- •Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министірлігі «л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті» шжқ рмк Практикалық қазақ тілі кафедрасы
- •5В060800 – Экология, 5в060900 – География, 5в061000 – Гидрология
- •Силлабус
- •1. Оқытушының тегі, аты-жөні, ғылыми дәрежесі мен ғылыми атағы; лауазымдық қызметі; байланыс ақпараты; оқытушының ғылыми мектебі мен ғылыми қызығушылығы.
- •6. Негізгі және қосымша әдебиеттер тіізімі
- •6.1. Негізгі әдебиет:
- •6.2 Қосымша әдебиет тізімі
- •7. Оқу нәтижелерін бағалау және бақылау
- •Студенттің білімін бағалаудың жалпы шкаласы
- •Міндетті және қосымша әдебиет пен дереккөздер тізімі:
- •6.1. Негізгі әдебиет:
- •6.2 Қосымша әдебиет тізімі
- •Бақылауға арналған өзін-өзі бақылау мен өзін-өзі тексеруді ұйымдастыру бойынша әдістемелік нұсқау
- •Бақылауға арналған сұрақтар
- •Білім алушылардың өздік жұмысына әдістемелік нұсқаулық
- •Семинар (практикалық) сабақтарға дайындалу бойынша әдістемелік нұсқаулық
- •Сөздікпен жұмыс:
- •Мәтін бойынша сөйлемдерді аяқтаңыздар.
- •6. Мәтінде кездесетін етістіктерді тауып, қай шақта тұрғанын анықтаңыздар.
- •8.Көп нүктенің орнына өткен шақтың тиісті жұрнақтарын қойып жазыңыздар.
- •9.Сұрақтардың орнына тиісті сөздерді қойып, сөйлем құрап жазыңыздар.
- •10.Жақшаның ішіндегі етістіктерді нақ осы шаққа айландырып, сөйлемді аяқтаңыздар.
- •11Ауыспалы осы шақта тұрған нұсқасын тауып жазыңыздар.
- •12.Сұрақтарға жауап беріп, сөйлем құраңыздар.
- •16. Берілген сөйлемдегі сөздердің қай шақта тұрғанын анықтап, көп нүктенің орнына тиісті жұрнақтарды қойыңыздар.
- •17.Мәтінді оқып, мазмұндаңыздар.
- •Сөздікпен жұмыс.
- •3. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіздер.
- •4. Мәтінді оқып, мазмұнын айтыңыздар.
- •4.Мәтіннен етістіктің райларын тауып, түрлерін анықтаңыздар.
- •6.Етістіктерді тиісті рай формасына қойыңыз.
- •8. Суға байланысты айтылатын ырым сөздерді ұғып алыңыздар.
- •9. Берілген жоспар бойынша мәтін құраңыздар.
- •10.Мәтінді оқыңыздар.
- •11. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіздер.
- •Мәтінді оқыңыздар.
- •Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіздер.
- •Сөйлемдерді мәтін бойынша толықтырыңыздар.
- •5. Берілген сөйлемдердегі көп нүктелердің орнына тиісті шылауларды қойып жазыңыздар.
- •6. Мәтінді оқып, түсінігін айтыңыздар.
- •7. Сөйлемді мәтін бойынша аяқтаңыз.
- •1. Сөздік жұмысы.
- •3.Мәтінді оқыңыздар.
- •4.Мәтін бойынша берілген сұрақтарға жақша ішіндегі сөздерді пайдаланып жауап беріңіздер.
- •5.Сөйлемдерді аяқтаңыздар.
- •6.Мәтіннен үстеулерді тауып, түрлерін ажыратыңыздар.
- •7. Мына үстеулерді қатыстырып, сөйлем құраңыздар.
- •8.Сөйлемдерден үстеулерді тауып, түрлерін ажыратыңыздар.
- •9. Мәтінді оқып, мазмұнын ұғып алыңыз.
- •16.Сөйлемдерді жазыңыздар.
- •17.Берілген сөйлемдерді мәтін бойынша толықтырыңыздар.
- •19. Мәтінді оқыңыздар.
- •Сөздікпен жұмыс.
- •Ойтүрткі сұрақтарға жауап беріңіздер.
- •Мәтінді оқып, аударыңыздар.
- •4.Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіздер.
- •5.Мәтінен іс-әрекеттің өту сипатын білдіретін сөздерді, сөйлемдерді тауып жазыңыздар.
- •6.Берілген сөйлемдерді растаңыз.
- •7. Мәтінді оқыңыздар. Табиғат ескерткіштері
- •8. Мәтін бойынша сөйлемдерді толықтырыңыздар.
- •1. Сөздік жұмысы:
- •3. Мәтінді оқып, түсінігін айтыңыздар.
- •4. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіздер.
- •5. Сөйлемдерді мәтінге сәйкес аяқтаңыздар.
- •6. Берілген сөз тіркестерінен сөйлем құраңыздар.
- •7. Фразеологиялық сөздіктен берілген тұрақты сөз тіркестерінің мағыналарын табыңыздар.
- •8. Мақал-мәтелдердің мағынасын ұғынып, есте сақтаңыздар.
