Ќазаќстан тарихы

Адамзат тарихы дамуыныѕ еѕ алєашќы кезеѕі?       Тас дјуірі

Алєашќы адамдардыѕ бастапќы кезеѕдегі топтасу жїйесі. Тобыр

Алєашќы адамдардыѕ тобырдан кейінгі топтасу жїйесі.      Рулыќ

Алєашќы адамдардыѕ рулыќ ќауымнан кейінгі ќалыитасу жїйесі?  Тайпа

Ќоєамда алєашќы ірі еѕбек болінісін туєызєан жаєдай?        Мал шаруашылыєыныѕ дамуы.

Єалымдардыѕ еѕ ежелгі адамєа ќойєан атауы?         Епті адам

Еѕ ежелгі “епті адамныѕ”  мґлшерімен ґмір сїрген мерзімі?           1 млн. 750 маѕ жыл бўрын.      

Еѕ ежелгі адамныѕ еѕбек ќўралы  Їшкір тас.

Ежелгі “тік жїретін адам” ґкілі          Синантроп

Жер бетінде бўдан 100-35 мыѕ жыл ґмір сїрген жандар      Синантроптар

Мґлшерімен 40-35 мыѕ жыл бўрын ќалыптасќан жандар атауы                  Саналы адам.

Ежелгі адамдардыѕ алєащќы кјсібі   Терімшілік

Ежелгі тас єасыры ќамтитын кезеѕ   б.з.д 2 млн 500 мыѕ – 12 мыѕ жыл.

Орта тас єасыры ќамтитын кезеѕ      б.з.б 12-5 мыѕ жыл

Жаѕа тас єасыры ќаититын кезеѕ      б.з.б 5-3 мыѕ жыл.

Ќазаќстан аумаєында еѕ ежелгі адамдардыѕ ґмір сїрген аймаєы   Оѕтїстік Ќазаќстан.

Ќазаќстан аумаєында ґмір сїрген алєашќы адамдардыѕ замандастары                Питекантроптар.

Ежелгі адамдардыѕ тўнєыш  баспаналары    Їѕгірлер.

Алєашкы адамдардыѕ еѕбек ќўралдарыныѕ атаулары         Чоппер, чоплинг.

Алєашќы ќауымдаєы адамдардыѕ негізінен аулаєан андары            Мамонттар мен бизондар.

Полеолит дјуіріне жататын еѕбек ќїралдары табылєан ґѕір.           Жамбыл обылысы.

Жамбыл ґѕірінен табылєан полеолит дјуірініѕ бес мыѕдай еѕбек ќўралдары бўларЌашау мен їшкір заттар

Тас ґѕдеу биік деѕгейге кґтерілген кезен      Неолит

Ертедегі адамдардыѕ маймылдар мен жануарлардан басты айырмашылыєыЕѕбек ќўралдарын жасай білу

Жер бетініѕ кїрт суый бастауы басталды     100 мыѕ жыл бўрын

Єалымдардыѕ есептеуінше мўздыќтардыѕ ери бастаєан уаќыты                13 мыѕ жылдай бўрын

Тас дјуірі адамдардыѕ ине жасаєан заты      Сїйек

Ежелгі адамдардыѕ жіп орнына пайдаланєан заттары           Жануарлардыѕ сіѕірлері

Адамдардыѕ дјн їккішті ойлап тапќан кезеѕі           Неолитте

Ерте тас єасыры тўраќтарыныѕ еѕ кґне ескерткіштерініѕ табылєан жері   Шаќпаќата, Арыстанды

 Екі жаєынан да ґѕделген ќарапайым шапќыш тас ќўрал атауы                  Бифас

Бір ќабат ґѕделген тас ќўралдыѕ жїзін ўсаќ кертік ойыќтар жасау арќылы ґткірлеу јдісі Ретушь јдісі

