жүйесі

3. минималды төлем жүйесі

9. ҚР Банк жүйесі былай бөлінеді:

1. 2

2. 3

3. 1

10. Ірі төлем жүйесіне мыналар кірмейді:

1. Қаржы Министрлігінің Қазынашылығы

2. Қаз Почта

3. Бағалы қағаздардың депозитарийі

11. Жеке төлем жүйесіне кірмейді:

1. Қор биржасы

2. Карточкалы жүйе

3. Клирингтік палата

12. Ассоциацияланған дегеніміз бұл –

1. өз төлемін тікелей қатысушылар арқылы жүргізетін қатысушылар

2. төлемін бағалы қағаздар жүзеге асыратын қатысушылар.

3. Делдалдың қызметін жүзеге асыратын қатысушылар.

13. Вексель бұл:

1. бұйрық

2. тіл хат

3. төлемді куәландыратын құжат.

14. Акцепт бұл:

1. банк тапсырушының төлем тапсырмасы

2. төлем міндеттемесі

3. төлем үшін жауапкершілік

15. Төлем тапсырмасы бұл –

1. ақша жіберушінің тапсырмасы

2. төлем міндеттемесі

3. төлем жауапкершілігі

16. Мына белгі « – » төлем жүйесінде ақшаны жөнелту кезінде нені білдіреді?

1. Тауар жүктелсе де бенефициар күткен, банк шотына ақшаның түсуі.

2. Тауар жүктелмесе де бенефициардың күтуі.

3. Дұрыс жауабы жоқ.

17. ҚР заңына сәйкес чектер былай бөлінеді:

1. төленген және төленбеген

2. жабық және жабық емес

3. ұрылған және ұрылмаған

18. Чек бұл:

1. қолма – қолсыз ақшаға айналдыруға болатын төлем құжаты.

2. төлемге байланысты банк көшірмесі

3. төлемнің түрі

19. Чек келесі міндетті реквизиттерден тұру керек:

1. сериясы, номері, РНН, сомма, аты – жөні.

2. Сериясы, номері, төлем тапсырмасы, аты – жөні.

3. Дұрыс жауабы жоқ.

20. Ақша аударымын алушы болып табылады:

1. Банк

2. Заңды және жеке тұлға

3. Дұрыс жауабы жоқ.

21. Банк алушы бұл:

1. Банк

2. Заңды тұлға

3. Дұрыс жауабы жоқ.

22. Төлеушінің банкі:

1. Банк

2. Заңды тұлға

3. Дұрыс жауабы жоқ.

23. Инкассалық бұйрық бұл –

1. Ақшаны алу үшін қолданылатын төлем құжаты.

2. өзіне міндеттемесін алатын төлем жүйесі.

3. Ақшаны алу үшін төлем құжаты.

24. Соло – вексельдің ерекшеліктері:

1. Тапсырыс жазуы

2. Реквизиттер

3. Жауапкершілігі және жеделдігі.

25. Вексельді былай бөлуге болады:

1. Жай және аударылатын

2. Жай және міндетті

3. Аударылатын және әмбебапты.

26. Жай вексельді біз басқаша қалай атаймыз?

1. Соло – вексель

2. Моно – вексель

3. Мини – вексель

27. Тратта бұл –

1. Вексель берушінің бұйрығын мазмұндайтын вексель.

2. Дисконтты мазмұндайтын вексель

3. Дұрыс жауабы жоқ.

28. Трассан бұл –

1. Вексель төлеген үшінші тұлғаға тасыратын вексель ұстаушы

2. өзіне міндеттемелерді алатын вексель ұстаушы.

3. Дұрыс жауабы жоқ.

29. Дисконт вексель бұл –

1. Вексельдің есепке алу кезіндегі алынатын есептік пайызы.

2. Бағалы қағаздарды сату және сатып алуды жүзеге асыру кезіндегі алынатын есептік пайызы.

3. Барлық жауабы дұрыс.

30. Коммерциялық вексель бұл –

1. Сауда келісіміне негізделген, тауарды кепілдікке қою арқылы қарыз алушының беретін векселі.

2. Банк немесе ұйым беретін вексель.

3. Дұрыс жауабы жоқ.

31. Банктік вексель бұл –

1. өзінің шетелдік корреспонденттеріне белігілі бір елдің банкісінен берілетін тратта.

2. өндіріспен айналысатын ұымның берілетін траттасы.

3. Бағалы қағазды куәландыратын төлем құжаты.

32. Қазынашылық вексель бұл –

1. Мемлекет өз шығындарын жабу үшін шығарылатын вексель.

2. Екінші деңгейлі банктердің шығаратын векселі.

3. Өз шығындарын жабу үшін шығаратын мемлекеттік мекемелердің векселі.

33. Достық вексель бұл –

1. Бір тұлғадан басқа тұлғаға вексел берушінің төлем жүйесін ешбір жүргізуінсіз берілетін вексель.

2. Ақша қаражатын төлеу құжаты.

3. Барлық жауабы дұрыс.

34. Бронцтық вексель бұл –

1. Белгілі бір жерде, үшінші тұлғада төлеу туралы ескертпені иемденбейтін вексель.

2. Ойдан шығарылған тұлғаға жазылған, шынайы қамсыздандыруды иемденбейтін вексель.

3. Дұрыс жауабы жоқ.

35. Доминирленген вексель бұл –

1. Белгілі бір жерде, үшінші тұлғада төлеу туралы ескертпені иемденбейтін вексель.

2. Ойдан шығарылған тұлғаға жазылған, шынайы қамсыздандыруды иемденбейтін вексель.

3. Дұрыс жауабы жоқ.

36. Жанама қаржыландыру – бұл:

А) қаржыландыру құралдарын үй шаруашылығынан фирмаларға орналастыру

Б) бағалы қағаздарға салынған кірістер үлесі

В) а және б жауабы

37. Брокер дегеніміз:

А) қаржыландыруды жүзеге асыруға көмек беретін делдалдар

Б) кіріс алу мақсатында өз қаражатынан мәмілелерді жүзеге асыруға көмек беретін делдалдар

В) дұрыс жауабы жоқ

38. Қаржылық делдалдықтың маңызы:

А) міндеттемелерді айырбастау және айырбас

Б) кіріс алу мақсатында жанама қаржыландыру

В) кіріс алу мақсатында тікелей қаржыландыру

39. Банк қандай ұйым?

А) ссуда бойынша пайыз жүргізіп, бекітетін ұйым

Б) несие береді және қаржылық операцияларды жүргізеді

В) дұрыс жауабы жоқ

40. Қаржылық революция – бұл:

А) дамыған елдердің нарықтық экономикасында болған өзгерістер көрінісі

Б) қаржылық және банктік инструменттердің өзгерісі

В) дұрыс жауабы жоқ

№2 Аралық бақылау сұрақтары

41. Қаржылық нарықты дереттеу – бұл:

А) банкті аймақтық экспансиялаудың шектеулері мен тоқтауларын жеңілдету немесе толық жою бағыты

Б) толық аймақтық экспансиялаудың еркін бағыты

В) жауаптардың бәрі дұрыс

42. Ақша қатынастарын бақылау және депозиттік ұйымдарды деқадағалау туралы Заң қай жылы бекітілді?