- •9. Шағын мәтінді оқыңыздар. Атамекен
- •10. Мәтінді оқып түсінігін айтыңыздар.
- •11. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіздер.
- •1. Сөздік жұмысы.
- •2.Мәтінді оқып, мазмұндаңыздар.
- •3.Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіздер.
- •4.Сөйлемдерді сөйлем мүшелеріне талдаңдар.
- •5. Берілген сөйлемдерді мәтін бойынша толықтырыңыздар.
- •6. Мәтінді оқыңыздар.
- •7. Мәтін бойынша сөйлемдерді толықтырыңыздар:
- •1. Сөздік жұмысы.
- •3. Мәтінді оқып, аударыңыздар. Орман – тіршілік көзі, таза ауаның өзі
- •4. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіздер.
- •5. Мәтіннен 5 жай сөйлемді көшіріп жазып, сөйлем мүшесіне талдаңыздар.
- •6. Көп нүктелердің орнына тиісті сөздерді қойыңыздар.
- •7. Берілген мәтінді оқып, мағынасына назар аударыңыздар.
- •8. Өлеңді оқып. Жаттап алыңыздар.
- •9. Сөйлемдердің мағынасын түсініп, жазыңыздар.
- •10. Мәтінді оқыңыздар. Бас қаланың бағбаншысын білеміз бе?
- •11. Мәтінді оқып, аударыңыздар.
- •1. Сөздік жұмысы.
- •Мәтінді оқыңыздар.
- •3. Сөйлемдерді мәтінге сәйкес толықтырыңыздар.
- •4. Мәтіннен жай сөйлемдерді теріп жазып, түрлерін ажыратыңыздар.
- •5. Мақал-мәтелдердің мағынасын ұғып, есте сақтаңыздар.
- •6. Мәтінді оқыңыздар.
- •7. Сөйлемдерді аударып, жазыңыздар.
- •1. Сөздік жұмысы.
- •3. Мәтіннен құрмалас сөйлемдерді табыңыздар.
- •4. Сөйлемдерді мәтін бойынша толықтырып, жазыңыздар.
- •5.Берілген сөз тіркестерін пайдаланып, құрмалас сөйлемдер құраңыздар.
- •6. Мәтінді оқып, аударыңыздар.
- •7. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіздер.
- •2. Мәтінді оқып, мазмұндаңыздар.
- •3. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіздер.
- •4. Мәтіннен болымды, болымсыз мағыналы сөйлемдерді тауып, жазыңыздар.
- •5. Берілген болымды сөйлемдерді болымсыз сөйлемдерге ауыстырыңыздар.
- •Қазақстанның көне қалалары
- •13. Сұрақтарға мәтін бойынша жауап беріңіздер.
- •1. Сөздік жұмысы.
- •2. Мәтінді оқыңыздар.
- •Жер асты суы
- •Мәтін бойынша сөйлемдерді аяқтаңыздар.
- •1. Ойтүрткі сұрақтарға жауап беріңіздер.
- •3. Мәтін бойынша сөйлемдерді аяқтаңыздар.
- •4. Мына сөз тіркестерін, аударып, сөйлем құраңыздар.
- •5. Берілген сөйлемдерді қарсы мағыналы сөйлемдерге айналдырыңыздар.
- •Терісащыбұлақ су қоймасы
- •Қазақстанның жер бедері Мекендік қатынастардың берілуі.
- •1. Сөздік жұмысы.
- •2. Мәтінді оқып, түсінігін айтыңыздар.
- •3. Мәтіннен мекендік қатынасты білдіріп тұрған сөздерді табыңыздар.
- •4. Сөйлемдерді мәтінге сәйкес толықтырып жазыңыздар.
- •5. Сөйлемдерден мекендік қатынастарды білдіріп тұрған сөздерді табыңыздар.
- •6. Адасқан обьектілерді сәйкестендіріңіздер.
- •7. Мәтінді оқыңыздар. Жер жаннаты – Жетісу
- •8. Мақал-мәтелдердің мағынасын ұғып, есте сақтаңыздар.
- •9. Мәтінді оқыңыздар. Қазақстанның таулы аймақтарының табиғаты
- •1. Ойтүрткі сұрақтарға жауап беріңіздер.
- •2. Мәтінді оқып, аударыңыздар. Шоқан Уалиханов
- •3. Сөйлемді мәтін бойынша толықтырыңыздар.
- •Ағымдық, аралық және қорытынды бақылаудың орындалуы бойынша әдістемелік нұсқау
- •Аралық бақылау тапсырмалары
- •24. Ағымдық, аралық және қорытынды бақылауғадың орындалуы
- •25. Аралық бақылау тапсырмалары ................................................................................ 67
- •26. Мазмұны...................................... .................................................................................... 68
Жер асты суы
Қазақстанның өзендер аз жерлерінде еспе суы мен терең қабатаралық жер асты суының үлкен маңызы бар. Халық еспе суын көне заманнан-ақ пайдаланып келеді. Дала аймақтарында негізінен құдық суын пайдаланады. Шөл мен шөлейтті жерлерде құдық – бірден-бір ауыз су көзі. Бұл жерлерде құдық болса ғана мал шаруашылығымен шұғылдануға болады. Бірақ халық шаруашылығының суға деген өскелең қажетін еспе суы қамтамасыз ете алмайды. Сондықтан судың жаңа мол көзін табу керек болады. Мұндай су көздері де табылды, ол – терең қабатаралық жер асты суы.