Жамбыл облысындаєы 5 мыѕєа жуыќ тас ќўралдар табылєан тўраќтарБґріќазан,Шабаќты

1938ж  Ґзбекстаннан неандертальдыќ баланыѕ сїйегі табылєан їѕгір                   Тесіктас

“ Саналы адам” сїйегі табылєан їѕгір                      Кроманьон

Орталыќ Ќазаќстан жеріндегі жїзі тїзу, кейде ќайќы тас пышаќ ќырєыштар табылєан тўраќ Семіз бўєы

Орталыќ  Ќазаќстан жеріндегі кейінгі палеолитке жататын 300-ге таяу тас ќўрал шыќќан еѕ кґрнекті кґне мекен            Батпаќ.

Тас дјуірінде ру ішіндегі барлыќ мјселелерді шешкен         Жалпы жиналыс.

Мезолиттіѕ хронологиялыќ  шеѕбері  б.з.д 12-5 мыѕ жыѕдыќтар.

Ќазаќстан жеріндегі тас дјуірініѕ ескерткіштері аз табылєан кезеѕіне жататын     Мезолит.

Мезолит заманыныѕ їлкен жаѕалыєы болып саналатын ўсаќ жаѕќа тастардан жасалєан ќўралдар атауы                        Микролит

Мезолит заманынын басты жаѕалыєыныѕ бірі          Садаќ пен жебеніѕ жасалуы

Мезолит кезеѕіндегі адамдардыѕ негізгі кјсібініѕ бірі           Аѕшылыќ.

Ќазаќстан аумаєындаєы белгілі мезолиттік тўраќтар саны  20-дан астамы.

Ќабырєалары тереѕ кґмілген , кґлемі 40-60 шаршы метр болатын мезолиттік баспана табылєан ґзен аѕєары                  Есіл.

Орта тас єасырындаєы балалар тобынан ересектер тобына ґту єўрпы      Баєыштау(иницияция).

Егіншіліктіѕ пайда болу мерзімі          10 мыѕ жыл бўрын.

Алєашќы ќауымдыќ егіншілікке алып келген жаєдай            Терімшіліктіѕ дамуы.

Алєашќы егіншілердіѕ егін оратын ќарапайым ќўрал атауы     Тас ораќ..

Ежелгі егіншілердіѕ егін егу ќўралы         Тесе.

Малды ќолєа їйрете бастау ќалыптасќан кезеѕ      Мезолит.

Алєашќы егіншілік ќалыптаса бастаєан дјуір     Мезолит.

Жаѕа тас єасыры ќамтитын кезеѕ   б.з.д. 5 – 3 мыѕ жылдыќтар.

Неолит дјуірініѕ Шыєыс Ќазаќстан жеріндегі тўраєы    Усть- Нарым.

Неолит дјуірініѕ Сотїстік Ќазаќстан жеріндегі тўраєы    Пеньки.

Ќазаќстан жерінде кездесетін неолит тўраќтарыныѕ еѕ кґнесі б.з.д. 5 мыѕ жылдыќќа тјн.

Неолит дјуірініѕ Орталыќ Ќазаќстан жеріндегі тўраєы    Зеленая Балка.

Неолиттік саздан жасалєан ќыш ыдыс атауы    Кґзе.

Неолиттік 150-ге жуыќ тўраќ , кене кен шыєару, жерлеу орындары табылєан ґѕірЖезќазєан ґѕірі.

Табиги-климаттыќ ортаныѕбїгінгі кунге ўќасас ќалыптасќан кезеѕі   Неолит.

Ќазаќстан аумаєынан табылєан неолиттік тўраќтар саны      500-ден астам.

Неолиттік Сексеіл тўраєы орналасќан аймаќ       Ќызылорда облысы.

Неолит дјуірініѕ еѕ їлкен жаѕалыєыныѕ бірі      Ќыш ќўмыра жасауды їйрену.

«Ќыш кўмыралар заманы» деп аталатын дјуір    Неолит.