А) 1992 жылы

Б) 1982 жылы

В) 2002 жылы

43. Ссудалық капитал нарығы – бұл:

А) тауарлы қатынастардың спецификалық аясы (сфера)

Б) өткізудің бірегей міндеттерімен нарығы

В) жауаптардың барлығы дұрыс

44. Банктік емес банктер:

А) құжатты (формальный) банктер

Б) құжатты емес (не формальный) банктер

В) арнайы банктер

45. Ипотекалық несиелеу бойынша АҚШ қай жылы өсті?

А) 1990 жылы

Б) 1980 жылы

В) 1999 жылы

46. ТҰБ (ТНБ) – бұл:

А) капитал концентрациясы мен орталықтылығының халықаралық деңгейіне жеткен ірі банктік ұйымдар

Б) арнайы банктік ұйымдар

В) барлық жауптар дұрыс

47. ТҰБ қандай жолмен табысты ұлғайтады?

А) коммиссиодық сыйақылар

Б) шығарылатын бағалы қағаздардың пайдасы

В) жауаптардың барлығы дұрыс

48. Дериват – бұл:

А) қаржылық келісім (контракт)

Б) сатылған тауар келісімі (соглашение)

В) істі бағалы қағаз

49. Ақш-ң банк жүйесінің құрылымы қанша деңгейлі?

А) 2 деңгейлі

Б) 3 деңгейлі

В) 4 деңгейлі

50. АҚШ банк жүйесі кімге бағынады?

А) федералдық үкіметке

Б) жеке дара штаттардың жергілікті өкілдеріне

В) барлық жауаптар дұрыс

51. АҚШ – ғы банктік өндірісті жүзеге асыруға рұқсат немесе лицензия.

А) чартер

Б) қарыздық міндеттемелер

В) дериват

52. Ұлттық банктік акт мыналарды бөледі:

А) банктік операцияларды жүргізуді санкциялау құқығы бойынша федералдық үкімет

Б) банктік операцияларды жүргізуді санкциялау құқығы бойынша

жергілікті үкімет

В) жауабы жоқ

53. АҚШ – та чартерді қай жылдан бастап берді?

А) 1864 жылы

Б) 1964 жылы

В) жауабы жоқ

54. Барлық ұлттық банктер келесінің құрамдас бөлігі болуы қажет:

А) федералды резервтік жүйесін

Б) жергілікті басқару органдарының

В) штат органдарының

55. 1993 ж. АҚШ – та қандай заң қабылданды?

А) банктік өндіріс туралы заң

Б) депозиттік салымдар туралы заң

В) жауабы жоқ

56. Гласса – Стигл актісін қай заң ретінде қайта шығарылды?

А) банктік өндіріс туралы заң

Б) депозиттік салымдар туралы заң

В) жауабы жоқ

57. Банктік демалысты алғаш рет кім шығарды?

А) Рузвельт

Б) Гласса – Стигл

В) Гарна – Сен – Жермен

58. Қай жылы АҚШ – та биржалық паника нәтижесінде бағалы қағаздарға бағалар түсті?

А) 1929 жылы

Б) 1939 жылы

В) 1649 жылы

59. Шығындарды басқару – бұл:

А) бақылауға бағытталған басқару

Б) капиталды іске қосуға бағытталған басқару

В) жауабы жоқ

60. Лицензия – бұл:

А) өндірісті жүзеге асыруға рұқсат беретін құжат

Б) нормативтік актіні бекіту құжаты

В) жауабы жоқ

61. Бағалы қағаз – бұл:

А) дивиденд алу үшін куәландыратын құжат

Б) басқаруға құқық беретін алтын қағаз

В) жауабы жоқ

62. 1933 жылы заң қабылдау нәтижесі:

А) банктік тәуекелдерді төмендету

Б) бағалы қағаздардың бағасыздануы (обесцение)

В) дұрыс жауабы жоқ

63. Филиалсыз банктер – бұл:

А) бір конторада дайындалатын банктік операциялардың барлық түрі

Б) арнайы банктік ұйымдар

В) барлық жауап дұрыс

64. Бөлімшілерден тұратын банктер нені білдіреді:

А) бірегей банктік ұйымды

Б) бас контораны

В) барлық жауаптар дұрыс

65. Агенттік конторалар неге құқылы?

А) депозиттік ақша қаражатарын қабылдауға

Б) өз операцияларын жүзеге асыруға

В) барлық жауаптар дұрыс

66. “Халықаралық банктік операциялар туралы Заң” қай жылы қабылданды?

А) 1978 жылы

Б) 1988 жылы

В) 1989 жылы

67. Эджа Заңы бойынша неге құқылы?

А) өзінің арнайы бөлімшелеріне халықаралық операцияларды жүзеге асыруға рұқсат етеді

Б) депозиттік келісімдерді жүзеге асыруға

В) барлық жауаптар дұрыс

68. Банктік холдинг – компания – бұл:

А) бір немесе одан көп банктерді бақылауды жүзеге асыратын корпорация

Б) үлестік қатысуы бар корпорация

В) барлық жауаптар дұрыс

69. Банк – корреспонденттер келесі операцияларды жүзеге асырады:

А) чектер, консультациялардың және тағы басқа сынақтары

Б) активтерді басқару

В) кірістер және резервтер

70. Халықаралық есеп – айырысу – бұл :

А) мемлекеттер арасындағы есеп айырысу және арасындағы төлемдер

Б) валюталық бірліктермен есеп – айырысу

В) дұрыс жауабы жоқ

71. Чартер дегеніміз –

А) лицензия

Б) келісім – шарт

В) барлық жауаптар дұрыс

72. Бөлінбеген табыс, бұл –

А) таза табыс

Б) кірістер

В) кіріс және резерв

73. Міндетті резервтер, бұл –

А) мүмкін болатын шығындарды (непредвиденные расходы) жабуға бағытталған қаражаттар

Б) жинақтау мен сақтау үшін қаражаттар

В) бөлінбеген табыс

74. Құқ коэффициенті – бұл

А) 1–ші деңгейлі капитал қатынасы

Б) тәуекел бойынша өлшенген барлық капитал

В) дұрыс жауабы жоқ

75. Негізгі депозиттер – бұл

А) салымдар

Б) жинақтар

В дұрыс жауабы жоқ

76. Жинақ сертификаты – бұл

А) банктегі жинақтарды куәландыратын құжат

Б) ақшалай салымдарды куәландыратын құжат

В) барлық жауаптар дұрыс

77. Депозиттік сертификат – бұл

А) белгіленген мерзіммен жедел салымдарды банкке енгізу туралы құжат

Б) банкттік агентті куәландыратын құжат

В) барлық жауап дұрыс емес

78. Депозит – бұл

А) жинақ шоттары

Б) несиелік шоттар

В) барлық жауаптар дұрыс

79. Маржа табыс – бұл

А) өткізілген өнімге процент түрінде бөлінген табыс

Б) проценттік қатынастағы таза табыс

В) жауабы жоқ

80. Бронза вексель бұл –

А)Белгілі бір жерде, үшінші тұлғада төлеу туралы ескертпені иемденбейтін вексель.

Б)Ойдан шығарылған тұлғаға жазылған, шынайы қамсыздандыруды иемденбейтін вексель.

В)Дұрыс жауабы жоқ.

