Темірқұлов Т.Т., Камбаров М.Ә., Рысдаулетов Р.А.

“Механикалық жабдықтар” пәнінен практикалық сабаққа және бақылау жұмыстарын орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар.

Ш ы м к е н т – 2006

Ф 4.7-008-03

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі

М.Әуезов атындағы Онтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

“Құрлыс материалдары, бұйымы және конструкциялары технологиясы” кафедрасы

Темірқұлов Т.Т., Қамбаров М.Ә., Рысдәулетов Р.А.

“Механикалық жабдықтар” пәнінен практикалық сабаққа және бақылау жұмыстарын орындауға арналған

әдістемелік нұсқаулар.

Жоғары оқу орындарының 050730 “Құрлыс материалдары, бұйымдары және конструкцияларын өндіру” мамандығының күндізгі және сыртқы түрінде оқитын жоғары оқу орындарының студентеріне ұсынылады.

Ш ы м к е н т – 2006

ӘОБ 693.95 (075.8)

Құрастырушылар:Темірқұлов Т.Т., Қамбаров М.Ә., Рысдаулетов Р.А.

“Механикалық жабдықтар” пәнінен практикалық сабаққа және бақылау жұмыстарын орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар.

Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ; 2006 жыл. ---бет.

Әдістемелік нұсқау «Механикалық жабдықтар» пәнінің бағдарламасы мен оқу жоспары талаптарына сәйкес құрастырылып, құрамында практикалық сабақттар мен бақылау жұмыстарын орындауға қажетті барлық мәліметерді қамтиды.

Әдістемелік нұсқау «Құрлыс материалдары, бұйымдары және конструкцияларын өндіру» мамандығының студентеріне арналған.

Әдістемелік нұсқауда құрлыс материалдры мен құрастырмалы темірбетон өндірісі үшін қажетті негізгі машиналары мен жабдықтарын есептеу әдістері, есептік – тәжірибелік жаттығулар, бақылау жұмыстарын орындауға қажеті нұсқаулар көрсетілген.

Рецензент: т.ғ.к.доцент Байболов Қ.С. М.Әуезов атындағы ОҚМУ.

«Құрлыс материалдры, бұйымдары және конструкциялары технологиясы» кафедрасының мәжілісінде (хаттама №-____________________) және техникалық инститтутың әдістемелік кеңесінде (хаттама № - _____________)

талқыланып, басылымға ұсынылды

М.Әуезов атындағы ОҚМУ-нің әдістемелік кеңесінде талқыланып, басылымға ұсынылды, хаттама № _____________________________________

@ М.Әуезов атындағы Онтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, 2006 ж

Шығаруға жауапты Қамбаров М.Ә.

А Л Ғ Ы С Ө З

Ұсынып отырған әдістемелік ңұсқауда техникалық жабдықтардың бағдарламада көрсетілген теориялық курсын, конструктивті және есепті схемалар мен машиналардың негізгі кластары бойынша есептік жаттығулар келтірілген. Әдістемелік ңұсқау теория мен қатар курс бойынша оқу әдебиеттік жиынтығының құрастырмалы бөлігі болып табылады және студенттерге оқылатын пәнінен өз білімдерін тереңдетуге себебін тигізеді, сондай-ақ құрастырмалы темірбетон мен құрылыс материалдар өндірісіндегі машиналарды конструкциялау мен есептеу жөнінде тәжірибелі дағдылануына жәрдемдеседі.

Әдістемелік ңұсқауда жалпы және жеке әдістемелік нұсқаулар, теориялық болжаулар, есептік жаттығуларды орындау әдістемесі мен тәртібі, сондай-ақ жеке машиналар класы бойынша каталогта берліген анықтамалы шамалар мен бастапқы кестелер келтірілген.

Әрбір есепті-тәжірибелі жаттығуларда 30 вариантқа есептелген бастапқы ақбардың кестесі, тапсырманы орындау тәртібі және студенттерге өз білімін тексеруге мүмкіндік беретін бақылау сұрақтары ендірілген.