Мыс-тас єасыры (энеолит) дјуірі шамамен      б.з.д 300-280 мыѕ жылдар

Адамзат баласыныѕ металдан жасалєан ќўралдарды игере бастаєан дјуір   Энеолит.

Еѕ бірінші ќолданылєан металл    Мыс.

Тас пен мыстан жасалєан еѕбек ќўралы ќатар ќолданылєан кезеѕ    Энеолит.

Шаруашылыќтаєы еѕ алєашќы ірі ќоєамдыќ еѕбек бґлінісі   Егіншілік пен мал шаруашылыєы болып бґлінуі.

Солтїстік Ќазаќстандаєы энеолит кезеѕінін ерекше ескерткіші    Ботай.

 Солтїстік Ќазаќстан жеріндегі 158 тўрєын їй табылєан энеолиттік тўраќ   Ботай.

Жылќы сїйектері ґте кґп табылєан неолиттік тўраќ    Ботай.

Энеолиттік ескерткіштер табылєан Маѕєыстау жеріндегі елді мекен   Шебір.

Еѕбек бґлінісі пайда боєан дјуір   Энеолит.

Ежелгі адаидардыѕ ґз білімдерін суретті хат арќылы хабарлауы     Пиктография.

Адамдардыѕ шыєу тегін жануарлармен байланыстырудыѕ єылыми атауы   Тотемизм.

Ежелгі адамдардыѕ жерлеу єўрпында ґлген адам їстіне ќызыл минерал бояу себу сенімініѕ єылыми атауы   Анимизм.

Ежелгі жандардыѕ табиєаттыѕ тылсым јрекеттеріне сиынып, ќўлшылыќ ету јрекеті Магиялыќ јрекет.

«Тотемизм» дегеніміз   Шыєу тегін жануарлармен байланыстыру.

Археологтардыѕ тапќан сїйек пен мїйізден жасалєан мїсіндерінде еѕ кґп кездесетін бейнелер. Јйелдер бейнесі

Алєашќы адамдардыѕ табиєатќа тјуелділігінен туєан    Ќўдайєа сыйыну

Ќола дјуірініѕ хронологиялыќ уаќыты   б.з.б. 2800 жыл б.з.б. 900 жыл

Тўрмыста тўѕєыш пайдаланылєан металл       Мыс

Ќола дјуіріндегі ќоланыѕ алыну ќосындысы       Мыс пен ќалайы

Ќола дјуірінде Жезќазєан ґѕірінен 1 млн тоннадай кен ґндерелгенін айтќан белгілі єалым Сатпаев

Ќола дјуірінде 1100 тонна ќалайы  шыєарылєан кен орны       Нарын , Ќалба.

Ќола дјуірінде кенді ќорыту їшін салынєан кїрделі ќўрылыстар       Ќазандыќтар

Тастан жјне мыстан жасалєан еѕбек ќўралдарын ыєыстырєан кезеѕ     Ќола дјуірі

Ќола дјуіріндегі ыдыс жасаудыѕ еѕ бір ґрістеген тїрі        Кґзе ќўмыралар

Еуразия даласындаєы ќола дјуірініѕ мјдениеті        Андронов

Ќола дјуірініѕ еѕ алєашќы ескерткіштері табылєан жер     Андронов

Солтїстік жјне батыс Ќазаќстандаєы зерттелген Андрон мјдениетініѕ ќоныстар саны 80-нен аса

