Ауырлық күшінің аномалиясы.

Ауырлық күшінің аномалиясы бірнеше формулалармен есептеледі. Геодезиялық гравиметрияда Δg_Ф = g_н – γ₀ формуласымен есептеліп, оған Фай түзетілуі енгізіліп, Фай аномалиясы деп аталады. Буге түзетуі қолданылуымен есептелетін ауырлық күші аномалиясы Буге редукциясының аномалиясы деп аталып, гравитациялық барлаудағы негізгі аномалия болып есептеледі:

Δg_Б = – + ( 0,3086 – 0,0419 σ) h , (6.7)

Әдебиет

12 нег. [15-56], 1 нег. [247-254], 2 нег. [31-47], 3 нег. [36-44],

2 қос. [89-178].

Бақылау сұрақтары

1. Магниттік түсірулер әдістемесі.

2. Магниттік барлауда қолданылатын аппаратура.

3. Магниттік барлау нәтижелерін бейнелеу.

4. Магниттік барлаудың қолданылуы.

5. Магниттік барлау арқылы шешілетін геологиялық міндеттер.

5 Дәріс. Таужыныстардың тығыздығы.

Гравитациялық барлауды қолдану үшін, әсіресе оның нәтижелерін түсіндіру үшін таужыныстардың тығыздығын - σ білу қажет. Себебі, σ гравитациялық барлау негізделетін бірден-бір физикалық параметр.

Қоршаған таужыныстар мен зерттеу объектісі тығыздықтарының айырмасы «әсерлі немесе артық тығыздық» деп аталады: σ_а = σ_з.о. – σ_қ.т. Оның мәні теріс немесе оң болуы мүмкін.

Тығыздық σ деп белгілі бір V көлемдегі m массаны айтады: . Өлшем бірлігі - г/см³. Тығыздық таужыныстардың ашылымдардан, ұңғылардан, таукен қазбаларынан алынған үлгілерде анықталады. Тығыздықты анықтаудың ең қарапайым тәсілі - таужыныс үлгісі салмағын ауада m және суда m’ өлшеу. формуласы арқылы тығыздық анықталады. Осы принципте жасалған денситометр аспабы тығыздықты 0,01 г/см³-ге дейінгі дәлдікпен анықтайды.

Өлшеулер анық және жеткілікті болу үшін 50 данаға дейін үлгілерде жүргізілуі тиіс. Бір литологиялық кешенге жататын таужыныстар үлгілерінде өлшеу жұмыстарының нәтижесінде вариациялық қисықтар жүргізіледі. Бір литологиялық кешендегі үлгілердің тығыздығын көп рет өлшеу арқылы вариациялық қисық тұрғызады. Осы қисықтың максимумы аталған таужыныс тығыздығының ең ықтимал мәнін көрсетеді. Тығыздықты анықтаудың гравиметриялық және ұңғылық тәсілдері бар.

Таужыныстардың тығыздығы оның химиялық-минералогиялық құрамына, кеуектілігіне, кеуектерді толтыратын заттарға (су, ерітінділер, мұнай, газ) байланысты. Атқылама, метаморфтық таужыныстар тығыздықтары негізінен минералогиялық құрамға байланысты: қышқылдан негізді және ультранегіздіілерге қарай артады. Ал шөгінді таужыныстарда ең алдымен кеуектілікке, суға қанықтылыққа, аз дәрежеде оның құрамына байланысты. Әсіресе, ол шөгіндінің нығаюымен (консолидация) тығыз байланысты, таужыныстың жасы, орналасу тереңдігі ұлғайған сайын арта береді.

Гравитациялық барлауда өлшенетін параметрлер.

Гравитациялық барлаудағы негізгі өлшенетін параметр ауырлық күшінің үдеуі, ол абсолютті және салыстырмалы түрде анықталады. Егер абсолютті түрде оның толық g_н, шамасы бақыланса, салыстырмалыда белгіленген нүктеден айырмашылығы ∆g_н алынады.

g шамасын, оның айырмашылығын (өсуін) өлшеудің динамикалық, статикалық әдістері бар. Динамикалық деп дененің ауырлық күші әсерінен қозғалуын (маятник тербелесі, дененің еркін құлауы т.б.) бақылауды айтады. Мұнда g дененің қозғалу параметрлері мен қондырғы параметрлері арқылы анықталады. Статикалық әдістерде ауырлық күші әсерін, мысалы, серіппенің серпінді күшімен, компенсациялайды, ал g мәні дененің тепе-теңдік күйі (статикалық) өзгерісімен анықталады.

Гравитациялық барлауда гравитациялық потенциалдың екінші туындысы W_xy, W_xz, W_yz, (W_yy –W_xx) сиректеу анықталады.

Ауырлық күшін анықтаудың негізгі тәсілдері

Ауырлық күшін өлшеу оған байланысты кез-келген физикалық құбылысты зерттеу арқылы жүргізуге болады. Оларға:

1. Дененің вакуумда еркін құлауы.

2. Маятник тербелістері.

3. Серіппенің жүк әсерінен созылуы.

4. Капиллярда сұйықтықтың көтерілу биіктігі.

5. Шектің тербелістері.

Гравитациялық барлауда абсолюттік өлшеулер үшін маятникті аспаптар, ал салыстырмалы үшін маятникті аспаптар мен гравиметрлер қолданады.

Маятниктің тербелістер периоды Т ауырлық күші g мен маятник ұзындығына ℓ байланысты:

(7.1)

Гравитациялық барлаудағы ауырлық күшін өлшеуші аспаптарды гравиметрлер деп атайды.