20.Монополияға қарсы реттеудің негізгі қағидалары

Осы Заңда шектелген монополистік қызметке:

1) нарық субъектілерінің бәсекелестікке қарсы келісімдері;

2) нарық субъектілерінің бәсекелестікке қарсы келісілген іс-әрекеттері;

3) үстем немесе монополиялық жағдайды теріс пайдалану жатады.

 

 Бәсекелестікке қарсы келісімдер мен келісілген

іс-әрекеттердің түрлері

1. Бір тауар нарығында бәсекелестер не әлеуетті бәсекелестер болып табылатын нарық субъектілері арасындағы бәсекелестікке қарсы келісімдер мен келісілген іс-әрекеттер деңгейлес болып табылады.

2. Бірі тауарды сатып алатын немесе оның әлеуетті сатып алушысы болып табылатын, ал екіншісі тауарды ұсынатын немесе оның әлеуетті сатушысы (өнім берушісі) болып табылатын бәсекелес емес нарық субъектілері арасындағы бәсекелестікке қарсы келісімдер сатылас болып табылады.

 

Бәсекелестікке қарсы келісімдер

1. Нарық субъектілерінің арасындағы кез келген нысанда қол жеткізілген, нәтижесінде бәсекелестікті шектейтін не шектеуі мүмкін бәсекелестікке қарсы келісімдерге, оның ішінде:

1) тауарларды сатып алудың немесе өткізудің келісілген бағаларын не басқа жағдайларын белгілеуге және (немесе) ұстап тұруға;

2) сауда-саттықтың, аукциондар мен конкурстардың қорытындыларын оларды өткізудің белгіленген тәртібін бұзу, оның ішінде бағаны көтеру, төмендету немесе ұстап тұру, сондай-ақ лоттар бойынша бөлу жолымен бұзу нәтижесінде бұрмалауға;

3) тауар нарықтарын аумақтық белгісі, тауарлардың ассортименті, оларды өткізілу немесе сатып алыну көлемі бойынша, сатушылар (өнім берушілер) немесе сатып алушылар тобы бойынша не басқа белгілер бойынша бөлуге;

4) тауарларды өндіруді не өткізуді негізсіз шектеуге;

5) белгілі бір сатушылармен (өнім берушілермен) не сатып алушылармен шарттар жасасудан негізсіз бас тартуға не жалтаруға;

6) нарықтың басқа субъектілерінің белгілі бір тауарларды сатушылар (өнім берушілер) немесе олардың сатып алушылары ретінде тауар нарығына кіруін шектеуге немесе оларды нарықтан ығыстырып шығаруға;

7) басқа нарық субъектілерімен маңызы бірдей шарттарға кемсітетін талаптар қолдануға;

8) келісімшарт жасаушы агенттердің өзінің мазмұны бойынша немесе іскерлік айналым дәстүріне сай осы шарттардың нысанасына қатысы жоқ қосымша міндеттемелер (қаржы қаражатын және өзге де мүлікті, мүліктік немесе мүліктік емес құқықтарды беруді негізсіз талап ету) қабылдауы кезінде шарттар жасасуға қатысты бәсекелестікке қарсы келісімдерге тыйым салынады және олар Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен толығымен немесе ішінара жарамсыз деп танылады.

21. Рыноктың монополиялануын шектеу туралы заңдарды қолданудың әлемдік тәжірибелері.

Ірі монополдық бірлестіктердің рынокты түгелдей өздеріне бағындыру іс-әрекеттері шағын және орта кәсіпкерлердің, жалпы қарапайым адамдардың наразылықтарын туындырады. Бұл жағдай мемлекеттің экономикаға араласуын талап етті. АҚШ- та, Батыс мемлекеттері монополияға қарсы аңдарды қабылдап, оның рынокты монополияландыруына тоқтау қойыла бастады.

АҚШ – тың монополияға қарсы заңдары барынша жетілдірілген деп есептелінеді, оның бұрыннан келе жатқан тарихы бар. Ол «үш китке», үш негізгі заңдар актілеріне бағындырылған:

Америка Құрама Штатында экономиканы монополяландыруға қарсы бірінші заң – «Акт Шермана» , 1890 жылы қабылданған. Ол тресттер, бірлестіктер, егер штаттардың арасындағы саудаға кедергі келтірсе, оны заңсыз деп санады. «Акт Клейтона» (1914 жыл) арам, алдама саудаға тыйым салған.

Жапония тәжірибесі. Өндiрiстiң, капиталдың шоғырлануының нәтижесiнде iрi және аса iрi кәсiпорындар пайда болды. Олар өндірiсте және нарықта үстемдiгiн, билiгiн жүргiзе бастады, дерiнiң үстемдi билiгiн жүргiзе бастады, өйткенi iрi кәсiпорындары өнiм ондiрудi, оны нарықта сатуды өз қолдарына жинақтайды, яғни белгiлi бiр өнiмдi-тауардың денiн, көбiн өндiретiн, оны сататын тек бiр, болмаса 2-3 ғана кәсiпорындар. Ал өндiрiстiң шоғырланып, iрi кәсiпрындарының құрылуына ғылыми-техникалық прогресстiң дамуы, оның жаңа жетiстiктерi себеп болған және бәскелiк. Бәсекелiктi кiм жеңедi, кiмнiң шаруашылығы күштi,мықты болса, ал күштi болатындар – iрi кәсiпорындары. Олардың пайда болуы жаңа технология мен өндiрiстiк қондырғыларға байланысты, яғни солар себеп болған.

Украина тәжірибесі : Қоғамға жиналған тәжiрибе және ғылыми жалпылаулар монополиялардың барлық плюстар мен минустарын түсiнiп, монополияға қарсы алған нақтылы саясат iстеп шығаруға көмектестi. Украинада бiрiншi оның нәтижесiмен монополияға қарсы заңнамамен көрсеттi. Ол монополияға қарсы заңдармен салған: Монополизмның шектеуi және кәсiпкерлiктегi әдiлетсiз бәсекеге қарсы заң туралы. Монополияға қарсы саясат және монополияға қарсы заң тыйым салу басты мақсаттарының бірі ол монополисттердің пайда болуын болдырмау.Монополияға қарсы саясатты нақты тапсырма мемлекеттiк бақылауға монополия қызметтін бақылауға толық алу, монополиялық жағдайды терiс пайдалану мүмкiндігін жою.