Өшпес өмір өнегелері

№ 30. Тақырыбы: Өткен күн. Түркістан. Мағжан Жұмабаев.

Мақсаты: Оқушыға «Өшпес өмір өнегелері» атты бөлім жайлы, Мағжан Жұмабаевтың өмірі жайлы түсінік бере отырып, «Өткен күн. Түркістан» атты өлеңдерімен таныстыру, тілін , дұрыс сөйлеу қабілетін, ой өрісін дамыту; табиғатты сүюге, қорғауға тәрбиелеу, адамгершілікке баулу.

Түрі: аралас сабақ. Әдісі: сұрақ-жауап, талдау, іздену. Көрнекілігі: суреттер, кесте.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі. Сабаққа әзірлік. Адамның күлкісі – әлемдегі ең ғажайып құбылыстардың бірі. Адам күлкінің көмегімен таныса да, қоштаса да алады. Жымиыс біздің сезіміміздің сарасының ашылуына жол ашады. Күлкі арқылы көңіл күйлеріңді білдіріліп көріңдер. Бір- біріңе жымиыңдар, күлкілеріңді сыйлаңдар. Рахмет! Ендеше сабағымызды бастайық.

ІІ. Мақсат қою кезеңі: 1.Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау. 2. Жаңа сабаққа даярлық.

«Өшпес өмір өнегелері» деп аталған бұл бөлімде қазақ әдебиеті мен ғылымына өшпес із қалдырған әйгілі адамдардың жазған шығармаларымен танысасыңдар. Сонымен бірге олардың жарқын бейнесі, өшпес өнегесі туралы жазылған әңгіме-естеліктер беріледі.

ІІІ. Жаңа сабақ: 1. Мағжан Жұмабаев ( 1893-1938) – Солтүстік Қазақстан облысында туылған, қазақтың аса дарынды ақыны, жазушы, педагогы. Тұңғыш кітабы «Шолпан» деп аталады. Ақынның халқымыздың өткен өмірі туралы жазған «Өткен күн», «Түркістан» өлеңдерімен танысайық. 2. Өлеңдерді мәнерлеп, түсініп, нақышымен оқу. 3. Сөздік жұмыс. Алаш – қазақ. От – мұнда: шөп деген мағынада. Керсен – үлкен тостаған. Ділда – алтын ақша. Бұйрық – тыныш, бейбіт. 4. Өлеңнің басында қандай өзен-көлдердің аты аталады?(Еділ, Жайық, Сырдария, Ертіс, Жетісу). Бұл өзен-көлдер қай жерлерде? Картадан тауып көр. Ауыл жайлауға көшкенде қандай өзгеріс болады екен?

ІҮ.Түсінгендерін тексеру: 1.Қазақ халқының дарқандығы, кеңдігі туралы айтылатын жолдарды тауып оқы. Өлеңде кездесетін жер-су, батыр, би аттарын мына үлгілік кесте бойынша дәптерге жазып, оларды есте сақта.

Өзен-көл аттары	Батырлар	Билер	Хандар	Ақын-жыраулар
Еділ, Жайық, Сырдария, Ертіс, Жетісу	Қабанбай, Бөгенбай	Қазбек би, Жәнібек би,	Хақ Назар, Абылай хан,	Шөже, Орынбай, Жанақ, Біржан, Наурызбай

2.Түркістан туралы не білесің? Ол қандай қала? Қай жерде орналасқан? Ақын өлеңде «Тұран» деген сөзді қолданады. Тұранда ертеде кімдер туып-өскен екен? (Ер түрік, Арыстан баб, қазақ хандығы, Қасым хан, Алаш елі). Түрік еліне кімдер жатады деп ойлайсың? (түрік,қазақ, қырғыз, ...). Тұранда хандық құрған кім? (Қасым хан). Абылай хан қай жерге жерленген? (Түркістанда).

Ү. Қорыту. Бүгін не жайлы білдік? Мағжан Жұмабаев кім? Оның қандай шығармаларын білесің? ( «Балапан қанат қақты», «Аққала»). Сенің ойыңша, Түркістан жері бүкіл елге танымал болуы үшін не істеуге болады?

ҮІ. Үйге тапсырма: 1. түсініп оқу, «Түркістан» жаттау.

№ 31. Тақырыбы: Жиб-Жица күресі. Қалмақан Әбдіқадыров.

Мақсаты: Оқушыларға Қалмақан Әбдіқадыровтың «Жиб-Жица» әңгімесі бойынша қазақтың әлемге әйгілі палуаны Қажымұқан Мұңайтпасұлының өмірімен таныстыру, күрес түрі жайлы мәлімет беру; дұрыс оқып, өздігінен ізденіп жұмыс істеуге баулу, байланыстырып сөйлеуге, ойын тұжырымдай білу қасиетін дамыту.

Түрі: аралас сабақ. Әдісі: сұрақ-жауап, талдау, іздену. Көрнекілігі: суреттер.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі. Сабаққа әзірлік.

Сабағымыз басталды, балаларға пайдалы.

Бәрін ұғып алыңдар, әңгімеге зер салыңдар.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: 1. «Түркістан» өлеңін жатқа сұрау, «Өткен күн» өлеңнің басында қандай өзен-көлдердің аты аталады?(Еділ, Жайық, Сырдария, Ертіс, Жетісу). Бұл өзен-көлдер қай жерлерде? Ауыл жайлауға көшкенде қандай өзгеріс болады екен?