Әдістемелік ңұсқауда барлық шамалар Халықаралық бірлік жүйесінде (БЖ) келтірілген. Техникалық бірліктен ауысуда 1кгс=10Н және қабылданған. Осындай жақындау көпшілік ұсынылған есептерде рұқсат етіп және 2% аспайтын ауытқуларды есептерге кіргізеді.

Әдістемелік ңұсқауда жаттығуларды орындау мақсаты мен міндеттері, машиналардың жеке кластарын есептеу тәртібі, әдістемелік деректері келтірілген. Қосалқы материалдарда әрбір тақырып бойынша жұмысты елеулі түрде жеңілдететін бастапқы материалдардың түгелдеу кестемелері орналасқан.

Есептік жаттығуларды орындауда технологиялық процеске керекті жабдықтарды; машинаның, негізгі технологиялық параметрлерін есептеуді, машинадағы негізгі тараптарда тексермелі есептеуді орындауды, бұйымдарды іріктеуді таңдауды, әсер етуші күш пен керекті қозғалтқыш қуаттылықты анықтауды, сай келетін нормалар мен стандарттарды сақтай отырып сызба жұмыстарды техникалық өңдеуді студент өз бетінше таңдап алуы керек.

Осыдан басқа студент жаттығуларда қабылданған технологиялық және конструктивті шешімдерді оқытушы алдында іскерлі түрде дәлелдей алуы керек. Мұндай жағдайда машина құрастыру сызбасынан, механизмдер мен машина теориясынан материалдар кедергісінен, машина бөлімдерінен, жүк көтеретін және көліктік жабдықтардан жеткілікті түрде дайындығы бар деп жорамалданады.

Оқу құралы құрылыс материалдарын ұсақтау мен сорттау; араластыру; кернелген арматураларды үздіксіз орауға; қалыптауға керекті машиналардың негізгі кластарынан есептеу жаттығуларын орындауға мүмкіндік береді. Қосалқы материалдарда толық әдебиет тізімі мен есептері, оқу құралында келтірілген машиналардың негізгі типтерінің каталогта берілген кестелері орналасқан. Кестелерде машиналардың техникалық сипаттамалары бар, олар студенттердің орындаған есептерінің дұрыстығын бағалау үшін анықтамалы материал болып табылады.

Конструкцияларды оқу мен машиналарды есептеудің іс-жүзіндегі жаттығулары

Жалпы әдістемелік нұсқау.

Жоғары оқу орнының студенттері соның ішінде сырттай оқитын студенттер жетекшілер берген тапсырмаларға сәйкес бақылау жұмыстарын өз бетінше орындайды,онда барлық жаттығуларда бірдей жаттығулар саны мен вариант нөмерлері көрсетілген. Мысалы, № 1 бақылау жұмысы 1,2,3,4 жаттығулардан тұрады, ал №2 бақылау жұмысы 5,6,7,8,9 жаттығулардан тұрады. Оқудың басқа түрімен оқитындар, оқытушының басшылығымен, оқу жоспарында алдын ала болжаған көлемде жаттығу жұмыстарын орындайды. Форматы А4/2 - 287 мм) 2.301-68 (СТ СЭВ 140-74) ГОСТ бойынша жеке тігілген дәптерде керекті есеп – қисабымен орындалған жаттығу тақырыбын сыямен жазады, ал графикалық жұмыстар (схемалар мен сызбалар) қаламмен орындалады. Дәптердің тұнғыш сыртқы беті №1 қосалқының материалында берілгендей түрде орындау ұсынылады.

Жаттығу жұмыстарды орындаудан бұрын, студенттер өз тапсырмаларына сай келетін машиналардың жұмыс істеу принциптері мен есептеудің негізіне сүйенетін теориялық болжамдардың мағынасымен танысуы қажет. Сондықтан әрбір жаттығуларға сай келетін әдебиеттік сілтеме бар.

Жаттығуды орындаудың келесі тәртібі ұсынылады.

1. Жаттығудың аты, берілген варианттың нөмері және бастапқы берілген мәліметтер жазылады.

2. Берілген машинаның қимылды принциптері мен конструкциясы тағайындалуын қысқаша жазу керек. Мұндай жағдайда берілген параметрлері салыстырмалы типтік машинаға жақын (прототип) таңдап алынады.