«Бекітемін»

«Қаржы» кафедрасының меңгерушісі

__________ э.ғ.к., доцент Мұқан Б.Ғ.

Хаттама № __ « »__________2008ж

№	Сұрақтары мен жауаптары
1	Қайсысы интернет төлем жүйесінің «кіру өнімдеріне»жатпайды
а	кредиттік трансферттер
ә	электронды чектер
б	дебеттік (соның ішінде, чиптік) карталар
в	чиптік карталар
г	қағаздағы құжаттар
2	Кіру өнімдері деп
а	электронды ұсыну жүйелері мен төлем сервистерін қолдану жүйесі
ә	құнды ұпайларды пайдалану арқылы әр түрлі схемаларды қолдануды айтады
б	құны алдын ала төленген өнімдерді ақша қаражаттарын айырбастау жолымен сатып алуды айтады
в	банктік шотпен байланысты дебеттік және кредиттік карточкалар арқылы жүзеге асырылатын төлемдерді айтамыз
г	банктік шоттарды ашуға жол беретін және А агентінің банктік шотынан В агентінің банктік шотына қаражат аударуға мүмкіндік беретін төлем құралдарын айтамыз
3	Мүмкіндікті әмиян/шоттар деп атайды
а	банктік шоттарды ашуға жол беретін және А агентінің банктік шотынан В агентінің банктік шотына қаражат аударуға мүмкіндік беретін төлем құралдарын айтамыз
ә	құнды ұпайларды пайдалану арқылы әр түрлі схемаларды қолдануды айтады
б	құны алдын ала төленген өнімдерді ақша қаражаттарын айырбастау жолымен шоттар арқылы сатып алуды айтады
в	банктік шотпен байланысты дебеттік және кредиттік карточкалар арқылы жүзеге асырылатын төлемдерді айтамыз
г	Банктер мен банктік емес қаржылық институттар арқылы интернетке негізделген шоттар,бағалы қағаз немесе клиринг пен байланысты өзара есеп айыруды білдіреді
4	Ақшалай суррогаттар дегеніміз -
а	электронды ұсыну жүйелері мен төлем сервистерін қолдану жүйесі
ә	банктік шоттарды ашуға жол беретін және А агентінің банктік шотынан В агентінің банктік шотына қаражат аударуға мүмкіндік беретін төлем құралдарын айтамыз
б	құны алдын ала төленген өнімдерді ақша қаражаттарын айырбастау жолымен сатып алуды айтады
в	банктік шотпен байланысты дебеттік және кредиттік карточкалар арқылы жүзеге асырылатын төлемдерді айтамыз
г	электронды: ваучерлер, ұтыстық бірліктер, купондар, сыйақылар
5	Микробиллинг бұл -
а	электронды ұсыну жүйелері мен төлем сервистерін қолдану жүйесі
ә	құнды ұпайларды пайдалану арқылы әр түрлі схемаларды қолдануды айтады
б	құны алдын ала төленген өнімдерді ақша қаражаттарын айырбастау жолымен сатып алуды айтады
в	банктік шотпен байланысты дебеттік және кредиттік карточкалар арқылы жүзеге асырылатын төлемдерді айтамыз
г	электронды ұсыну жүйелері мен төлем сервистерін қолдану жүйесінің функцияларын орындайтын «төлемнің байланысқан тәсілі»
6	Микробиллинг жүйесі бұл -
а	банктік шотпен байланысты дебеттік және кредиттік карточкалар арқылы жүзеге асырылатын электронды ұсыну жүйелері мен төлем сервистерін қолдану жүйесі
ә	электронды ұсыну жүйелері мен төлем сервистерін қолдану жүйесі, құнды ұпайларды пайдалану арқылы әр түрлі схемаларды қолдануды айтады
б	банктік шотпен байланысты дебеттік және кредиттік карточкалар арқылы жүзеге асырылатын төлемдерді айтамыз
в	құны алдын ала төленген өнімдерді ақша қаражаттарын айырбастау жолымен сатып алуды айтады
г	шоттарды ұсыну барлық қатынастарға негізделеді немесе жаңа қатынастарды орнатуды талап ететін жүйе
7	Ұялы телефон мен байланыстың жаңа каналы – ұялы телефон жүйесін қамтитын әдіс
а	интернет
ә	роs - терминал
б	микробиллинг
в	биллинг
г	мобильді әдіс
8	«Кейін төленетін» категорияға жататын төлем әдісі
а	мобильді әдіс
ә	интернет
б	биллинг
в	роs - терминал
г	микробиллинг
9	Карталық төлемді авторландыруды қай сызба көрсетеді
а	алушы – эквайер банк – іс әрекет орталығы – эмитент банктің іс әрекеті- алушы
ә	алушы – эквайер банк іс әрекеті – іс әрекет орталығы – төлем банкі – орталық іс әрекеті( банк эквайер мен банк эмитенттің іс әрекеті
б	төлеуші – банк эмитент – төлем банкі – банк эквайер - алушы
в	алушы – эквайер банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк - алушы
г	алушы – эквайер банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк – іс әрекет етуші орталық – эквайер банк - алушы
10	Карталық төлем операциясын қай сызба көрсетеді
а	алушы – эквайер банк – іс әрекет орталығы – эмитент банктің іс әрекеті- алушы
ә	алушы – эквайер банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк – іс әрекет етуші орталық – эквайер банк - алушы
б	төлеуші – банк эмитент – төлем банкі – банк эквайер - алушы
в	алушы – эквайер банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк - алушы
г	алушы – эквайер банк іс әрекеті – іс әрекет орталығы – төлем банкі – орталық іс әрекеті( банк эквайер мен банк эмитенттің іс әрекеті)
11	Компьютерлік желіні пайдаланудың жұмыс тәртібін, кейіннен орындауға болатын мәмілелерді, операцияларды білдіретін жаргон қалай аталады
а	процессинг
ә	офшор
б	он - лайн
в	провайдер
г	офлайн
12	Төлем жүйесіндегі жеткізуші
а	процессинг
ә	сеньораж
б	терминал
в	трансакция
г	провайдер
13	Процессинг бұл -
а	мәміле жасау шарты
ә	қандай да болсын даулы мәселені шешетін алқалы орган
б	деректемелерді өңдеудегі тәртіп, реттеме
в	ауқымды ақпараттық қызметтерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін, электронық поштаны қамтамасыз ететін ғаламдық компьютерлік желі
г	төлем жүйесінде жүргізілетін операциялар туралы ақпаратты алмасу және өңдеу
14	Несие жүйесі
а	қатысушыларының бос ақшалай қаражаттарын жұмылдыру жолымен қаржылық көмек көрсету барысындағы қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында құрылған ұйымдар жиынтығы
ә	банк болып табылмайтын және ҚР ҚҚА-ның лицензиясы негізінде жекелеген банк операцияларын жүзеге асыратын заңды тұлға
б	бұл пайыз төлеу және қайтару шартында уақытша пайдалануға (қарызға) берілетін ссудалық капитал қозғалысы