Ќола дјуіріне жататын Солтїстік Ќазаќстандаєы ќоныстар      Петровка, Боголюбов

Ќола дјуіріне тјн 30 ќоныс, 150 оба зерттелген аймаќ.    Орталыќ Ќазаќстан

Андроновтыќтардыѕ бет бейнесін сипаттаєан єалым     Алексеев

Андроновтыќтардаєы егіншіліктіѕ дамыєандыєыныѕ айќын дјлелі    Еѕбек ќўралдары

Мал баєудыѕ кґшпелі тїріне кґшу ќалыптаса бастаєан дјуір      Ќола

Теселі егіншілік еѕ алєаш дамыєан кезеѕ     Ќола дјуірі

Жерленген Андроновтыќтардыѕ басы ќаратылєан тўс     Батыс, Оѕтїстік

Андроновтыќтардыѕ тасќа салынєан суреттері табылєан жерлер Таѕбалы, Жасыбай, Хантау

Андроновтыќтардыѕ сїт ґнімдері мен етті саќтау тјсілі    Жер, еден  астындаєы шўѕќырда

Орталыќ Ќазаќстан жеріндегі ќола дјуірініѕ еѕ соѕєы кезеѕ мјдениеті  Беєазы-Дјндібай

Беєазы-Дјндібай мјдениетініѕ хронологиялыќ ауќымы   б.з.б. 12-8 єасырлар

Тебінді жайылымєа байланысты саны артќан мал   Жылќы, ќой

Ќазаќстан жеріндегі ќола дјуірін жоспарлы зерттеу басталєан жыл    1946

Ќазаќстан жеріндегі ќола дјуірін тїбегейлі зерттеуді бастаєан єалым    Марєўлан

Ќола дјуірі ќоныстарыныѕ кґбінесе орналасќан жері    Ґзендердіѕ жаєасында

Кґкшетау жеріндегі ќола шалєы табылєан ќоныс    Шаєалалы

Ќола дјуірі ќауымы ішінде јлеуметтік меѕсіздікті тудырєан  Мал-мїлік теѕсіздігініѕ шыєуы

Мїлік теѕсіздігініѕ ќалыптаса бастаєан дјуірі    Ќола дјуірі

Ќола дјуірі кезіндегі жоєары дін басылары   Абыздар

Ќола дјуірі абыздарыныѕ негізгі міндеттері   Салт дјстїрлердіѕ орындалуын ќадаєалау

Андроновтыќтардыѕ мойынєа таќќан тўмаршалары    Жыртќыш аѕдардыѕ азу тісі

Жеке меншік ќалыптасќан дјуір    Ќолада

Темір дјуірініѕ ќамтитын аралыєы   б.з.д. 8 єасыр б.з.-дыѕ 6 єасыры.

Темір дјуірі кезеѕі 2-ге бґлінеді.

Ерте темір дјуірі кезеѕі аралыєы     б.з.б. 8-3 єасырлар.

Кейінгі темір дјуір кезеѕі аралыєы    б.з.б. 3 – б.з. 6 єасыр.

Ерте темір дјуірінде мал басыныѕ кґбеюіне байланысты ќалыптасќан   Кґшпелі мал шаруашылыєы.

Табиєаттыѕ дайын ґнімін пайдаланєан аѕшы-терімшілерден кґшпелілердіѕ айырмашылыєы   Ґнім ґндірді.

Малды ќыста жаюєа байланысты ќалыптасќан жайылым      Тебінді.

Жылќыны ќолєа їйретуге байланысты ойлап табылєан жаѕалыќ.  Їзеѕгімен ауыздыќты ойлап табу.

Кґшпелілердіѕ жазда мал жаю орындары      Жайлау.

Кґшпелердіѕ жылы ќоралары бар тўраќтары    Ќыстау.

Біздіѕ заманымызєа жеткен ежелгі мерекеніѕ бірі   Наурыз мейрамы.

Таза кґшпелі тўрмыс ќалыптасќан аймаќтар   Батыс жјне Орталыќ Ќазаќстан.

Жартылай кґшпелі мал шаруашылыєы дамыєан аймаќтар   Алтай, Жетісу таулы аймаќтарында.

Темір дјуірінде отырыќшылыќ шарушылыќ дамыєан ґѕірлер   Сырдария, Шу, Келес ґзендері аѕєарлары.

