Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
глава 12.doc
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.05.2025
Размер:
143.36 Кб
Скачать

3. Жиынтық (жалпы) қоғамдық өнім және өзара байланысқан көрсеткіштер жүйесі.

Қоғамдық өндіріс нәтижесінің жалпылама көрсеткішіне жиынтық (жалпы) қоғамдық өнімді жатқызамыз, себебі ол қоғамдық өндірістің бір жылда құрылған материалдық игілігінің (өндіріс құрал-жабдығы мен тұтыну заттары) жиынтығын бейнелейді.

Жиынтық қоғамдық өнім (ЖҚӨ) екі түрде өндіріледі: натуралды-заттай және құндылық.

ЖҚӨ натуралды-заттай түрінде өндіріс құрал-жабдықтары мен тұтыну заттарынан тұрады.

Осы тұрғыдан барлық қоғамдық өндіріс екіге бөлшектенеді: өндіріс құрал-жабдықтар өндірісі (І-ші бөлімше) және тұтыну заттары өндірісі (ІІ-ші бөлімше).

ЖҚӨ құрылымы құн тұрғысынан тұтынылатын өндіріс құрал-жабдығы құнына бөлінеді:

- (С) шикізат, материалдар және машина, ірі жабдықтар, зәулім үйлерге енгізілген құнның бір бөлшегі және жаңадан құрылған құн немесе ұлттық табыс (V+M).

- Ұлттық табыс өз кезегінде қажетті өнімге (V) – (жұмыс күшіне шығындар) және қосымша өнімге (М), - (қажетті өнімнен артық өндірілген) бөлшектенеді.

Жиынтық қоғамдық өнімнің (ЖҚО) құн формуласы:

W=c+v+m

Мұндағы W – жиынтық қоғамдық өнім немесе қоғамдық жиынтық өнім.

c - өндіріс құрал-жабдығы өндірісіндегі тұтынылған құн.

v – қажетті өнім.

m – қосымша өнім.

Осы экономикалық көрсеткіш қоғамдық өндірістің нәтижесін көтеріңкіреп көрсетеді, себебі кейбір технологиялық процестерде шикізат пен материалға шығындар қайталанады немесе қосақтала есеп-шот жүргізуге болады.

Біздің мысалдағы қолданып жүрген әдістер негізінде қоғамдық өндірістің қортындысымен темір рудасының құны төрт есе, темір үш есе, болат екі есе берілген.

Т емір рудасын өндіруі

Темірді балқыту

Болатқа айналдыру

Станок дайындау

(темір рудасының құны)

(темірдің құны темір рудасы-ның құнынан тұрады)

( болаттың құны темірдің, темір рудасының құнынан тұрады)

(станок құнына:болаттың, темір мен темір рудасы құндары есептелген )

Қазіргі кезеңде қоғамдық өндірістің нәтижесін дәлірек анықтауда басқа көрсеткіш – түпкі өнім қолданылады және ол қайталану есеп-шотын жүзеге асырады.

Түпкі өнім мөлшері төмендегідей формуламен анықталады:

К пр = c1 + v + m

Мұндағы: c1 – машина, жабдық, ірі үйлер, алып құрлыстарға берілген

(амортизация),

v+m – жаңа құрылған құн, таза өнім (немесе ұлттық табыс).

Түпкі қоғамдық өнім жиынтық қоғамдық өнімнен шикізат пен материал айналымын алып тастау жолымен құрылады, яғни олардың қайталану есеп-шотын болдырмайды.

Түпкі қоғамдық өнім материал мен шикізат құнын қайталануын алып тастау жолымен ақытлағанда, Жалпы ұлттық өнім немесе қосымша құн бойынша ЖҰӨ деп аталады.( Нақтырақ осы тақырыптың 4 параграфн қараңыз.)

Қоғамның экономикалық дамуының ең маңызды жиынтық көрсеткішіне ұлттық табыс жатады. Ол барлық өндіріс факторлары иегері табысының қосындысын (рента, жалақы, капиталға пайыз (%), меншіктен табыс, корпорация пайдасы) құрайды. Шетел практикасында ұлттық табыс таза ұлттық өнім (ТҰӨ) мен бизнеске деген жанама салық айырмасы ретінде анықталады:

ҰТ=ТҰӨ - жанама салықтар

Дәстүрлі тәсіл бойынша, ұлттық табысты жиынтық қоғамдық өнімнің бір бөлігі ретінде өндіріс процесінде тұтынылған материалдық ресурстарды қайтаруды шегеру арқылы анықтаймыз.

ҰТ = ЖҚО – МШ

Мұндағы : ҰТ - ұлттық табыс

ЖҚО – жиынтық қоғамдық өнім,

МШ – материалдық шығындар.

Өзінің қозғалысында ұлттық табыс төрт стадиядан өтеді : өндіріс, бөлу, айырбас және қолдану (тұтыныс пен қорлану).

Өндіріс стадиясында ұлттық табыс барлық салада құрылатын таза өнім түрінде болады; бөлу стадиясында (және қайта бөлу немесе үлестіру) - әртүрлі бірінші және екінші табыс түрінде болады; айырбас стадиясында – тауардың өндіріс құрал-жабдығы мен тұтыныс заттары түрінің жиынтығын құрайды; қолдану стадиясында –қорлану мен резерв түрінде болып келеді.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]