в	тауар өндірісінің дамуымен, яғни тауарларды сатып алу және сатудың уақытын кешіктіріп төлеуге (несиеге) берілуімен байланысты пайда болған мекемлер
г	жалпы банктердің (ұлттық және коммерциялық) және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын банктік емес мекемелердің жиынтығы
15	Жабдықтаушының (банк клиентінің) жабдықтаған тауары мен көрсеткен қызметтері үшін төленбеген төлем құжаттарын (шот фактурасын) банкке сатумен байланысты комиссиондық –делдалдық операция түрі
а	есеп - қарыз
ә	лизинг
б	траст
в	форфейтинг
г	факторинг
16	Экономикалық келісім шарттарға қатысушылардың әртүрлі төтенше жағдайларға (өрт, жер сілкінісі, су тасқыны және т.б.) байланысты міндеттемелерді орындай алмауы бұл -
а	сақтандыру жағдайы
ә	дефольт
б	агрессив
в	регресс
г	форс-мажор
17	Компьютер торабының, ақпараттарды автоматты түрде өңдеу құралдарын қолданатын байланыс жүйелері арқылы жүзеге асыратын банктер және олардың клиенттері, сатушылар мен сатып алушылар арасындағы төлемдер жиынтығы
а	несиелік ақшалар
ә	толық құнды ақшалар
б	қарыздар
в	өзара есептер
г	электрондық ақшалар
18	Валюта – деп келесiнi айтамыз
а	тек шетелдiң ақша құралдарын
ә	тек ұлттық ақша құралдарын
б	тек еркiн айналысқа түсетiн ақша құралдарын
в	айналысқа бөлшектеп түсетiн ақша құралдарын
г	кез келген мемлекеттiң ақша бiрлiктерiн
19	Берiлген тiзiмнен ақша жүйесi элементтерiне жатпайтынын алып тастаңыз
а	ақша бiрлiгi
ә	ақша айналымы
б	ақша эмиссиясының тәртiбi
в	ақша реформасын жүргiзу тәртiбi
г	ақша номиналының құрылымы
20	Тiзiмде, көрсетiлгендердiң қайсысы мемлекеттiк бағалы қағаздарға жатпайды?
а	мемлекеттiк заем облигациялары
ә	қазыналақ вексельдер
б	мемлекеттiк қазыналық мiндеттемелер
в	ҚР Ұлттық банктің ұлттық және шетел валютасындағы қысқа мерзiмдi ноталары
г	екінші деңгейлі банктердің жинақ кiтапшалары және депозиттiк сертификаттарын
21	Қандай мемлекеттiк орган қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын мемлекеттiк реттеудi жүзеге асыруға уәкiлеттi?
а	экономика мен бюджеттi жобалау Министрлiгi
ә	ҚР есеп комитетi
б	ҚР Президентi
в	ҚР Ұлттық банкi
г	Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі агенттiгi
22	Банк ашуға рұқсатты қайтарып алу туралы шешiмдi қабылдауға қай орган өкiлеттi?
а	ҚР Президентi
ә	ҚР үкiметi
б	сот органы
в	ҚР Ұлттық банкi Басқармасы
г	ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі агенттiгiнің Басқармасы
23	Аталған тiзiм iшiнде қайсысы ҚР Ұлттық банкінiң мiндетiне жатпайды?
а	мемлекеттiң ақша несие саясатын дайындау және жүргiзу
ә	төлем жүйесiнiң қалыптасуын қамтамасыз ету
б	валюталық реттеу мен қадағалауды жүзеге асыру
в	қаржы жүйесiнiң тұрақтылығы мен қамтылуына араласу
г	қаржы нарығының және қаржы ұйымдарының мониторингi
24	Берiлген тiзiмнен ҚР Ұлттық банкі лицензиар болып табылатын банктiк операцияларды белгiлеңiз
а	депозиттердi қабылдау, заңды және жеке тұлғаларға банктiк шоттар ашу және жүргiзу, есеп операциялары, қарыз операциялары және сенiмдiлiк операциялары
ә	чек кiтапшасын ұсыну, ломбард операцияларын жүргiзу
б	аудару операциялары, кассалық операциялар, банктер мен банктiк ұйымдарға корреспонденттiк шоттар ашу және жүргiзу
в	вексельдермен операциялар, банктiк тапсырыстар және кепiлдiктер ұсыну
г	шетел валюталармен айырбастау операциялары
25	ҚР аумағында қандай мекемелер банкнот және монета эмитентi болып табылады?
а	ҚР Қаржы министрлiгi
ә	Қазақстан даму банкi
б	экономика және бюджеттi жоспарлау министрлiгi
в	ҚР үкiметi
г	тек қана ҚР Ұлттық банкі
26	Аталған қандай мемлекеттiк орган банк және сақтандыру қызметi, саласына бағалы қағаз нарығындағы қызметке және зейнетақы жинақ қорына лицензиар бола алады?
а	ҚР үкiметi
ә	ҚР Ұлттық банкі
б	ҚР еңбек және әлеуметтiк қорғау министрлiгi
в	ҚР қаржы министрлiгi экономика және бюджеттi жоспарлау министрлiгi
г	ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі агенттiгi
27	Карталық жүйенің негізгі төлеушілері кімдер
а	банк
ә	глоссарий банктер
б	шетел компаниялары мен банктері
в	несиелік компаниялар
г	халық
28	Берiлген тiзiмнен ақша жүйесi элементтерiне жатпайтынын алып тастаңыз
а	ақша бiрлiгi
ә	ақша айналымы
б	ақша эмиссиясының тәртiбi
в	ақша реформасын жүргiзу тәртiбi
г	ақша номиналының құрылымы
29	Көтерме төлем жүйесіне қандай жүйелер жатады
а	электронды ақша жүйесі
ә	елдің қаржы органдары мен салық мекемесінің төлем жүйесі
б	қазынашылық арқылы өтетін ақшалар жүйесі
в	тек орталық банктердің төлем жүйесі
г	орталық және коммерциялық банктердің төлем жүйелері жатады
30	Аталған тiзiм iшiнде қайсысы ҚР Ұлттық банкінiң мiндетiне жатпайды?
а	мемлекеттiң ақша несие саясатын дайындау және жүргiзу
ә	төлем жүйесiнiң қалыптасуын қамтамасыз ету
б	валюталық реттеу мен қадағалауды жүзеге асыру
в	қаржы жүйесiнiң тұрақтылығы мен қамтылуына араласу
г	қаржы нарығының және қаржы ұйымдарының мониторингi
31	Берiлген тiзiмнен ҚР Ұлттық банкі лицензиар болып табылатын банктiк операцияларды белгiлеңiз
а	депозиттердi қабылдау, заңды және жеке тұлғаларға банктiк шоттар ашу және жүргiзу, есеп операциялары, қарыз операциялары және сенiмдiлiк операциялары
ә	чек кiтапшасын ұсыну, ломбард операцияларын жүргiзу
б	аудару операциялары, кассалық операциялар, банктер мен банктiк ұйымдарға корреспонденттiк шоттар ашу және жүргiзу
в	вексельдермен операциялар, банктiк тапсырыстар және кепiлдiктер ұсыну
г	шетел валюталармен айырбастау операциялары
32	ҚР аумағында қандай мекемелер банкнот және монета эмитентi болып табылады?
а	ҚР Қаржы министрлiгi
ә	Қазақстан даму банкi
б	экономика және бюджеттi жоспарлау министрлiгi
в	ҚР үкiметi
г	тек қана ҚР Ұлттық банкі
33	Клиринг негізіндегі төлем жүйесі...
