Белгілі шағылдырушы және сындырушы шекаралар үстіндегі көп қабатты қатқабаттарда толқындардың жылдамдықтарын анықтау.

Шағылған және сынған толқындар әдістерінің кері есебін шешу үшін белгілі шекараларды жауып жатқан қабаттардың орташа жылдамдықтарын анықтау керек.

1. Орташа жылдамдықтарды сейсмикалық каротаж бойынша анықта осы бағыттағы жұмыстардың ең дәл тәсілі болып табылады. Ол үшін вертикаль годограф және пласттардың немесе аралық жылдамдықтар графигі тұрғызылады ( 8 сурет). Годограф бойынша пластар жылдамдықтары , орталанған годограф бойынша барлық жапқыш қабаттар үшін орташа жылдамдық анықталады:

(20.1)

мұндағы i – пласт нөмірі. Сомалау қатқабат қалыңдығына H кіретін барлық пластар бойынша жүргізіледі.

8 сурет. Ұңғылардағы сейсмикалық зерттеулердің топтама нәтижелері: 1 - вертикаль годограф; 2 – пластар жылдамдықтарының графигі; 3 пен 4 – орташа жылдамдықтың тереңдік пен уақытқа байланысты графиктері.

2. Шағылған толқындар әдісінде эффектілі жылдамдықты анықтау годограф бойынша жүргізіледі. Жабушы қабаттағы V_эф түрлі әдістермен, оның ішінде тұрақты айырмашылықтар тәсілімен анықтауға болады.

Сейсмология мен тереңдік сейсмикалық барлау мәліметтері арқылы Жерді қума (Р) және көлденең (S) толқындар бойынша қабаттарға бөлу моделі алынған.

Сейсмикалық барлаудың қолданылатын облыстары.

Құрылымдық сейсмикалық барлау – сейсмикалық барлаудың негізгі бағыттарының бірі. Ол құрылымдық геология міндеттерінен басқа мұнай мен газ іздеуге бағытталған. Құрылымдық сейсмикалық барлау құрлықта , теңізде, мұхитта, өзен бойында 10 км-ге дейін тереңдіктерде жүргізіледі. Құрылымдық міндеттер шағылған толқындар әдісімен жүргізіледі. Сынған толқындар әдісі оған байланысты роль атқарады, іргетас бетін карталайды және шөгінді тыстағы жоғары жылдамдықты қабаттарды анықтайды.

Мұнай мен газ сейсмикалық барлауындағы басқы міндет – мұнай мен газ жиналатын құрылымдарды іздеу. Көбнесе шағылған толқындар-ортақ тереңдік нүкте әдісімен жүргізіледі.

Рудалық сейсмикалық барлау алдыңғы бағыттарға қарағанда сирек қолданылады. Оның себебі, рудалы аудандардағы күрделі сейсмогеологиялық құрылыс. Рудалық сейсмикалық барлау келесі мақсаттарда қолданылады:

1) тасындылар қалыңдығын анықтау, түпкілікті таужыныстар бетін және морыған аймақ қалыңдығын карталау;

2) руда жиналуға қолайлы құрылымдарды анықтау және рудалы алаңдардың ішкі құрылымын зерттеу;

3) тасындылар астындағы метаморфты және атқылама таужыныстардың тік пластарын карталау;

4) тектоникалық бұзылыстарды, уатылған, жарықшақты аймақтарды трассалау.

Инженерлік-гидрогеологиялық сейсмикалық барлау.

Геологиялық ортаны инженерлік-геологиялық және гидрогеологиялық ізденістерде (гидроқұрылыс, жол, өндірістік және азаматтық құрылыс, оның ішінде мәңгі тоң аймақтарында, жер асты суларын іздеу, түрлі геоэкологиялық, гляциологиялық т.б. міндеттерді шешу) сейсмикалық барлау кеңінен қолданылып келеді. Ол түпкілікті таужыныстар тереңдігін зерттеуде, шөгінді қатқабаттарды жіктеуде, морыған қыртыс, мұз қалыңдығын анықтауда, мәңгі тоңды карталауда, айырылымды бұзылыстарды, жарықшақты карстелген аймақтарды қадағалауда, жылжымаларды зерттеуде, жер асты суларының деңгейін анықтауда қолданылады.

Инженерлік-гидрогеологиялық сейсмикалық барлау аз тереңдікті қамтиды, сондықтан өріс көзі әлсіз жарылыс немесе соққы арқылы алынады.

Тау кенорнында сейсмикалық барлау (жер астындағы сейсмикалық барлау) массив тұтастығын, қуыстарды, суланған аймақтарды анықтау, тау кенорны маңы таужыныстарының геологиялық құрылысын, физикалық-механикалық және беріктік қасиеттерін, таужыныс қысымын зерттеу мақсатында қолданылады. Толқындардың тарау жылдамдығын зерттей отырып, таужыныстардың серпінді константтарын есептеуге болады. Сол арқылы тау кенорнын қаптауды және бекітуді есептеуге, грунттың орнықтылығын, қаттылығын, игерілімдігін анықтауға болады.

Әдебиет.

12 нег. [128-182], 1 нег. [404-519], 2 нег. [216-278], 3 нег. [140-165],

1 қос. [224-402]

Бақылау сұрақтары.

1. Уақыт қимасы.

2. Өңдеудің түрлері.

3. Ортақ тереңдік нүкте әдісі.

4. Өңдеуге негіз болатын математикалық операциялар.

5. Кинематикалық түзетулерді енгізу.

6. Сандық интерпретация мағынасы.

7. Шағылған және сынған толқындар әдісі.

8. Құрылымдық карта деген не?

9. Сейсмикалық барлау қолданылатын салалар.

10. Орташа жылдамдық.