2.8 Глоссарий

АВТОГАММА-ТҮСІРУЛЕР – машинаға орнатылған радиометр көмегімен гамма-сәулеленуді автоматты түрде тіркейтін радиометриялық әдістердің бірі.

МАГНИТ АЗИМУТЫ – магниттік меридианнан өлшенетін бұрыш.

АЛЬФА-СӘУЛЕЛЕР – ядрролық сәулеленудің бір түрі, α–бөлшектерден тұратын, гелийдің оң зарядталған ядролары.

АМПЛИТУДА – қалыпты шамадан ең көп ауытқыған шама.

ГЕОФИЗИКАЛЫҚ АНОМАЛИЯ – нақты өріс көздеріне байланысты геофизикалық өрістердің қалыпты шамадан ауытқуы.

АУЫРЛЫҚ КҮШІ АНОМАЛИЯСЫ – белгілі бір нүктеде бақыланған ауырлық күші мәнінің сол нүкте үшін қалыпты мәннен ауытқыған шамасы.

ЭЛЕКТРЛІК АНОМАЛИЯ – белгілі бір нүктеде бақыланған электр өрісі мәнінің сол нүкте үшін қалыпты мәннен ауытқыған шамасы.

БЕТА-СӘУЛЕЛЕР – (β-сәуле, β-бөлшектер) – атомдар ядроларының β-ыдырау кезінде түрлі жылдамдықтармен шығаратын электрондар (е^-) мен позитрондар (е⁺).

МАГНИТТІК ДАУЫЛДАР – Жердің магнит өрісінің үлкен интенсивтілікпен ерекшеленетін апериодтық ауытқулары.

МАГНИТТІК ВАРИАЦИЯЛАР – Жердің магнит өрісінің уақыт бойынша өзгеруі.

СЕЙСМИКАЛЫҚ ТОЛҚЫНДАР – Жерсілкініс, жарылыс, соққы әсерлерінен пайда болатын, Жерде басылатын тербелістер күйінде тарайтын серпінді толқындар.

ГАЛ – ауырлық күші үдеуінің өлшем бірлігі, денелердің еркін құлауын зерттеген ГАЛИЛЕЙ (1564-1642) құрметіне аталған,; 1 Гал = 1000 мгл.

ГАММА (γ) – магнит өрісі кернеулігінің туынды өлшем бірлігі, (1γ = 10^-5 эрстед).

ГАММА-СӘУЛЕЛЕР (γ-сәулелер) – табиғи және жасанды радиоактивті элементтер ядролары шығаратын қысқа толқынды электрлік-магниттік сәулелену.

ГИСТОГРАММА – декарт координаталары жазықтығында абсцисса осі бойынша бақылаулар тобы, ордината осінде бақылаулар саны байланысы арқылы алынған фигура. БАРЛАУ ГЕОФИЗИКАСЫ – геологиялық мақсаттағы геофизика.

ГОДОГРАФ – сейсмикалық толқындардың келу уақыты мен бақылау нүктелері координаталары арасындағы байланыс графигі.

ГРАВИМЕТРИЯ –  [лат.gravis - ауыр + metreo - өлшеймін] – планеталар мен олардың серіктері бетінде әр түрлі нүктелерде ауырлық күшін өлшеуге арналған ғылым.

ГРАВИТАЦИЯЛЫҚ АНОМАЛИЯ – [гр.а - теріске шығару, nomos - заң] – массаның біркелкі орналаспауынан ауырлық күшінің өлшенген шамаларының теориялық есептелген шамалардан ауытқуы.

ГРАВИТАЦИЯЛЫҚ ӨРІС  - планета қойнауындағы массаның тарауын көрсетеді, Жердің пішінімен тығыз байланысты.

ДЕНСИТОМЕТР – таужыныстардың тығыздығын анықтайтын аспап. ДИЭЛЕКТРЛІК ТҰРАҚТЫ – материалдың электр өрісі әсер еткенде электр зарядын сақтау қабілетінің өлшемі.

ТОЛҚЫН ҰЗЫНДЫҒЫ – толқынның көрші төбесі мен ойыстарының ара қашықтығы.

РАДИОАКТИВТІЛІК БІРЛІГІ – радиоактивті элементтердің препараттар мен түрлі ортадағы активтілігінің өлшем бірлігі.

ТОЛҚЫННЫҢ АРТҚЫ ШЕБІ – ортаның қайтымды деформациялар болып жатқан және деформация өткен бөліктерінің шекаралық жазықтығы.

ГУК ЗАҢЫ – кернеулік пен ол тудыратын деформация арсындағы байланысты көрсететін заң.

ИЗОГОНДАР – магниттік бұрылу бұрыштарының тең мәндерін қосатын сызықтар.

ИЗОПОРЛАР – жер магнетизмі элементтерінің ғасырлық өзгерістернің бірдей мәндерін қосатын сызықтар.

ИНТЕРПРЕТАЦИЯ – геофизикалық мәліметтерді геологиялық түсіндіру.

ГЕОФИЗИКАЛЫҚ КАРТАЛАР – геофизикалық түсірулер нәтижелері график түрінде бейнеленген карталар.

МАГНИТТІК ИІЛУ –  [гр.Magnetis - магнит] – магнит нұсқарының горизонтқа иілуін көрсететін 0⁰ - 90⁰ арасындағы бұрыш.