а	төлемді жеке жүзеге асырады
ә	қабылдаушының үлкен көлеміне қарамастан жеңіліс табатын, саудалаушы ұйымның пайдасына есептелген
б	қарапайымдау, әрі өте жылдам жүйе
в	төлем шығындарының аз болуын қамтамасыз ететін жүйе
г	төлемдерді есептік сальдо түріндегі корреспонденттік шот бойынша жүргізеді
34	Қазақстан Республикасының ақша – несие саясатын кiм жүргiзедi және анықтайды?
а	ҚР қаржы министрлiгi
ә	қаржы ұйымдары мен қаржы нарығын қадағалау мен реттеу жөнiндегi ҚР Агенттiгi
б	экономика және бюджеттi жоспарлау министрлiгi
в	ҚР Президентi
г	ҚР Ұлттық банкі
35	Жалпы төлем жүйесінде...
а	қабылдаушының үлкен көлеміне қарамастан жеңіліс табатын, саудалаушы ұйымның пайдасына есептелген жүйе
ә	төлемдерді есептік сальдо түріндегі корреспонденттік шот бойынша жүргізеді
б	қарапайымдау, әрі өте жылдам жүйе
в	төлем шығындарының аз болуын қамтамасыз ететін жүйе
г	төлемді жеке жүзеге асырады
36	Кредиттік аударым -
а	төлемді жеке жүзеге асырады
ә	төлемдерді есептік сальдо түріндегі корреспонденттік шот бойынша жүргізеді
б	қабылдаушының үлкен көлеміне қарамастан жеңіліс табатын, саудалаушы ұйымның пайдасына есептелген аударым
в	дебеттік аударымға қарағанда күрделі, әрі өте баяу, сондай – ақ төлем шығындарының көп болуын қамтамасыз етеді
г	дебеттік аударымға қарағанда қарапайымдау, әрі өте жылдам, сондай – ақ төлем шығындарының аз болуын қамтамасыз етеді
37	Қазақстан Республикасында валюталық қатынастарды реттеу үшiн қандай негiзгi заңды акт қолданылады?
а	«ҚР банктер және банктiк қызметтер туралы» ҚР заңы
ә	«ҚР Ұлттық банкi туралы» ҚР заңы
б	«Лицензиялау туралы» ҚР заңы
в	«Төлемдер және ақша аударымдары туралы» ҚР заңы
г	«Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» ҚР заңы
38	«Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» ҚР заңына сәйкес «валюталық құндылықтарға» жатады
а	зергерлiк әшекейлер
ә	қоры аз металдар (осьмий, иридий)
б	бағалы металдар және бағалы тастар
в	бағалы металдардың сынығы
г	шетел валютасы, шетел валютасындағы бағалы қағаздар, аффинирленген құйма түрiндегi алтын, ұлттық валюта, резиденттер мен резидент еместер арасында мәмiледе қолданылатын ұлттық валютада белгiленген бағалы қағаздар
39	Дебеттік аударым -
а	төлемді жеке жүзеге асырады
ә	төлемдерді есептік сальдо түріндегі корреспонденттік шот бойынша жүргізеді
б	кредиттік аударымға қарағанда қарапайымдау, әрі өте жылдам, сондай – ақ төлем шығындарының аз болуын қамтамасыз етеді
в	кредиттік аударымға қарағанда күрделі, әрі өте баяу, сондай – ақ төлем шығындарының көп болуын қамтамасыз етеді
г	қабылдаушының үлкен көлеміне қарамастан жеңіліс табатын, саудалаушы ұйымның пайдасына есептелген аударым
40	Төлем жүйесінің теориясы өзіндік қағидаларымен ерекшеленеді, төменде аталған қағидалардың қайсысы төлем жүйелері қағидасына сәйкес емес:
а	құқықтық, барлық субьектілер жағынан басқару,
ә	акцепт, мүліктік жауапкершілік пен қатысу критерийі.
б	режимдік, мағыналық, тәуекелді азайту,
в	бақылау, басқару, қадағалау,
г	акцептеу, шығындарды көбейту, форс – мажорлы жағдайлар туғызу,
41	Коммерциялық банктер делдалдығының болмауы және консенсустың жоқтығы неге әкеледі?
а	инфляция деңгейінің көтерілуіне
ә	төлем жүйесінің төлемсіздігіне
б	қолма қол ақшалардың құнсыздануына
в	қолма қолсыз төлемдердің кедергісіне
г	электронды ақшалар жүйесінің сәтсіздігіне
42	Төлем жүйелері қолданысы жағынан болатын жіктемеге қайсысы сәйкес емес
а	банкаралық
ә	карталық
б	есепшот ашпай ақша аудару
в	электронды ақша
г	қолма қол есеп айырулар
43	Банктік акцепт бұл:
а	вексель
ә	мерзімді тратта
б	контракт
в	өтімділігі жоғары актив
г	банк кепілдендірілген төлем құралдары
44	Қайсысы төлем жүйелерінің сипаттамасына сәйкес келмейді
а	көтерме, бөлшек, жалпы
ә	клирингілік, күнбе-күн
б	рейстік, оn-line режиміндегі
в	кредиттік және дебеттік аударма
г	үзіліспен және үзіліссіз төлемдер
45	SWIFT коммерциялық емес ұйым ретінде қайда орналасқан
а	Токио
ә	Нидерланды
б	Вашингтон
в	Бразилия
г	Брюссель
46	SWIFT негізінде құрылған әлемдік-аймақтық процессингілік орталықтар Еуропа үшін қайда орналасқан.
а	Брюссель
ә	Токио
б	Вашингтон
в	Бразилия
г	Нидерланды
47	SWIFT негізінде құрылған әлемдік-аймақтық процессингілік орталықтар Латын Америкасы үшін қайда орналасқан.
а	Брюссель
ә	Нидерланды
б	Вашингтон
в	Токио
г	Бразилия
48	Депозиттерге нелер жатады?
а	акционерлік капитал, ұзақ мерзімді қаржылар, коммерциялық вексельдер
ә	аккредитивтер, «Лоро» есеп шотындағы кредиттік қалдықтар, депозиттік сертификаттар, мерзімді және қажет уақытында талап етілетін салымдар
б	акционерлік капитал, үлестірілмеген пайда, күрделі қаржыландыру есеп шотындағы қаражаттар
в	«Лоро» есеп шотындағы дебеттік қалдықтар, банк сертификаттары, ұзақ мерзімді қаржылар, соло-вексельдер
г	«Ностро» есеп шотындағы қаражат және заңды тұлғалардың депозиттік шотындағы қаражаттары
49	SWIFT негізінде құрылған әлемдік-аймақтық процессингілік орталықтар Оңтүстік Шығыс Азия үшін қайда орналасқан.
а	Брюссель
ә	Нидерланды
б	Вашингтон
в	Бразилия
г	Токио
50	SWIFT негізінде құрылған әлемдік-аймақтық процессингілік орталықтар Солтүстік Америка үшін қайда орналасқан.
а	Нидерланды
ә	Бразилия
б	Токио
в	Брюссельде
г	Вашингтон
51	Мемлекеттік бағалы қағаздардың орталық депозитарийі қашан құрылды
а	1992
ә	2000
б	2007
в	1994
г	1997
52	Қазақстанда алғашқы клирингілік палата (Алматы клирингілік палатасы) қашан ашылды
а	1992
ә	2000
б	2007
в	1995
г	1997
53	Алматы клирингілік палатасы Банкаралық есеп айырысудың Қазақстандық орталығы (БЕАҚО) болып қашан қайта құрылды.
а	1992
ә	2000
б	2007
в	1995
г	1996
54	Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы аумағында төмендегідей төлем жүйелері жұмыс істейді