Киіз їй ќабырєасы атауы     Кереге.

Кґшпелілердіѕ баспаналарында пеш орналасќан аумаќ   Ортасында

Кґпелілер баспаналарындаєы киелі санаєан орын   Ошаќ маѕы.

Киіз їйдіѕ аєаш ќаѕќасын ќўрайтын бґлік    3-бґлік.

Саќтар туралы мјлімет беретін жазба мјтіндері саќталєан елдер     Грек, парсы авторларыныѕ шыєармалары.

Ќазаќстан жеріндегі саќ тайпалары туралы жазєан     Парсылар.

Саќтар туралы дерек ќалдырєан грек авторы     Герадот

Парсы жазбаларындаєы «саќ» сґзініѕ маєынасы       Ќўдіретті еркектер.

Иран жазбаларындаєы «саќ» сґзініѕ маєынасы     Жїйрік атты турлар.

Ежелгі грек авторларыныѕ саќтарды атауы     Азиялыќ скифтер.

Ежелгі грек авторы Герадоттыѕ саќтарды атауы      Массагет.

Грек деректеріндегі кґшпелілердіѕ таєы да бір атауы      Дайлар.

Саќтар туралы «дўшпанєа-ќатал, досќа адал» деп баяндайтын грек авторлары.

Саќ јйелдері туралы «ержїрек келеді, соєыс ќауіпті тґнгенде ерлеріне кґмектеседі» деп баяндайтын грек авторы     Ктесий.

Парсы жазбаларында Жетісу, Сырдарияныѕ орта аєысында тўрєан саќтар   Саќ-тиграхауда.

Парсы жазбаларындаєы теѕіздіѕ арєы жаєындаєы саќтар   Саќ-парадарайа.

Саќ-парадарайаларыныѕ оѕтїстігінде ќоныстанєан саќтар атауы   Саќ-хаумаваргалар.

Тиграхауда саќтарыныѕ ќоныстанєан аумаєы   Оѕтїстік Ќазаќстан.

Дай, аргиппей, исседон саќтарыныѕ ќоныстанєан ґѕірлері   Орал тауыныѕ оѕтїстігі.

Мїлік теѕсіздігі тїпкілікті орнаєан дјуір   Темір.

Јскери-демократияныѕ пайда бола бастаєан кезі   Темір дјуірі.

Саќ ќоєамындаєы тайпалар мен рулар арасындаєы даулы мјселерді шешуі   Тайпа кґсемі.

Саќ ќоєамындаєы адамдар тобы –   жауынгерлер, абыздар, малшылар мен егіншілер

Саќ жауынгерлерініѕ ежелгі їнді-иран тіліндегі атауы –   «Арбада тўрєандар»

Саќ ќоєамындаєы абыздардыѕ танымал белгісі –   тостаєан мен ерекше бас киімі

Саќ ќоєамындаєы «сегізаяќтылар» деп аталєандар –   малшылар мен егіншілер

Саќ жауынгерлерініѕ киім тїсі –   ќызыл

Саќ ќоєамындаєы абыздардыѕ, малшылар мен егіншілердіѕ киім тїсі –   сары, кґк

Бізге жазба деректерден белгілі саќ патшасы –   Томирис

Саќтарды «Јлемдегі еѕ јділ, еѕ шыншыл халыќ» деп есептегендер –   гректер

Саќтар туралы олар «Садаќпен, ќылышпен жјне ќола балталармен ќаруланєан, сауыт киген» деп жазєан –   Страбон

Саќтар туралы «киімі мен ґмір сїру даєдысы скифтерге ўќсас» деп жазєан –  Герадот

Герадот жазбаларындаєы саќтардыѕ ќыс кезіндегі мекені –   Аєаш їйлер

Саќтардыѕ негізгі шаруашылыєы –   мал шаруашылыєы

Саќтар ґмірінде аз ґсірлетін мал тїрі –   ірі ќара

Ќызылорда облысы жеріндегі б.з.б. IV- б.з.-дыѕ  XIII єасырларына жататын ежелгі ќалашыќ – Шырыќ-Рабат