3. Машинаның кинематикалық (ГОСТ 2.703 – 68 немесе ГОСТ 2770-68) немесе конструктивті схемаларын сызу керек.

Кинематикалық немесе конструктивті схемаларда машиналарды кинематикалық сипаттайтын шамаларды (берілгіштің берілу қатынасы, негізгі өлшемдері, күштің шамасы т.б.) және есептеу арқылы алынған параметрлерді көрсетеді.

Барлық есептегіш формулаларды алдымен жалпы түрде келтіреді. Мұндай жағдайда математикалық жаңаландыру мен қабылдаған индикстерді қысқаша қарапайым түрде түсіндіреді, ал есептеуші коэффициенттік қабылданған сандық мағынасын негіздейді немесе әдебиетке сілтелейді. Кейбір есептейтін формулаларда шамалар анықтамалы әдебиеттерде басқаша бірліктерде берілуін естен шығармаған жөн, ал барлық есепті халықаралық бірлік жүйесінде орындау керек.

Аяқтаған жұмысты студент жинақтап өңдейді, қол қояды, ең бірінші бет ретінде титулды парақты орнықтырып, қаптап түптейді, оқытушыға тексеруге береді. Бар жұмысты жинақтап, бір дәптерге топшалау ұсынылады.

№ 1 жаттығу

Жақты уатқыштар мен қондырғыларды есептеу

Тапсырма

1. Уақтаушы- сорттаушы қондырғылардың технологиялық процестері мен танысу және уақтаушының тағайындалуы.

2. Жақты уатқыштардың конструкциялары мен жұмыс істеу процесін оқып үйрену.

3. Жақты уатқыштарды есептеу әдістемесін меңгеру.

4. Жақты уатқыштың басты параметрлерін анықтау: эксцентрикті біліктің бұрыштық жылдамдығы, қуаттылығы, ұсақтағыш күштер, қозғалтқыштың жалпы қуаттылығы.

5. Уақталған продуктылардың фракциялық (ірілік) құрамын анықтау.

6. Уақтаушы – сорттаушы қондырғыдағы материалдың ағынды қозғалысын есептеу және негізгі жабдықтарды таңдап алу (курстық жобада).

Жаттығуды орындау тәртібі:

1. Уақтаушы – сорттаушы қондырғының технологиялық комплексіндегі жақты уатқыштың орны мен атқаратын қызметі [1,19,16]

2. Әртүрлі типтегі жақты уатқышты пайдалану негізі және оның тағайындалуымен, конструкциясымен және жұмыс істеу принциптерімен танысу.

3. Жақты уатқышты есептеудің теориялық болжамын оқып үйрену [9]

4. Берілген вариант бойынша уатқыштың түрін (толық) таңдап, оның параметрлерін көшіріп алады.

1. кесте. Жақты уатқыштарды есептеуге керекті бастапқы көрсеткіштер.

Варианттар	Жүк қабылдайтын тесіктің ені (а) мм	Жүк қабылдайтын тесіктің ұзындығы (в) мм	Жүк шығаратын тесіктің енділігі (е) мм	Қозғалмалы жақтың жүрісі (S), мм	Біліктің r эксцентриктігі (г), мм	Қозғалмайтын жақтың биіктігі (Н), мм	Қамтитын бұрыш (α) Град	Материалдағы түсірілетін кесектердің ең үлкен өлшемі (Д), мм
1	160	250	16	8	8	520	16	140
2	160	250	20	10	8	520	15	140
3	160	250	29	12	8	520	14	140
4	250	400	20	12	125	710	16	210
5	250	400	40	14	125	710	15	210
6	250	400	64	16	125	710	14	210
7	250	400	22	14	125	710	16	210
8	250	400	42	16	125	710	15	210
9	250	400	62	18	125	710	14	210
10	250	900	21	13	12	720	16	210
11	250	900	41	15	12	720	15	210
12	250	900	63	17	12	720	14	210
13	400	900	25	14	13	880	18	340
14	400	900	65	16	13	880	17	340
15	400	900	82	18	13	880	16	340
16	600	900	90	16	19	1100	20	510
17	600	900	135	20	19	1100	19	510
18	600	900	176	24	19	1100	18	510
19	400	600	36	18	19	1100	18	340
20	400	600	51	22	19	1000	17	340
21	400	600	74	26	19	1000	16	340
22	600	900	83	25	25	1580	20	510
23	600	900	102	29	25	1580	19	510
24	600	900	117	33	25	1580	18	510
25	900	1200	50	30	30	1900	20	700
26	900	1200	90	40	30	1900	19	700
27	1200	1500	80	45	35	2400	20	1000
28	1200	1500	100	50	35	2400	18	1000
29	1500	2100	100	40	42	3000	20	1300
30	1500	2100	145	55	42	3000	18	1300