а	нақтылы уақыт режиміндегі жалпы есеп айырысу жүйесі (банкаралык ақша аударымдарының жүйесі) және клирингілік жүйе (бөлшек төлемдер жүйесі)
ә	ірі төлемдер жүйесі және клирингілік жүйе (бөлшек төлемдер жүйесі)
б	клирингілік жүйе (бөлшек төлемдер жүйесі)
в	банкаралық ақша аударымдар жүйесі
г	нақтылы уақыт режиміндегі жалпы есеп айырысу жүйесі және ірі төлемдер жүйесі
55	Жаңа шығарылған акциялардың белгілі бір санын орналастыру жөнінде міндеттеме алған кепілші тұлға
а	брокер
ә	тррассант
б	дилер
в	андеррайтер
г	аудитор
56	Есеп айрысқанда өзара талартарды ескеру принципін қолданатын және орындалуын бақылайтын ұйым
а	ақша аударымдарының банкаралық жүйесі
ә	клиринг палатасы
б	ірі төлемдер жүйесі
в	биржа
г	Ұлттық банк
57	Қайсысы вексель түріне жатпайды?
а	қола
ә	достық
б	жай
в	қарсылама
г	жолдаушы
58	Қайсысы вексель түріне жатпайды?
а	қола
ә	достық
б	жай
в	қарсылама
г	жолдаушы
59	Қайсысы вексель түріне жатпайды?
а	қола
ә	достық
б	жай
в	қарсылама
г	жолдаушы
60	Қайсысы қолма қолсыз есеп айырудың нысанына жатпайды:
а	төлем талабы
ә	ақшалай чек
б	инкассо
в	аккредитив
г	барлығы
61	Аккредитив түрлеріне қайсысы жатпайды:
а	өтелген;
ә	өтелмеген;
б	аудармалы;
в	қайтарылатын;
г	қайтарылмайтын.
62	Барлық тауарлардың құнын өлшейтін, жалпыға балама айрықша тауар –
а	монеталар
ә	қазыналық билеттер
б	натуралды заттар
в	ақша
г	бұйымдар
63	Қазақстанда айналымға түсетін вексель түрлері ...
а	жай және қаржылық
ә	аудармалы және қазыналық
б	достық, аудармалы және қола
в	қаржылық, жай және қазыналық
г	жай, аудармалы және қаржылық
64	Қолма – қол және қолма – қолсыз ақша нысандарындағы ақшалардың қозғалысы ...
а	ақша жүйесі
ә	эмиссия
б	ақшаның құнсыздануы
в	ақша айналысы
г	ақша массасы
65	Тарихи түрде қалыптасқан, ұлттық заңдылықтармен бекітілген ақша айналысын ұйымдастыру формасы қалай аталады?
а	ақша жүйесі
ә	ақша жиынтығы
б	ақша көрсеткіші
в	ақша агрегаты
г	ақша базасы
66	Бюджет тапшылығын жабу мақсатында шығарылатын және металға ауыстырылмайтын мемлекет белгілеген номиналы бар құн белгісі ...
а	несиелік ақша
ә	монета
б	вексель
в	чек
г	қағаз ақша
67	Қолма – қол ақша айналысына нелер қызмет етеді?
а	банкнота, чектер
ә	монета, пластикалық карточка, вексель
б	чек, қазыналық билеттер
в	қағаз ақшалар, несиелік карточкалар
г	банкнота, монета, қағаз ақшалар
68	Коммерциялық банктердің өзара есеп айыруларды жүргізу үшін елдің орталық банкінде (сондай – ақ банктердің бір - бірінде) ашатын шоты...
а	ағымды
ә	есеп айыру
б	валюталық
в	корреспонденттік
г	транзиттік
69	Қай мөлшерлеме Ұлттық Банктің ресми сый – ақы мөлшерлемесіне жатпайды?
а	қайта қаржыландыру
ә	есептік (дисконттық)
б	РЕПО, кері РЕПО операциялары бойынша
в	«Овернайт», күндізгі зайымдар бойынша
г	екінші деңгейлі банктер бойынша.
70	Тауар өндірісінің дамуымен, тауарларды сату және сатып алу уақытын кешіктіріп төлеумен байланысты пайда болған ақша ...
а	несиелік ақша
ә	монета
б	вексель
в	чек
г	қағаз ақша
71	Қазақстанның монета сарайы қайда орналасқан?
а	Павлодарда
ә	Англияда
б	Өскеменде
в	Астанада
г	Алматыда
72	Тауар айналысы үшін қажетті ақша санын анықтайтын заң –
а	құн заңы
ә	тауар бағасының заңы
б	қолма – қол ақшалар заңы
в	ақша айналымы заңы
г	ақша жүйесі заңы
73	Инфляция қарқынын анықтайтын көрсеткіш ...
а	ақша реформасы
ә	тұтыну бағасының индексі
б	дефляциялық саясат
в	табыс саясаты
г	индексация
74	Белгілі бір уақыт аралығындағы қаржы тапшылығын жою үшін, белгілі бір мерзімге төлемділік, қайтымдылық шартымен берілетін ақша ...
а	депозит
ә	банктік шот
б	салым
в	кепіл
г	несие
75	Банктер мен банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын банктік емес мекемелер жиынтығы қалай аталады?
а	банктік жүйе
ә	ссудалық жүйе
б	парабанктік жүйе
в	несиелік жүйе
г	ақша жүйесі
76	Ұлттық банктің айналыстағы ақша массасының көлемін реттеу мақсатында, екінші реттегі нарықта мемлекеттің бағалы қағаздарын сату, сатып алу операциясы ...
а	ашық нарық операциясы
ә	несиелік операция
б	валюталық интервенция
в	резервтеу
г	кепілдеу
77	Ақшаны сатып алу қабілетінің төмендеуі яғни құнсыздануы ...
а	ақша реформасы
ә	антиинфляциялық саясат
б	дефляциялық саясат
в	инфляция
г	индексация
78	Қазақстанның банкноттар фабрикасы қайда орналасқан?
а	Павлодарда
ә	Англияда
б	Өскеменде
в	Астанада
г	Алматыда
79	Белгілі бір соманы алдын ала келісілген мерзімде және белгіленген жерде төлейтіндігі туралы борышқордың қарыз міндеттемесі ...
а	чек
ә	банкнота
б	дебеттік карточка
в	вексель
г	кредиттік карточка
80	Ағымды шот клиентке қандай жағдайда ашылады:
а	несие бергенде
ә	банкпен салым қабылдағанда
б	ақша сақтап, төлемдерді аударғанда
в	Төлем карточкасын алғанда
г	аталғандардың барлығы
81	Аталған қызметтердің қайсысын екінші деңгейлі банк орындамайды?
а	депозиттік операциялар
ә	бағалы қағаздар эмиссиясы
б	несиелік операциялар
в	ақша эмиссиясы
г	есеп-кассалық қызмет көрсету
82	Факторингтің маңызы бұл –
а	банктің клиенттің дебиторлық берешектерін сатып алуы
ә	жолдағы тауарлар есебінен берілетін неси
б	клиенттің төленбеген құжаттарын банктің сатып алуы
в	қоймадағы тауарлы материалдық артықтар есебінен несие беру
г	дұрыс жауабы жоқ.
83	Қайсысы қолма – қолсыз есеп айыру құжаты және несие алу құралы болып табылады:
а	депозиттік сертификат
ә	төлем карточкасы
б	есеп айыру чегі
в	төлем тапсырысы
г	төлем тапсырмасы
84	Төлем құжатындағы жолдау құқы:
а	инкассация
ә	аваль
б	домицилиация
в	акцепт
г	индоссамент
85	Аталғандардың ішінде қай операция вексель операцияларына жатпайды?
а	домицилиация
ә	вексель есебі
б	банктік аударым
в	вексельдерді инкассалау
г	вексель кепілдігі есебінен несие
86	Қандай операция клиенттің дебиторлық берешегін сатып алуды білдіреді ?