ІІІ. Үй тапсырмасын пысықтау: Түркістан туралы не білесің? Ол қандай қала? Қай жерде орналасқан? Ақын өлеңде «Тұран» деген сөзді қолданады. Тұранда ертеде кімдер туып-өскен екен? (Ер түрік, Арыстан баб, қазақ хандығы, Қасым хан, Алаш елі). Түрік еліне кімдер жатады деп ойлайсың? (түрік,қазақ, қырғыз, ...). Тұранда хандық құрған кім? (Қасым хан). Абылай хан қай жерге жерленген? (Түркістанда).

ІҮ. Мақсат қою кезеңі: 1.Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау. 2.Жаңа сабаққа даярлық. Қажымұқан Мұңайтпасұлы – қазақтың әлемге әйгілі палуаны. Жер шарының жиырма төрт елін аралап, талай-талай атақты палуандармен белдескен. Алтыны, күмісі бар – барлығы 48 медаль алған. Қажымұқанның палуандығын танытатын бір дерекпен белгілі жазушы Қалмақан Әбдіқадыровтың әңгімесі арқылы танысасыңдар.

Ү. Жаңа сабақ: 1. Әңгімені түсініп, жалғастырып оқу. 2. Сайыс қай қалада өтеді? (Харбин). Жапон палуаны Сар-Кек Ки қандай шарт қойды? (Жапон күресі «Жиб-Жицамен» күресем деді.) көрушілер арасында неліктен қобалжу болды? Жиб-Жица күресінің тіртібі қандай екен? Қажымұқан бұл күрестен жеңді ме? Дядя Иван мектебінен қалыптасып шыққан сұлу әдемі жігіттің келбетіне қандай таңбалар түсті деп ойлайсың?

ҮІ.Түсінгендерін тексеру: Сар-Кек Киге берілген мінездемені тауып оқы. (Күйгелек, ызақор, кек сақтағыш мінезі бар, көп сөз, күлкіні жек көретін палуан.). Күрес алаңына шыққан Қажымұқанды көз алдыңа келтіріп көр. Сол елестетуің бойынша Қажымұқанға сипаттама беріп көр. Әңгімедегі оқиғаның шиеленіскен жерін тауып оқы.(Қажымұқанның басы-көзін қан басып, жосадай боп сорғалап жүре берді. ...)

Оқиғаның шиеленісуі дегеніміз адамдар арасындағы қарым-қатынастың, қимыл-әрекеттің, яғни тартыстың қиындауы.

ҮІІ. Қорыту. Бүгін кім жайлы білдік? Қажымұқан сияқты тағы қандай палуандарды білесің?

Әңгіме мазмұнына сәйкес келетін мына мақалдың екінші бөлігін тауып, мәнін түсіндір.

Қоянды қамыс өлтіреді, Жігітті намыс өлтіреді.

ҮІІІ. Үйге тапсырма: 1. түсініп оқу,

№ 32. Тақырыбы: Бала Тұрар. Шерхан Мұртаза.

Мақсаты: Оқушыларға Шерхан Мұртазаның «Бала Тұрар» атты әңгімесі бойынша қазақтың мемлекет және қоғам қайраткері Тұрар Рысқұловтың өмірімен таныстыру, оқып, өздігінен ізденіп жұмыс істеуге баулу, байланыстырып сөйлеуге, ойын тұжырымдай білу қасиетін дамыту; Отан сүйгіш, елін қорғайтын, шыншыл азамат болуға тәрбиелеу.

Түрі: аралас сабақ. Әдісі: сұрақ-жауап, талдау, іздену. Көрнекілігі: суреттер.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі. Сабаққа әзірлік.

Сабағымыз басталды, балаларға пайдалы. Бәрін ұғып алыңдар, әңгімеге зер салыңдар

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: 1. . Сайыс қай қалада өтеді? (Харбин). Жапон палуаны Сар-Кек Ки қандай шарт қойды? (Жапон күресі «Жиб-Жицамен» күресем деді.) көрушілер арасында неліктен қобалжу болды? Жиб-Жица күресінің тіртібі қандай екен? Қажымұқан бұл күрестен жеңді ме? Дядя Иван мектебінен қалыптасып шыққан сұлу әдемі жігіттің келбетіне қандай таңбалар түсті деп ойлайсың?

ІІІ. Үй тапсырмасын пысықтау: Қажымұқан сияқты тағы қандай палуандарды білесің? Осы әңгімеден өзіңе қандай әсер алдың?

ІҮ. Мақсат қою кезеңі: 1.Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау. 2.Жаңа сабаққа даярлық. 2 – 3 класта Шерхан Мұртазаның қандай әңгімесін оқыдық? ( Бала Тұрар) Онда не жайлы оқыдық? (Тұрардың а,б әріптерінің орнына «Аспара, Қызыл Жебе, Көке» деген сөздер жазылғаны жайлы. Тұрардың зерек бала екендігі жайлы. ...). «Интернат қоймасы» деген әңгімесінде «Қызыл Жебе» романынан үзінді, бала Тұрарды ұры атандыру үшін Атамырзаның әрекеті еді.)

Ү. Жаңа сабақ: Кіріспе. 1. Тұрар Рысқұлов жайлы не білесің? Қазақстанда болып жатқан аштық, оның себептері туралы Сталинге ашық хат жазған алғашқы адам Тұрар Рысқұлов еді.

2. Репрессия деген не? (Репрессия – мемлекеттің өз азаматтарына қолданылатын қатаң жазалау шарасы.)