3. ”Astana motors” ақ қаржылық ағымдарын басқаруды жетілдіру шаралары
”ASTANA MOTORS”АҚ қаржылық ағымдарын басқару жағдайына жүргізілген талдау басқару жүйесінің тәжірибе жүзінде жоқтығын көрсетті. Оның нәтижесі іскерлік, белсенділіктің, кәсіпорнның қызметінің пайдалық көрсеткішінің төмендеуіне әкеледі. Талдау процесінде кәсіпорнның жинақтау қорына жұмсалатын табысы қалмайтындығы анықталады. Сондай-ақ 2005 жылдың кәсіпорын шығынымен жапты. Кредиторлық қарыздың айналымдылық мерзімінің ұзартылуы кәсіпорынның бітімділігінің төмендегенін және оның ұзақ мерзімде қаржылық тұрақтылығының төмендегенін дәлелдей түседі. ”ASTANA MOTORS”АҚ қаржылық жағдайын және оның ақшалай ағымдарын басқаруды оңтайландыру үшін келесі шаралар жүргізілуі қажет:
тауар ассортиментін оңтайландырумен шығарылатын өнімнің өзіндік құнын төмендету есебінен өзінің ақша ағымдарын өсіру қаржылық стратегиясын жасау;
кәсіпорынның ұжымдық басқарушылық құрылымында қаржылық экономикалық бөлімшені шығару, бөлімше тәртібін белгілеп қызметтік үлгілерді жасау;
кәсіпорынның ақша ағымдарын басқару бойынша бухгалтерлік есеп жұмысшыларын қоса, барлық экономикалық службалардың кадрларының теориялық қайта дайындығын ұжымдастыру;
техникалық жарамсыз құрылғыларды шығарып тастау мақсатында негізгі қорларды түгендеуді жүргізу;
тәжірибеге тұрақты негізде кәсіпорынның қызметіне экономикалық талдауды жүргізуді енгізу. Ақпараттық талдаулық база құру;
негізгі қорларды соған сәйкес амортизациялық аударымдарын нормасын ,мерзімін амонтизациялық аударымдардың әдістерін бухгалтерлік стандарттарға сәйкес негізгі қорларды қайта бағалау мерзімі мен әдістерін талдау нормаларын қоса, кәсіпорынның амортизациялық сасаясатын жасау;
кәсіпоынның үздіксіз қызметін қамтамысыз ету мен сақтауға шығындарды төмендету мақсатында өндірістік қарларды түгендеу, өтімді емес, бұзылған, аз қорларды шығару, өндірістік қорлардың оңтайлы өнімін анықтау;
жаңа ауыл шаруашылық техникасын сатып алуға ауыл шаруашылық өнімін өндірушілер мен келісім шартқа отыру;
тұрып қалған бос өндірістік цехтаорды жалға беру ;
”ASTANA MOTORS” АҚ –да ең бірінші шараның бірі шығарылатын өнімнің тауарлық ассортиментін оңтайландыру мен оның өз құнын төмендету болу керек.
Кәсіпорынның меншікті ақша ағымдарының көбеюі әкелетін бұйымдарды көбейту, өндіріс көлемін көбейту,шығындарды азайту арқылы алынатын табыс сомасына байланысты.
Авто көліктердің жоғарғы өзіндік құны қазіргі кездегі әкелінетін автокөліктерге жоғары кедендік төлемі мен және тауарды мемлекет аралық қатынастарға сәйкес жеткізу шығындардың көптігімен түсіндіріледі. Сондықтанда ”ASTANA MOTORS”АҚ өнімнің бағасы әлемдік бағалар деңгейінде тұр. өнімнің жоғары өзіндік құнына байланысты кәсіпорын қазіргі кезде автокөліктердің бағасын төмендете алмайды.
Сәйкесінше бүгінгі таңда компанияның негізгі міндеті бір уақытта өндіріс шығындарын төмендету және әкелінетін өнімнің ассортиментін кемитумен қатар өнім сапасын жаңарту. Бұл көліктерді шетелден әкелетін жеке кәсікерлер түріндегі бәсекелестердің күнделікті өсіп жатқан көлемімен өсуге мүмкіндік береді әкелетін өнім ассортиментінің кеңеюі мен оның сату көлемі шығындары төмендейді және кәсіпорынның алатын пайдасының сомасы көбейеді. Осы мақсаттарға жету үшін автокөлік өндірумен елімізде кепілдендірілген қызмен көрсетуге негізделген келісім шарт жасау.