а	факторинг
ә	траст
б	лизинг
в	банктік аударым
г	дұрыс жауабы жоқ.
87	Аталған тәуекелдердің қайсысы ішкі тәуекелге жатпайды?
а	банк типтерімен байланысты, тәуекелдер
ә	банк операциясының мінездемесімен байланысты тәуекелдер
б	банк клиентінің ерекшелігімен байланысты
в	табиғат зардаптарының тәуекелдері
г	өтімділікті жоғалту тәуекелдігі.
88	Тәуекелді төмендетумен байланысты әрекет жасайтын тұлға:
а	несиелік менеджер
ә	басқарма төрағасы
б	банк акционері;
в	қауіпсіздік қызметінің офицері
г	тәуекелші – менеджер
89	Қандай құжаттар қолма – қолсыз есеп айырысу қатарына кіреді?
а	ақшалай чек, аккредитивтер, есеп айырысу чек кітапшалары, инкассалық өкімдер
ә	кіріс кассалық ордерлер, пластикалық карточкалар
б	төлем тапсырысы, аккредитивтер, есеп айырысу чек кітапшалары, инкассалық өкімдер
в	хабарламаға қолма – қол жарна, шығыс кассалық ордерлер, төлем тапсырысы, аккредитивтер
г	шығыс кассалық ордерлер
90	Бастапқы меншік иелерінен кредиторларға компанияның меншікті құқығының өтуі былай аталады
а	банкроттық
ә	бастапқы орналастыру
б	акция эмиссиясы
в	облигация эмиссиясы
г	реинвестиция
91	Ақша қаражаты - бұл:
а	кассадағы және банк шоттарындағы қолма-қол ақша
ә	субъектілердің табыс алу жөніндегі негізгі қызметі
б	ұзақ мерзімді активтерді сатып алу және сату, өтелінетін несиелерді беру және алу
в	нәтижесінде меншік капиталымен қарыз қаражаттарының құрамы мен мөлшері өзгеріске ұщыраған субъектілердің қызметі
г	несие беру
92	Қаржы делдалдарына жатпайтындар:
а	депозиттік типтегі мекемелер
ә	инвестициялық қорлар
б	сақтандыру компаниялары
в	шаруашылық субъектілер
г	зейнет ақы қорлары
93	Ақша құралдарын және бағалы қағаздарды сақтау , сонымен қатар олармен жүргізілген мәмілелерін бақылау бойынша жүзеге асырылатын коммерциялық банктердің іс-әрекеті қалай аталады:
а	кастодиан
ә	тркеу (регистратор)
б	депозиттік
в	клирингтік
г	брокерлік
94	Қор нарығындағы депозитарлық іс-әрекеттің негізгі субъектісіне төмендегілердің қайсысы жатады:
а	брокерлер
ә	орталық депозитариилар
б	депонет
в	депозит
г	эмитент
95	Қолма-қол және қолма қолсыз төлем құралдарының айналыс нарығы – бұл :
а	ақша нарығы
ә	капитал нарығы
б	акциялар
в	облигациялар
г	инвестициялар нарығы
96	Қайсысы қолма – қолсыз есеп айыру құжаты және несие алу құралы болып табылады:
а	депозиттік сертификат
ә	төлем карточкасы
б	есеп айыру чегі
в	төлем тапсырысы
г	төлем тапсырмасы
97	Төлем құжатындағы жолдау құқы:
а	инкассация
ә	аваль
б	домицилиация
в	акцепт
г	индоссамент
98	Аталғандардың ішінде қай операция вексель операцияларына жатпайды?
а	домицилиация
ә	вексель есебі
б	банктік аударым
в	вексельдерді инкассалау
г	вексель кепілдігі есебінен несие
99	Қандай құжаттар қолма – қолсыз есеп айырысу қатарына кіреді?
а	ақшалай чек
ә	кіріс – шығыс кассалық ордерлер
б	аккредитивтер, есеп айырысу чек кітапшалары, инкассалық өкімдер
в	хабарламаға қолма – қол жарна
г	кіріс ордері
100	Ақша құралдарын және бағалы қағаздарды сақтау , сонымен қатар олармен жүргізілген мәмілелерін бақылау бойынша жүзеге асырылатын коммерциялық банктердің іс-әрекеті қалай аталады:
а	кастодиан
ә	тркеу (регистратор)
б	депозиттік
в	клирингтік
г	брокерлік
101	Қолма-қол және қолма қолсыз төлем құралдарының айналыс нарығы – бұл :
а	ақша нарығы
ә	капитал нарығы
б	акциялар
в	облигациялар
г	инвестициялар нарығы
102	Факторингтің маңызы бұл –
а	банктің клиенттің дебиторлық берешектерін сатып алуы;
ә	жолдағы тауарлар есебінен берілетін несие;
б	клиенттің төленбеген құжаттарын банктің сатып алуы;
в	қоймадағы тауарлы материалдық артықтар есебінен несие беру;
г	банктің клиенттің несиелік ресурстарын сатып алуы
103	Қандай мемлекеттiк орган қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын мемлекеттiк реттеудi жүзеге асыруға уәкiлеттi?
а	экономика мен бюджеттi жобалау Министрлiгi
ә	ҚР есеп комитетi
б	ҚР Президентi
в	ҚР Ұлттық банкi
г	Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі агенттiгi
104	Қайсысы интернет төлем жүйесінің «кіру өнімдеріне»жатпайды
а	кредиттік трансферттер
ә	электронды чектер
б	дебеттік (соның ішінде, чиптік) карталар
в	чиптік карталар
г	қағаздағы құжаттар
105	Кіру өнімдері деп
а	электронды ұсыну жүйелері мен төлем сервистерін қолдану жүйесі
ә	құнды ұпайларды пайдалану арқылы әр түрлі схемаларды қолдануды айтады
б	құны алдын ала төленген өнімдерді ақша қаражаттарын айырбастау жолымен сатып алуды айтады
в	банктік шотпен байланысты дебеттік және кредиттік карточкалар арқылы жүзеге асырылатын төлемдерді айтамыз
г	банктік шоттарды ашуға жол беретін және А агентінің банктік шотынан В агентінің банктік шотына қаражат аударуға мүмкіндік беретін төлем құралдарын айтамыз
106	Мүмкіндікті әмиян/шоттар деп атайды
а	банктік шоттарды ашуға жол беретін және А агентінің банктік шотынан В агентінің банктік шотына қаражат аударуға мүмкіндік беретін төлем құралдарын айтамыз
ә	құнды ұпайларды пайдалану арқылы әр түрлі схемаларды қолдануды айтады
б	құны алдын ала төленген өнімдерді ақша қаражаттарын айырбастау жолымен шоттар арқылы сатып алуды айтады
в	банктік шотпен байланысты дебеттік және кредиттік карточкалар арқылы жүзеге асырылатын төлемдерді айтамыз
г	Банктер мен банктік емес қаржылық институттар арқылы интернетке негізделген шоттар,бағалы қағаз немесе клиринг пен байланысты өзара есеп айыруды білдіреді
107	Ақшалай суррогаттар дегеніміз -
а	электронды ұсыну жүйелері мен төлем сервистерін қолдану жүйесі
ә	банктік шоттарды ашуға жол беретін және А агентінің банктік шотынан В агентінің банктік шотына қаражат аударуға мүмкіндік беретін төлем құралдарын айтамыз