Ертедегі темірді ґндірудіѕ ќарапайым тјсілі –   Пеш кґрікпен

Саќтар туралы  «Ќўдай деп олар кїнді есептейді жјне оєан жылќыны ќўрбандыќќќа шалады» деп жазєан – Страбон

Саќ жеріне Кир бастаєан парсы јскерлерініѕ басып кірген уаќыты –  б.з.б. 530ж.

Томирис туралы «Јйел болса да ќорыќќан» деп жазєан –  Рим тарихшысы Помпей Трог

Саќ жерінде Кирдіѕ ґлтірілгенін жазєан –   Герадот

Дарий бастаєан парсы јскерелері жорыєыныѕ мерзімі –   б.з.б. 519ж.

Саќ малшысы «Шыраќ» туралы суреттейтін герк тарихшысы –   Полиэн

Саќ патшайымы Томиристіѕ ґмір сїрген мерзімі –   б.з.б. 570-520жж.

Саќтардыѕ парсы патшасы Кирге ќарсы кїресін басќарєан –   Томирис

Саќтардыѕ парсы јскері ќўрамында Марафон шайќасына ќатысќан уаќыты –  б.з.б. 490ж.

Б.з.б. IV єасырда саќ жеріне ќауіп тґндірген –   Македонский

Грек-македон басќыншыларына ќарсы кїресті басќарєан –   саќ жауынгері Спита

А.Македонскийдіѕ Сырдариядан ґтіп саќтарєа ќалай щабуыл жасаєаны туралы жазєан – Арриан

Саќтардыѕ А.Македонскийєа ќарсы ерлік кїресі туралы жазєан –   Арриан

Томирис пен Кир шайќасы туралы жазєан –   Рим тарихшысы Помпей Торг

Ќызылордадан 300 шаќырым жерде орналасќан саќ ќаласыныѕ орны –   Шірік-Рабат

Шірік-Рабат ќаласыныѕ кїзет мўнаралары бар орталыєы –   Цитадел

Ќыш кїйдіретін пеш, ќол диірмен тастары, тары ќалдыќтары табылєан саќ ќаласы– Бјбіш-Молда

Б.з.б. VII єасырдан бастап далалы аймаќтарда пайда болєан ґнер –    аѕдыќ стиль

Саќтарєа Ираннан «Ґмір аєашы» дейтін аѕдыќ стильдегі бейне –   арыстан бейнесі

Аѕдыќ стиль пайда болєан єасыр –    б.з.б. VIIє.

Іле ґзенініѕ оѕ жаєалауындаєы саќ ќорымы –   Бесшатыр

Бесшатыр ќорымындаєы обалар жиынтыєы –    71 оба

Бесшатыр обасыныѕ мерзімі –   б.з.б. V-IV єє.

Алматыныѕ шыєысындаєы белгілі саќ обасы –   Есік обасы

Есік обасынан табылєан бўйымдар саны –  4мыѕнан астам

Есік обасынан табылєан 26 таѕбадан тўратын жазуы бар зат –    кїміс табаќша

Антропололтардыѕ аныќтауынша Есік обасындаєы жерленген адамныѕ жас шамасы –    17-18

«Аѕ стилі» дјстїрімен саќтар жорыќтар кезінде танысќан ел –   алдынєы Азия мен Иран

Саќтардыѕ бґренелерді бір-біріне тыєыз орналастырп жасаєан табыты –  Соркофаг

Саќтар обасындаєы саєанаєа жер астымен келетін арнайы жол –   Дромос

Саќ дјуірініѕ негізгі кездесетін археологиялыќ ескеткіштері –    обалар

Жетісудаєы саќтар обаларыныѕ тїрі 3-ке бґлінеді

Їйсін мјдениеті деп аталатын ескерткіштердіѕ негізгі шоєырланєан ґѕірі –   Жетісу

Жетісу ґѕіріндегі їйсін мјдениетініѕ хронологиялыќ шеѕбері –   б.з.д. III є.-б.з. IV є.