МАГНИТ ӨРІСІ – Жер ортасына гигант стержень магнитті оның айналу осінен 11⁰ ауытқытқанда пайда болатын өріске ұқсас өріс.

МАГНИТТІК БҰРЫЛУ  – магниттік нұсқар (магниттік меридиан) мен географиялық меридиан арасындағы бұрыш.

МАГНИТТІК МОМЕНТ – дененің магниттелуін сипаттайтын және осы денеден пайда болатын магнит өрісін анықтайтын шама.

МАГНИТТЕУ – материалдардың магниттелуін орындайтын прцесс.

ҚАЛДЫҚ МАГНИТТЕЛУ – ферромагнетиктерде өріс әсер тоқтағаннан кейін де сақталатын, осы магнит өрісінен пайда болған магниттелу.

ШАҒЫЛДЫРУШЫ ШЕКАРА – толқын жылдамдығы мен орта тығыздығының көбейтіндісіне тең толқындық кедергілері әр түрлі орталар арасындағы шекара. ТЫҒЫЗДЫҚ – көлем бірлігінің массасына тең таужыныстың физикалық параметрі.

ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ӨРІС – Жердің физикалық өрісі.

СУПЕРПОЗИЦИЯ ПРИНЦИПІ –геофизикада толқындардың қабаттасу принципі. Егер ортада әр түрлі себептерден тербелістер болса, олардың әрқайсысы бір-біріне тәуелсіз тарайды.

СЕЙСМИКАЛЫҚ ПРОФИЛЬ – бойымен сеймикалық қабылдағыштар қойылға Жер бетіндегі түзу, сирегірек сынық, сызықтар.

РАДИОАКТИВТІЛІК – тұрақсыз атом ядроларының басқа элементтер ядроларына өз бетімен альфа-, бета-бөлшектер, гамма-кванттар шығара отырып айналуы. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ-ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ҚИМАЛАР – геофизикалық зерттеулермен анықталған белгілі бір бағытта тік (вертикаль) жазықтықта тұрғызылған графиктік бейнелеу. АУЫРЛЫҚ КҮШІНІҢ РЕДУКЦИЯСЫ – ауырлық күшінің шамаларын бақылау жағдайына келтіретін түзетулер.

ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ СЕЙСМИКА – таужыныстар пластарының орналасу элементтерінің сандық анықталуы негізделетін сейсмикалық толқындардың тарау заңдарының жинағы.

СЕЙСМОГРАММА – бірнеше сейсмикалық қабылдағыштардың тербелістерінің автоматты түрдегі жазбасы.

СЕЙСМИКАЛЫҚ ҚАБЫЛДАҒЫШ – жердің сезілген механикалық тербелістерін электрлік сигналға айналдыратын электрліқ-химиялық аспап.

СЕЙСМИКАЛЫҚ ШЕКАРА – Екі геологиялық ортаның онда серпінді қасиеттер күрт өзгеретін бөлуші жазықтығы.

ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ТҮСІРУЛЕР – геофизикалық карта жасаумен бітетін, Жердің физикалық өрістерін жүйелі өлшеу.

ЖЫЛУ ӨРІСІ – ішкі және сыртқы қөздерден пайда болады. Негізгі өріс көздері: сыртқы энергияның – күн сәулесі, ішкі жылу – элементтердің радиоактивті ыдырауы, заттардың гравитациялық дифференциация энергиясы, планета құрылу кезінен сақталған қалдық жылу.

СЕРПІНДІЛІК – заттардың механикалық әсерлерден көлемі мен пішіні өзгеруіне ішкі энергиясының өсуімен қарсыласуы.

АУЫРЛЫҚ КҮШІ ҮДЕУІ – еркін құлайтын дененің ауырлық күші әсерімен үдеуі; саны жағынан бірлік массаға әсер ететін ауырлық күші.

ЭЛЕКТРЛІК ПРОФИЛЬДЕУ – белгілі бір түзу сызықты маршрутта (профильде) өзара тұрақты қашықтықта орналасқан, түсіру қадамы бойынша жылжитын ток беруші мен өлшеуші электродтардың арасындағы меншікті кедергіні өлшеуге негізделген электрлік барлау әдісі.

ЭТАЛОНДАУ – таужыныстардың физикалық қасиеттерін өлшеу кезінде аспап көрсеткішін стандартты бірліктермен көрсету.

Шығару мәліметтері

СП ОӘК «Геофизика» кафедрасының

мәжілісінде талқыланған.

Хаттама № ___ «___»___________2008 ж.

СП ОӘК Геологиялық барлау

институтының оқу-әдістемелік

кеңесінде мақұлданған.

Хаттама №____ «___»__________2008 ж.

СТУДЕНТ ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

«Іздеу мен барлаудың геофизикалық әдістері» пәні бойынша

«050706 – Геология және пайдалы қазбалардың кенорындарын барлау» мамандығы үшін

Шарапатов Әбіш, «Геофизика» кафедрасының аға оқытушысы

Аблесенова Зухра Нығметжанқызы, «Геофизика» кафедрасының оқытушысы

_________________________________________________________________________

Басуға «__»_____200 ж. қол қойылды Пішімі 60х84 1/16. Кітап-журнал қағазы. Көлемі__,__ес.-б.т. Таралымы ____дана. Тапсырыс №____ __________________________________________________________________________

Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ баспасы типографиясында басылған.

Алматы қаласы, Ладыгин көшесі, 32

88