Республика территориясында жетпістен аса артезиан алаптары табылды. Мойынқұмда 300-500 м тереңдікте 50 мың шаршы км жерді алып жатқан тұтас жер асты «теңізінің» бар екені анықталды. Оның суы ішуге де, егін суаруға да жарамды. Қызылқұмда 80-300 м тереңдікте жатқан орасан зор жер асты су алабы табылды. Жер асты суы республиканың басқа да аудандарынан, атап айтқанда, тың жерлерді игеріп жатқан аудандардан да табылды. Алматы қаласы, облыстың орталығы, аудан орталықтары, өнеркәсіп және ауылшаруашылық кәсіпорындары мен елді мекендері қазірдің өзінде жер асты суымен қамтамасыз етілді.
Қазақстанда жер астынан ыссы сулар табылған. Олар үйлерді, жылыжайларды, моншаларды жылыту үшін пайдаланылады.
Республиканың бірталай өңірінде өте тереңнен атқылап, жер бетіне шығып жатқан емдік қасиеті мол минералды су бұлақтары да көп кездеседі. Олар температурасы мен құрамындағы газдар мен тұздардың түрі жағынан (хлорлы, калийлі, натрийлі, темірлі және т.б.) әртүрлі болып келеді. Адам ағзасына шипасы бар Алмаарасан, Қапаларасан, Сарыағаш, Жаркентарасан сияқты емдік-сауықтыру орталықтары ашылған.
Мәтін бойынша сөйлемдерді аяқтаңыздар.
Дала аймақтарында негізінен ............................ ........пайдаланады.
Мұндай су көздері де табылды, ол –.............................................суы.
3.Қазақстанда жер астынан ............. ................ табылған.
4.Адам ағзасына шипасы бар..................................................................... сияқты емдік-сауықтыру орталықтары ашылған.
Ағымдық бақылау сұрақтары:
Гидрологияның зерттейтін обьектісі не?
Су қорлары не үшін қажет?
Қыста барлық сулар қандай күйге айналады?
Гидрология неше салаға бөлінеді?
«Су – тіршілік көзі» тақырыбында әңгіме өткізіңіздер.
13-САБАҚ
Гидротехникалық ғимараттар
Қарсылықты қатынастардың берілуі
Мақсаты: Студенттерге гидротехникалық ғимартаттардың маңызы туралы мағлұмат бере отырып, сөздік қорларын байыту.
1. Ойтүрткі сұрақтарға жауап беріңіздер.
1.Қандай су қоймаларын білесіздер?
2.Су қоймалары не үшін қажет?
3.Су қоймаларын салу табиғатқа зиян ба?
2.Мәтінді оқып, түсінігін айтыңыздар.
Табиғи су қорларын пайдалану немесе судың қоршаған ортаға зиянды әсерін жою яғни болдырмау үшін салынатын инженерлік ғимараттарды гидротехникалық ғимараттар деп атайды. Оларды жобалаумен, пайдаланумен және теориялық мәселелерді шешумен айналысатын ғылымды гидротехника дейді. Гидротехника сумен жабдықтау және суды әкету – су шаруашылық саласында су көздерін тиімді пайдаланумен, табиғи өзен ағынын реттеумен, жасанды су қорларын және су ағындарын жасаумен, лас, сарқынды суларды тазартумен, қоршаған ортаны , гидротехникалық құрылыстарды және өнеркәсіпті пайдаланудың зиянды әсерінен қорғаумен айналысады.
Осындай мәселелерді шешу үшін гидроторап және гидрожүйе гидротехникалық ғимараттар жиынтығы салынды. Гидроторап дегеніміз – бір жерге орналасып, ортақ су шаруашылығық жұмыстарын атқаратын гидротехникалық ғимараттар жиынтығы. Гидроторапты орналасқан жеріне байланысты өзендік, каналдық, теңіздік, көлдік және тоғандық деп бөледі. Ал негізгі атқаратын міндеті бойынша энергетикалық (Қаршағай), су транспорттық (Бұқтырма, Өскемен), суландыру (Теріс-Ащыбұлақ) және өзен ағынын реттеп, әртүрлі мақсатқа пайдаланылатын деп бөлінеді.
Арнайы гидротехникалық ғимараттарға мелиоративтік (каналдар, насос станциялары, жерді суғаруға, суландыруға және құрғатуға арналған т. б. ғимараттар), су энергетикалық (гидроэнергетикалық үйлер, теңестіруші резервуарлар, деривациялық каналдар және т.б. су энергиясын пайдалануға арналған ғимараттар, су жол транспорттық (каналдар, шлюздер, кеме көтергіштер, молдар, толқын тосқындар, кемежай мен айлақтар), балық шаруашылығына арналған ғимараттар жатады.