Өткізу нарығын ашудың экономикалық негіздемесі.
Тауар ассортиментін оңтайландыру нәтижесінде кәсіпорынның тапқан таза пайдасын өндірісті ары қарай кеңейту мақсатында қолдану үшін жинақтаушы қорға аудару ұсынылынады. Айналым қаражаттарының айналымдылылығын жылдамдату капитал шығымдарын талап етпейді және өндіріс көлемі мен өнімді өткізу көлемінің өсуіне әкеледі. Бірақ, инфляция әсерінен айналым қаражаттары тез құнсызданады, кәсіпорындар шикізат пен отын энергетикалық ағымдарды сатып алуға олардың көп мөлшерін жұмсайды, сатып алушылардың төлемсіздігі айналымнан қаржының көп бөлігінің шығып қалуына әкеледі(5) айналым капиталының қажеттілігіне қолданбайтын қорлар пассивтерді төлеуге бағыттылуы мүмкін сондай-ақ олар негізгі капиталды сатып алуға немесе иелеріне табыс түрінде төлеуге қолдануы мүмкін . айналым капиталын үнемдеу мен оның айналымдылығын жоғарылатудың тәсілдердің бірі- қорларды басқаруды жетілдіру кәсіплорын қаражаттарды қор құруға жұмсағандықтан сақтау шығындары қойма шығындары мен ғана емес бұзылу тәуекелі мен тауардың ескіруі мен, сондай-ақ капиталдың уақытша құнымен де байланысты.
Ағымдық активтердің белгілі бір түрін қандайда бір көлемде сақтаудың және ұйымдық өндірістік нәтижесі осы активтерге тән сипатта болды.
Дайын өнімнің үлкен қоры жоғары деңгейдегі сұраныс жағдайында өнім тапшылығының пайда болуының мүмкіндігін қысқартады.
Осылайша шикізат пен материалдың үлкен қоры кәсіпорынды қордың жеткіліксіздігі жағдайында өндіріс процйесінің тоқтатылуы немесе аса қымбатқа түсетін алмастырушы материалдарды сатып алудан қорғайды.
Егер жабдықтаушылар кәсіпорынға төменгі бағамен келіскен жағдайда шикізат пен материалдарды сатып алуға тапсырыстың көп мөлшері үлкен қорлардың пайда болуына әкеледі.
Айналым қаражаттарының айналымдылығының жоғарылауы қорларды сақтаумен байланысты нәтижелер мен шығындарды анықтауға, қорлар мен шығындардың тиімді балансын шығаруға әкеледі.
Айналым қаражаттарының айналымдылығын жылдамдату үшін кәсіпорында мақсатты түрде жүргізіледі:
қажетті материалдарды сатып алуды жоспарлау;
қатал өндірістік жүйелерді енгізу;
жетілдірілген қоймаларды қолдану;
сұранысты болжамдатуды жетілдіру;
шикізат пен материалдарды тез арада жеткіәзу;
Айналым капиталының айналымдылығын жеделдетудің екі жолы дебиторлар шотын қысқарту.
Дебиторлық қарыздың деңгейі көптеген факторлармен анықталынады: өнім түрі, нарық сыйымдылығы, нарықтың осы өніммен қайтару дәрежесі, кәсіпорында қабылдаған есептеу жүйесі және тағы басқа. Дебиторлық қарызды басқару ең алдымен есептеулердегі қаражаттардың айналымдылығын бақылауды тудырады.
Айналымдылықтың жылдамдауы жағымды жағдай ретінде қарастырылады. Мұнда потенциялды сатыпалушыларды таңдау мен келісім шартқа қарастырылған тауарларды төлеу шартын анықтаудың маңызы зор.
Іріктеу нақты критерилердің көмегімен жүргізледі:өткен кезеңдегі төлем тәртібін сақтау тауарлардың қажетті көлемін төлеу бойынша сатыпалушының болжамдық қаржылық мүмкіндігін сақтау ағымдағы төлем қабілеттілігінің деңгейін, қаржылық тұрақтылықтын деңгейін сақтау және сатушы кәсіпорынның экономикалық және қаржылық жағдайын сақтау (тауар болуы қолма-қол ақшаға деген қажеттілік т.б.)