Ескертулер:

1. 1-18 варианттағы уақтағыштар күрделі шайқалады, ал 19-30 варианттардағы қозғалмалы жақтың қарапайым шайқалуымен.

2. Жұп варианттардағы уақталатын материал – гранит. Тақ варианттарындағы уақталатын материал-әктас.

Қондырғының қысқаша жазбаша сипаттамасы мен берілген уатқыштың жұмысы мен пайдалануы беріледі.

Берілген уатқыштың конструктивті схемасы белгілі маршруттармен сызылады және оның негізгі өлшемдерін көрсеіледі. (1-сурет).

1-Сурет. Қозғалмалы жағы шайқалатын жақты ұсақтағыштың конструктивті схемасы.

а – қарапайым б- күрделі

Ең жоғарғы еңбек өнімділігін қамтамасыз ететін, эксцентрикті біліктің тиімді бұрыштық жылдамдығын (рад/с) анықтайды.

Мұндағы S – қозғалмалы жақтық жүрісі, м (1-кесте), -қамтыйтын бұрыш, град (1-кесте).

Берілген бұрыштың қамтитын мағынасында қозғалмалы жақтың толық жүруі кезінде материал призмасының түсу шартын ескере отырып уақтағыштық қуаттылығын табады.

Жақтың бір жүруіндегі уақтығыштан шығатын материал көлемі, м³

Мұндағы = шығаратын тесіктің ең аз енділігі, м (1-кесте); b – шығаратын тестің ұзындығы, м (1-кесте).

Көлемдік қуаттылық, м³/с,

,

мұндағы = материалдың борпылдау коэффициенті; Тәжірибелердің қортындысы бойынша ;

- эксцентрикті біліктің айналу жиілігі, с^-1

Қуаттылығы, кг/с

,

мұндағы ұсақталған материалдың тығыздығы (әктас үшін , грант үшін ).

Уақтайтын плиталарға түсетін қосынды күш [1,9] немесе уақтаушы күш, Н

мұндағы тасты ұсақтау кезінде қозғалмайтын жақтың бір жұмысшы ауданына түсетін орташа қысым ( ); Н – қозғалмайтын жақтың биіктігі, м (1-кесте).

Күштің өсу мүмкіндігін ескеріп ұсақтаудағы есепті салмақтың шамасы, Н

Таяныш плиткаға түсетін күш ұсақтыштың қозғалмалы жақтың қарапайым және күрделі түрлеріндегі шайқалыстарға бөліну мүмкіндігі; (2 сурет)

Мұндағы = қозғалмалы жақтың тербелу осінен күштің түсетін нүктесіне дейінгі қашықтық Р_Р; L-қозғалмалы жақтың ұзындығы, м

2-сурет. Қозғалмалы жағы шайқалатын жақты ұсақтағыштың есепті схемасы: а-қарапайым, б-күрделі

Материалдарды ұнтақтауға керекті қуаттылықты анықтауда, сияқты қозғалыссыз жақтың (эксцентрикті жақтық бір айналымы үшін) шамалы биіктік жартысына түсетін, қозғалмайтын жақтың орташа тиімді күшті табады.

.

Джоульмен есептелетін, қозғалғыш жақтың бір жұмысшы жүрісіндегі ұсақтау жұмысын былайша есептейді:

,

мұндағы күш түскен орындағы қозғалмалы жақтық жазықтыққа нормалды бағытталған қозғалмалы жақтық жүрісі.