Їйсін тайпаларыныѕ мекендеген жері –   Жетісу

Їйсін атауыныѕ ќытай жазбаларында кездесе бастауы –   б.з.б. II є.

Їйсіндер туралы «ат жаќты, аќќўбаша, сары шашты» деп жазєан –   Ќытай жазбалары

Їйсіндер астанасы ретінде аталатын ќала –   Ќызыл аѕєар

Їйсіндердіѕ щыєу тегі туралы мјлімет ќалдырєан тарихшы –   Сыма-Цянь

Їйсіндер ќарым-ќатынас жасаєан ел –   Ќытай

Їйсіндердіѕ солтїстік-батыстаєы кґршісі –   Ќаѕлы

Жазба деректердегі їйсін халќыныѕ саны –   630мыѕ

Їйсіндер басшысыныѕ атауы –   Гуньмо

Їйсін гуньмосына баєынєан тайпа кґсемдері атауы –   Бек

Їйсін ќоєамындаєы ќатардаєы адамдардыѕ мґрлері   балшыќтан жасалды

Їйсін ќоєамында дјулетті адамдардыѕ киімі кґбінесе тігілді –    жібектен

Їйсіндерде мїлік теѕсіздігі болєандыєын дјлелдейтін –     жерлеу орындары

Жазба деректердегі їйсін гуньмосыныѕ ќытай ханшайыма їйлену уаќыты –   б.з.б. 107ж.

Їйсіндерде егіншіліктіѕ болєандыєын дјлелдейтін дерек кездескен ќоныс –    Аќтас ќыстауы

Їйсіндердіѕ тўраќты їйлері орналасќан жер –   тау бґктерлерінде

Їйсіндерде јулеттіѕ зираты орналасќан жер –   ќонысќа жаќын жерлерде

Їйсіндердіѕ сўйыќ таєамєа арналєан негізгі ыдыстары былєарыдан жасалды

Їйсіндерде жаќсы дамыєан кјсіп –   тері ґѕдеу

Їйсіндерде саз балшыќтан ыдыс жасаумен айналысќан -   јйелдер

Їйсіндердіѕ зергерлік бўйымдары табылєан ќорым –   Аќтас

Їйсіндерде жерленген адамныѕ басы ќаратылєан тўс –   батысќа

Ертедегі їйсіндердіѕ ќўрбандыќтары арналды –   Жаратушы кїшке

Їйсіндердіѕ ќыш заттары мен ыдыстарындаєы салынєан сурет –    Кїнніѕ суреті.

Ќаѕлы мемлекетініѕ ґмір сїру хронологиялыќ шеѕбері   б.з.б III-II є. б.з V єасыр.

Ќаѕлылар туралы “Вэсаканыѕ ер жїрек ўлдары... Канха ќамалыныѕ алдында ќўрбандыќ берді” деп жазылєан кітап.     “Авеста”

Ќаѕлылардыѕ ґмірі мен тўрмысын сипаттап жазєан тарихшы.    Цыма Цянь

Ќаѕлылар туралы негізгі дерек кґздері.           Ќытай деректері

Ќаѕлы мемлекетініѕ пайда болєан уаќыты, шекарасы туралы айтылатын маѕызды тарихи дерек.      “Цянь хоньшу”

