Хикаялар дәруіш-патша

Енді аталған қиссалардың кейбіріне тоқталып көрсек. Алла-тағаланың бұйрығына қарсы келгені үшін Жұмақтан қуылып, жерге түскен Адам-ата қаңғып жүріп, хаюанаттар арасына келеді.

Адамға алты тарапынан, яғни алды, арты, оңы, солы, асты, үстінен ұдайы түрде шабуылдауға уәде еткен шайтан лағнатулла болса әлгі хаюанаттарды Адам-атаға қарсы азғыра бастайды. «Ол сендерді қырып тастауға келді» деп, көкейлеріне бұзық ой салады.

Не істерін білмеген Адам-ата Алла-тағалаға жалбарынып, ақыл сұрайды.

«Хаюанаттардың бірінің маңдайынан сипа, сонда ол сені жақтайды» деген кеңес алады Адам-ата. Ол дереу итті таңдап, оның маңдайынан сипаған екен. Ит бірден Адам-атаны жақтап шығып, оны хаюанаттар шабуылынан қорғап қалады. Содан бері ит адамның серігі боп келе жатқан көрінеді.

Енді Дәуіт пайғамбар жайлы жинақта келтірілген қиссаға назар аударсақ.

Дәуіт патша күндіз ел басқару істерімен айналысып, ал кеш бата дәруіш киімін киіп, ел аралап кетеді екен. Халықпен қоян-қолтық араласа жүріп: «Патшаларың әділ ме, ел билеген әкім-қаралар тізесін батырмай ма?»-деп сұрайды екен.

Әділетсіз ел билеушілерді қатаң түрде жазалап, тіпті қызметтен аластап отырған көрінеді.

Сондай сапарларының бірінде ол өзі туралы нақтылай пікір тартқан екен. Сонда қарапайым тұрғындардың бірі:

- Дәуіт патшамыз жайлы, алайда ол халықтың ақысын жеп жүр,- деген екен. Осы бағаны естісімен Дәуіт пайғамбар патшалық қызметін доғарып, темірден түйін түйген ұста болып кеткен екен.

Айта берсе, тағлымы мол мұндай қиссалар жинақта жетерлік-ақ.

Қиссалар сюжеттерінің басым бөлігі дерлік қасиетті Құраннан алынған. Бұл ойымызға олардың тіпті тақырыптарының өзі- дәлел.

Мысалы: «Әбіл мен Қабыл», «Нұх пайғамбар», « Ыбрайым пайғамбар», «Мұса пайғамбар», «Иса», «Әбутәліп», «Қисса миғраж» тағысын тағылар.

Аталған қиссалардың шешен тіл, шебер тәсілмен жазылғаны соншама - оқуға жеңіл-ақ.

Мысалы, «Қисса-сүл әнбийяда» ай, жұлдыз аттары түрік және араб тілдерінде қатар беріліп, оларға байланысты амалдар жыр тілімен жеткізіледі:

«Күн хамалға кірді десе, келді ғалам наурызы,

Кетті десе қатты аяздар, қыс қалмады, қары, мұзы», деп толғайды автор.

13-14 ғасырларда жинақталған бұл жәдігер шығарманы көзі қарықты әрбір бабамыз оқып-білген, болмаса қиссашылардың баяндауында тыңдаған.

Тарихта «Қисса-и Рабғузи» деген атпен де белгілі болған «Қисса-сүл әнбийя. Қолжазба ғасырлар бойы бірнеше рет көшіріліп, көптеген көшірме нұсқалары көптеген елдерге тарады. ХҮ ғасырға жататын ең ерте нұсқасы Британ мұражайында сақтаулы. Ол 1990-1991 жылдары Ташкентте басып шығарылды. Рабғузидің «Қисас –ул- әнбиа»атты еңбегі 1310 жылы жазылған Рабғузидың Қисса-с-ул әнбийя атты еңбегі қазақ әдебиетінің ертедегі нұсқаларының бірі саналады.

Кітап Мұхаммедке дейінгі пайғамбарлардың өмірі мен олардың бастан кешкен оқиғаларын және Мұхаммедтің өзі мен мұсылман халифтарының өмірін баяндауға арналған. Онда дүниенің жаралуы туралы, жер жүзін топан су басуы туралы және Жер бетінде жаңа тіршіліктің басталуы туралы мифологиялық әңгімелер, түрлі аңыздар, ертегілер мен мысал әңгімелер бар. Жекелеген хикаялар ерте орта ғасырлардағы тарихи оқиғаларға, мысалы, ат-Табари "Тарихына" барып тіреледі.