Қозғалмалы жақтың биіктігі бойынша толық жүрісі әртүрлі болуына байланысты ұсақтағыштың қарапайым шайқалатын жақтары үшін деп қабылдайды, м; ал жақтарының күрделі шайқалыстағы ұсақтағыштар үшін , мұндағы – эксцентрикті біліктің эксцентригі, м (1-кесте).

Ұсақтағыштың электрқозғалтқыш қуаттылығы, кВт, ұсақтағышты екпінге келтіруге керекті қорды ескере отырып қабылданатын қор коэффициенті (1,2-1,3)

немесе ,

мұндағы - жетектің механикалық пайдалы қимылдағы коэффициенті.

Ұсақтау продукталарындағы түйіршіктердің ірілік құрамын анықтайды. Оны графиктегі жеке іріліктегі продукталардың проценттік мөлшері мен материал шығатын тесіктің өлшемі арасындағы байланыстықтан анықтайды [1,9].

Ол үшін ұсақтағыштың типі мен түсіргіш тесіктің шамасына, ал график бойынша сипаттамасы ұсақтағыштағы түсіретін тесіктің берілген өлшемдеріне сай келетін графиктерді табады [15,20]. Бір масштабта берілген сипаттамасымен графикті салады. (3-сурет). 0-3, 5-20, 20-40 одан әрі әрбір 20 мм сайын, осы сипаттама үшін ұсақтау продукталарының фракциялық мағынасының ең үлкен мағынасы қоса есептелгендігі уақталған продуктаның пайыздық мөлшерін анықтайды. Есептеуді ең үлкен ірі өлшемінің (фракцияның) пайыздық мөлшерінен бастайды. Мысалыға 80-100 франциядағы пайыздық мөлшер 90-80=10% құрайды. Осыдан кейін бұрын есептелген ұсақтағыштың жалпы көлемдік қуаттылығын еске ала отырып Q,м³/с әрбір фракцияға лайықты қуаттылықты табады. Мысалы, 80-100Q_80-100 фракциясы үшін қуаттылық 0,1Q м³/с тең.

Егер сай келетін графиктер анықтамада жоқ болса, мысалыға түсіргіш тесіктің үлкен өлшемдері кезінде үлкен фракциядағы пайыздық мөлшерінің пропорционалды бағыныштық графигін құрастыру керек. (4-сурет). Мұндай жағдайды келесі жолмен бастайды [9].

Үлкен фракцияның пайыздық мөлшерін, ұсақтағыштан 15% дейін фракциясы (ұзындығы енділігінен 3 есе үлкен фракция) өтетін және өткізетін тесіктің (Q) ең үлкен өлшемінен асып түсетінін ескере отырып, жалпы қуаттылыққа пропорционалды деп қабылдайды. Фракцияның пайыздық мөлшерінің берілген түсіргіш тесіктің өлшеміне сызықтық байланыстығын көрсететін график тұрғызады және ұсақталған продукталарға сай келетін фракциялық құрамды анықтайды. Мысалы, түсіретін тесіктің болғанда (4-сурет), жалпы қуаттылық (Q) 200 мм фракциядан ірірегі 15% құрайды, яғни деп қабылдайды.

График бойынша табылған қалған ірі фракциялардың қуаттылығы, ;

Өлшемдері 120 мм аз ұсақталған продукталардың қуаттылығы м³/с

Қалған фракциялардың (0-120) алынған қуаттылығын ескере отырып, [20] келтірілген сипаттамаларына сай келетін анау айқан төменгі фракциялардағы қуаттылығы мен пайыздық мөлшерін анықтайды.

Тау жыныстарының фракциялық құрамын анықтау үшін есептік талдаудың графигін қолданады [1]. Егер ондай графиктер болмаса, онда жеке фракциялардың пайыздық мөлшерінің олардың ірілігіне қатынастық пропорционалды (сызықтық) байланыстықты қабылдайды. Мұндай жағдайда график түзу сызық түрінде болуы мүмкін (4-сурет).