Тұрақты клиенттерге тауарларды төлеу несие арқылы жүргізіледі. Несие шарты көптеген факторларға байланысты. Экономикасы жақсы дамыған елдерде ең көп қолданылатын сызба (2/10 толық 30), бұл мыналарды білдіреді:
Сатып алушы алынған тауарды төлеген жағдайда несиелеу кезінен бастап 10 күн ішінде 2% жеңілдік алады.
Егер несиелеу кезеңінің 11-30 күн аралығында төлем жүргізілсе сатыпалушы тауардың толық құнын төлейді;
Төлемді 1ай ішінде төлемеген жағдайда сатыпалушы қосымша айыппұл төлеуге мәжбүр болды оның мөлшері төлеу уақытына байланысты өзгеріп отырады.
Қарызды жабу мақсатында дебиторларға әсер етудің неғұрлым түсімдері – хатжөнелту,телефон шалу,қарызды арнайы ұжымдарға сату (факторинг).
Айналым капиталының шығындарын қысқыртудын үшінші жолы қолма-қол ақшаны тиімді қолдану. Инвестициялау теориясы тұрғысынан ақша қаражаттары тауалы материалдар құндылықтарға инвестицияның жеке жағдайларын сипаттайды. Сондақтанда оған жалпы талаптар қолданылады. Біріншіден,ағымдағы есептеулерді орындау үшін ақша қаражаттарының қоры қажет. Екіншіден, күтілмеген шығындарды жабуға белгілі бір ақша қаражаттары қажет. Үшіншіден, қызметтің мүмкін болатын немесе болжамының кеңеюін қамтамасыз ету үшінбос ақша қаражаттарының белгілі бір көлемін мақсатты түрде иелену, осылайша ақшалай қаражаттарға қорларды басқару теориасында жасалған және ақша қаражаттарының көлемін өңтайландыруға мүмкіндік беретін үлгілер қолдануы мүмкін олар мыналарды бағалау үшін қажет:
ақшалай қаражаттардың және олардың эквивалиентінің жалпы көлемі;
қандай үлесін есеп айрысу шотында, ал үлесін тез өткізетін бағалы қағаздар түрінде ұстау керек;
ақшалай қаражаттардың және тез өтімді активтердің өзара трансформациялауын қашан және қандай көлемде жүргізуі керек.
Фирма өзінің өтімді активтерін ұстайтын банктік шоттар бойынша пайыз төленбейді. Бірақ, басқа өтімді активтер (қысқы мерзімді мемлекет бағалы қағаздар, депозиттік сертификаттар, қайта сатыпалу келісімі) пайыздар түрінде табыс әкелуі .
Батыс тәжірибесінде Баумол және Миллер-Орр үлгілері кеңінен тараған. Отандық тәжірибеде бұл үлгілер инфляцияның күшеюі есептеу ставкаларының өзгермелігі, бағалы қағаз нарығының дамымауы және т.б. әсерінен қолданылмай отыр. Сондықтанда төменде бұл үлгілердің теориялық қысқаша ғана сипаттамасы ғана берілген (9).
Баумол үлгісі мысалы кәсіпорын өзінің жұмысын максималды және мақсатты деңгейдегі ақшалай қаражаттармен бастайды, кейін оларды белгілі бір уақыт аралығынан кейін жұмсайды. Ақша қаражаттарының қоры бекіткенде, яғни нольге тең болғанда немесе белгілі бір қауіпсіз деңгейге жеткен кезде, кәсіпорын бағалы қағаздарының бір бөлігін сатады және сол арқылы ақша қаражаттарының қорын ағымдағы көлеміне толықтырылады.
Баумол үлгісі қарапайым және ақшалай шығындарды тұрақты, болжанатын кәсіпорындар үшін қолдануға ыңғайлы. Негізінде мұндай жағдай сирек кездеседі, есеп айрысу шотындағы қаражаттардың қалдығы кездейсоқ түрде өзгереді, сондай-ақ мұнда үлкен толқулар болуы мүмкін.
Миллерт және Орр жасаған үлгі қарапайымдылық пен шындық арпасындағы белгіні көрсетеді. Ол мына сұраққа жауап береді:
Егер ақша қаражаттарының күнделікті ағымын және болжау мүмкіндігі болмаса кәсіпорын өзінің ақшалай қорларын өзін қалай басқаруы керек?