б	құны алдын ала төленген өнімдерді ақша қаражаттарын айырбастау жолымен сатып алуды айтады
в	банктік шотпен байланысты дебеттік және кредиттік карточкалар арқылы жүзеге асырылатын төлемдерді айтамыз
г	электронды: ваучерлер, ұтыстық бірліктер, купондар, сыйақылар
108	Микробиллинг бұл -
а	электронды ұсыну жүйелері мен төлем сервистерін қолдану жүйесі
ә	құнды ұпайларды пайдалану арқылы әр түрлі схемаларды қолдануды айтады
б	құны алдын ала төленген өнімдерді ақша қаражаттарын айырбастау жолымен сатып алуды айтады
в	банктік шотпен байланысты дебеттік және кредиттік карточкалар арқылы жүзеге асырылатын төлемдерді айтамыз
г	электронды ұсыну жүйелері мен төлем сервистерін қолдану жүйесінің функцияларын орындайтын «төлемнің байланысқан тәсілі»
109	Микробиллинг жүйесі бұл -
а	банктік шотпен байланысты дебеттік және кредиттік карточкалар арқылы жүзеге асырылатын электронды ұсыну жүйелері мен төлем сервистерін қолдану жүйесі
ә	электронды ұсыну жүйелері мен төлем сервистерін қолдану жүйесі, құнды ұпайларды пайдалану арқылы әр түрлі схемаларды қолдануды айтады
б	банктік шотпен байланысты дебеттік және кредиттік карточкалар арқылы жүзеге асырылатын төлемдерді айтамыз
в	құны алдын ала төленген өнімдерді ақша қаражаттарын айырбастау жолымен сатып алуды айтады
г	шоттарды ұсыну барлық қатынастарға негізделеді немесе жаңа қатынастарды орнатуды талап ететін жүйе
110	Ұялы телефон мен байланыстың жаңа каналы – ұялы телефон жүйесін қамтитын әдіс
а	интернет
ә	роs - терминал
б	микробиллинг
в	биллинг
г	мобильді әдіс
111	«Кейін төленетін» категорияға жататын төлем әдісі
а	мобильді әдіс
ә	интернет
б	биллинг
в	роs - терминал
г	микробиллинг
112	Карталық төлемді авторландыруды қай сызба көрсетеді
а	алушы – эквайер банк – іс әрекет орталығы – эмитент банктің іс әрекеті- алушы
ә	алушы – эквайер банк іс әрекеті – іс әрекет орталығы – төлем банкі – орталық іс әрекеті( банк эквайер мен банк эмитенттің іс әрекеті
б	төлеуші – банк эмитент – төлем банкі – банк эквайер - алушы
в	алушы – эквайер банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк - алушы
г	алушы – эквайер банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк – іс әрекет етуші орталық – эквайер банк - алушы
113	Карталық төлем операциясын қай сызба көрсетеді
а	алушы – эквайер банк – іс әрекет орталығы – эмитент банктің іс әрекеті- алушы
ә	алушы – эквайер банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк – іс әрекет етуші орталық – эквайер банк - алушы
б	төлеуші – банк эмитент – төлем банкі – банк эквайер - алушы
в	алушы – эквайер банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк - алушы
г	алушы – эквайер банк іс әрекеті – іс әрекет орталығы – төлем банкі – орталық іс әрекеті( банк эквайер мен банк эмитенттің іс әрекеті)
114	Карталық төлем жүргізу операциясын қай сызба көрсетеді
а	төлеуші – эквайер банк – іс әрекет орталығы – эмитент банктің іс әрекеті- алушы
ә	алушы – эквайер банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк – іс әрекет етуші орталық – эквайер банк - алушы
б	алушы – эквайер банк іс әрекеті – іс әрекет орталығы – төлем банкі – орталық іс әрекеті( банк эквайер мен банк эмитенттің іс әрекеті)
в	алушы – эквайер банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк – іс әрекет етуші орталық – эмитент банк - алушы
г	төлеуші – банк эмитент – төлем банкі – банк эквайер - алушы
115	Төлем уақыты келгенде аудармалы вексельге (траттаға) қол қойып және сонымен қатар вексель бойынша төлем міндетін өзіне алатын тұлға -
а	индоссант
ә	эмитент
б	респондент
в	авалист
г	акцептант (трассат)
116	Банктік акцепт бұл:
а	вексель
ә	мерзімді тратта
б	В.С. және Д.
в	өтімділігі жоғары актив
г	банк кепілдендірген төлем құралы
117	Жабдықтаушы мен оның контрагенттеріне хабарламастан жүргізілетін факторинг...
а	ішкі
ә	ашық
б	сыртқы
в	халықаралық
г	жабық
118	Ұйымдық тұрғыда рәсімделіп, тұрақты жұмыс істейтін, бағалы қағаздарды, тауарларды, валютаны, жұмыс күшін сатып алу – сату мәмілесі жасалатын нарық
а	фрахта
ә	банк
б	қазынашылық
в	А, С жауаптары
г	биржа
119	Физикалық орнын ауыстырмай ақ компьютерлік жүйелер және сертификаттар арқылы саудаға салуға мүмкіндік беретін, бағалы қағаздардың орталықтанған сақтау орны қалай аталады
а	инвестициялық компания
ә	андеррайтер
б	банк
в	кастодиан
г	бағалы қағаздар депозитариі
120	Ақшасыз есеп айырысу жүйесі
а	трансакция
ә	банкомат
б	процессинг
в	терминал
г	клиринг
121	Белгілі бір соманы алдын ала келісілген мерзімде және белгіленген жерде төлейтіндігі туралы борышқордың қарыздық міндеттемесі –
а	аккредитив
ә	төлем карточкасы
б	инкассо
в	ақшалай чек
г	вексель
122	Кредиттік карточканың эмитент – компанияның компьтерімен тікелей байланысы
а	офлайн
ә	офшор
б	процессинг
в	провайдер
г	он - лайн
123	Депозит -
а	Ұлттық банктің рұқсатымен ғана заңды тұлғалардан қабылданатын қаражат
ә	кез келген заңды тұлғаның пайдалауына рұқсат етілетін салым
б	қатаң тәртіппен белгіленген мерзімге ғана салынатын салым
в	кез келген жеке тұлғаның мерзімсіз, кіріс төленбейтін салымы
г	бұл клиенттердің (жеке және заңды тұлғалардың) банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары
124	Заң актілерінде көзделген жағдайда ақшаны жөнелтушінің келісімінсіз, оның банктік шотынан ақшаны алу үшін пайдаланылатын төлем құжаты
а	төлем карточкасы
ә	төлем тапсырысы
б	вексель
в	чек
г	инкассалық өкім
125	Төлем уақыты келгенде аудармалы вексельге (траттаға) қол қойып және сонымен қатар вексель бойынша төлем міндетін өзіне алатын тұлға -
а	индоссант
ә	эмитент
б	респондент
в	авалист
г	акцептант (трассат)

«Бекітемін»

«Қаржы» кафедрасының меңгерушісі

__________ э.ғ.к., доцент Мұқан Б.Ғ.

Хаттама № __ « »__________2008ж