Ұсақтағыш – сорттайтын қондырғыдағы материалдардың жүк ағымын есептеу. Қуаттылығы ұсақтағыш – сорттаушы қондырғыны таңдап алу керек деп ұйғарайық. Бастапқы шикізат – кесек ірілігі 0-ден 400 мм дейінгі гранитті тау жынысы. Ұсақталған соң керекті продукталардың гранулометриялық (ірілік) құрамы 0-5, 50-30; 30-70 мм болуы керек. Майда фракциядағы бөлшектердің көбірек шығуы мен өлшемнен тыс өндірілуі үшін екі кезеңді ұсақтау процесін қабылдаймыз.

Технологиялық талаптар мен тағайындалуына байланысты қәзіргі жұмыс істеп жатқан қондырғыларға ұқсас қондырғы схемаларын қабылдаймыз (5-сурет).

Материалдардың технологиялық ағынынын есептеу мен жабдықтарды таңдау келесі кезекте іске асырылады [1,10,15].

Анықтама немесе каталог бойынша еңбек тиімділігіне байланысты желтартқыш есепті таңдап алады. Дайын бұйымдардың берілген ірілігін қанағаттандыратын тау массасының майда фракцияларын елеу үшін жер тартқыштардың ара қашықтығын 70 мм деп қабылдайды. Желтартқыштар сызықтық байланыстығы арқылы анықталуы мүмкін (4-сурет).

Әрбір фракция үшін м³/с есептелетін еңбек өнімділігін төменгі формуламен анықталады:

мұндағы d₁= майда фракция өлшемі, мм;

d₂= ірі фракция өлшемі, мм;

D= өңдеуге түсетін фракциясының ең үлкен өлшемі, мм;

Есептеуді ірі фракциялардың шығуынан бастайды:

барлығы

Жақты ұсақтаушыға түсетіндер

Тексеру:

немесе

5-сурет Ұсақтаушы-сорттағыш қондырғыдағы

материалдың жүк ағымын есептеу схемасы.

1- Автокөлікті тартатын таразы; 2-қабылдағыш шанақ; 3- пластинкалы қоректендіргіш; 4- желтартқыш елек; 5-тау жынысын бірнеше кезеңде ұсақтайтын жақты ұсақтағыш; 6-тостақ конвейр; 7- дірілді елек; 8- екінші кезеңде ұсақтайтын білікті ұсақтағыш; 9-0-5 фракцияларға дайын бұйымға қойылған шанақ; 10-3-30 фракцияға шанақ; 11-30-40 см фракцияға шанақ.

Б. Қуаттылығы бойынша , шикізат кесектерінің ірілігі 70-400 мм және дайын бұйым шығаратын тесіктің диаметрі d=70мм сай келетін 1-кезеңде өңдейтін жақты ұсақтағышты таңдап алу керек. Мұндай талаптарды төменгі сипаттағы жақты ұсақтағыш қанағаттандыра алады: жағы күрделі шайқалатын СМ-16Д типтегі жақты ұсақтағыш; жүк қабылдайтын тесігінің өлшемдері 600 х 400 мм, дайын материалды тастау тесігінің енділігі 70-200 мм, қуаттылығы – 35-120м³/с, эксцентрикті біліктің айналым жиілігі 250 мм^-1.

Жақты ұсақтағышта майдаланған продуктаның фракциялық құрамы график бойынша анықталады [20].

Өлшемнен тыс фракциялардың (ұзындығы енділігінен 3,0 тен есе артық бөлшектердің есебінен)

Қалған фракциялардың саны

0-5 мм фракциялы майда іріліктегі фракция -дан 100% ке дейінгі толықтырғыш ретінде анықталады, яғни

Екінші кезеңде ұсақтайтын ұсақтағышты, жақты ұсақтағышта алынған олардың ірілігі (фракция) мен өлшемінен тыс ауытқитын фракцияларын ескере отырып таңдап алады.

СМ-12 Б типтес білікті ұсақтағышты қабылдайды. Олардың білік өлшемдері DxL=600x400мм, қуаттылығы 25м³/с дейін, дайын бұйым шығаратын тесіктің ені 70 мм.

Білікті ұсақтағыштағы дайындалған продуктаның фракциялық ірілік құрамын, білікті ұсақтағыштарға арналған електі талдаудың қисығы арқылы анықтайды.

Өлшемнен артық фракциялардың саны

Қалған фракцияның (іріліктің) саны

Майда фракциялардың (0-5) санын дан 100% ға қосымша ретінде анықтайды.

Білікті ұсақтағышта пайда болған өлшемдік фракцияны қайтадан ұсақтағышқа қайтарып майдалайды, сондықтан осы фракцияны дайын продуктыға қосу керек. Барлығы білікті ұсақтағыш арқылы өтетіні:

Барлығы

Е. Дірілді елегішті (ауасорғыш) майдаланған фракцияның жалпы қуаттылығы бойынша және елейтін беттегі (електегі) ұяның санын қарап таңдап алады.

Материал сорттауға таспалы конвейерден келіп түседі. (5-сурет), оның ішінде ауа сорғыштардан ; білікті ұсақтағыштан ; Барлығы 38,65м³/с.

Тасты елеуші елекке түсетін материалдың саны білікті ұсақтағыштың технологиялық бойлығында біраз материалдың қосымша айналымды болуына байланысты, жобалық қуаттылығының өсуіне себепкер болады.

Есепті орындауға дірілді салғыртты үш електі көлбеу СМ-742 типтес елек қабылданады. Олардағы есептің өлшемі 1,2 х 1,8м, електегі тесіктің диаметрі d₁=70мм, d₂=30мм, d₃=5мм.

2-кесте. Дайын бұйымдардың фракциялық құрамын есептеуге керекті деректер

Жабдықтар	Жеке фракциялар бойынша дайын бұйымның көлемі, м3			Барлығы м3/с	өңдеуге түсетін өлшемнен тыс материал м3/с
	0-5мм	5-30мм	30-70мм
Желтартқыш елек Жақты ұсатқыш. Білікті ұсатқыш	0,38 2,5 0,65+0,3	1,87 3,7 2,7+0,4	30 9,9 4+0,6	5,95 16,1 8,65	24,75 8,65 1,3
Барлығы	3,83	8,67	17,5	30	-

Қалған жабдықтарды жұмыс істеп тұрған технологиялық схемалармен каталогтың берілген мағыналарға қарай қабылдайды.

Есептеудің барлық қортындысын жинақты кестеге орнықтырады (2-кесте).

Ба қ ы л а у с ұ р а қ т а р ы

1. Жақты ұсақтағыштар қандай принциптеріне қарап жіктелді және олардың жұмыстары қандай принциптерге негізделген.

2. Жақты ұсақтағыштардың қандай қондырғылары шығатын материалдардың өлшемдерін реттейді.

3. Жақты ұсақтағыштардың қандай қондырғылары, оларға ұсақталмайтын (металды) материалдар түскен жағдайда істен шығудан сақтандырады.

4. Жақты ұсақтағыштардың жұмыс істеуінде үлкен айналмалы дөңгелек қандай роль атқарады және ол электрқозғалтқыштың қуаттылығын таңдауда қандай әсер етеді.

5. Жақты ұсақтағыштардың жұмыс істеуі мен пайдалану кезінде қандай ерекшеліктері бар?

6. Қамтитын бұрыш есептеудің негізіне эксцентрикті біліктің тиімді айналу жиілігі, ұсақтағыштың қуаттылығы немесе тағы басқалардың мақсаттары болжау ретінде қабылданады. Есепті схеманы сызып көрсетіңіз.

7. Ұсақтаудың орташа тиімді күші деген не және ол қалай анықталады?

8. Тау жыныстарының ірілік құрамы мен жақты ұсақтауыштың ұсақталған продукталарын қалайша анықтайды?

9. Жақты ұсақтағыштардағы ұсақталған продукталарындағы, есептен тыс фракцияның ұзындығы енінен 3 және одан да артық шығуы графикалы түрде қалайша өрнектеледі.

10. Жүк ағымы қалай есептеледі және ұсақтаушы-сорттаушы қондырғының жабдықтарын қалай таңдайды?