Ќаѕлылардыѕ археологиялыќ мјдениеттері.     Ќауыншы, Жетіасар

Б.з.б 46-36 жылдары ќаѕлылардыѕ Ќытайєа ќарсы кґмек кґрсеткен елі.    Єўндар

Ќытай деректері бойынша ежелгі ќаѕлылар саны.       600 мыѕ

Ежелгі ќаѕлылардыѕ негізгі атамекені.      Сырдыѕ орта аєысы

Ќаѕлылардыѕ солтїстігіндегі кґршілері  Ќаѕлы мемлекетініѕ оѕтїстігіндегі кґршісі.  Їйсін

Ќаѕлылардыѕ экономикалыќ  мјдени, саяси байланыс жасаєан елдері    Ќытай, Ќушан

Ќаѕлы билеушісініѕ титулы.     Хан

Ќаѕлы елініѕ астанасы.         Битянь

Ќаѕлы елі ішінде бґлінген иелік саны.       5

Ќаѕлы елі ішінде јр иелікті басќарєандар.          Кіші хандар

Ќаѕлылардыѕ Ќауыншы мјдениетініѕ таралу аймаєы.       Ташкент тґѕірегі

Ќаѕлылардыѕ Отырар-Ќаратау мјдениетініѕ таралу аймаєы.      Ќуандария, Жаѕадария анєарлары

Арыстыѕ сол жаєалауындаєы ќаѕлы ќаласыныѕ орны.          Кґк-Мардан

Ќаѕлылардыѕ Пўшыќ-Мардан ќаласы мыѕындаєы зерттелген ќоныс.      Кґктобе

Шыршыќ ґзенініѕ оѕ жаєындаєы ќаѕлы ќаласы.       Зах

Ќаѕлылардыѕ дјнді жјне бау-баќша даќылдары ґсірілген аймаќ..      Сырдария аѕєары

Ќаѕлылардыѕ шаруашылыќтыѕ ќосымша тїрі.      Аѕ аулау

Ќаѕлылардыѕ металл ґѕдірісініѕ орталыєы болєан аймаќ.      Шаш-Илах

Ќаѕлыларда металл ґѕдеудіѕ ірі орталыєы болєан ежелгі ќала.     Ќўлата

Шыршыќ ґзенініѕ оѕ жаќ жаєалауындаєы Зах каналы, бўл... ќаѕлылардікі

Ќаѕлылар жерінен табылєан теѕгелер саны.      1300-дей

Ќытай теѕгелері табылєан Отырар алќабындаєы ќаѕлы ќорымы.      Мардан

Ќаѕлылардыѕ Мардан ќорымынан табылєан теѕгелер.      Ќытайдікі

 Ќаѕлылардыѕ 16 гектар жерді алып жатќан ќала жўрты.     Алтын-асар

Ќаѕлыларєа жататын ґлген адамды киімімен жерлеу аймаєы.      Ќауыншы мјдениеті

Ќытай деректерінде “єўн” атауыныѕ пайда болєан кезі.      Б.з.б ІІІ єасыр

Ќытай деректеріндегі єўн басшысыныѕ атауы.      Шаньюй

Єўндар туралы дерек беретін деректер.       Ќытай деректері

Єўндар кезеніѕ ќамтитын аралыќ .        Б.з.б ІV є – б.з ІІІ є.

Єўн державасыныѕ негізін ќалаєан.         Мґде

Шыєыстанушы Л.Н Гумилевтіѕ мјлімдеуінше єўн державасыныѕ пайда болєан мерзімі.              Б.з.б 209 ж.

Енисей жаєалаулары мен Алтайды мекендеген ежелгі тайпа.       Єўндар.

Єўндар мемлекетініѕ јскери жїйесі  ќўрылымы...       3 ќанатќа бґлінген

Єўн шаньюйініѕ жаќын туыстары иеленген лауазым.      Тїменбасы

Єўн мемлекетініѕ ру саны.     24

Єўн мемлекетіндегі тўменбасы јскерініѕ ќўрамы.      10 мыѕ жауынгер

Єўндарда аќсаќалдар кеѕесі... жылына      3 рет шаќырылды

Єўндар мен Ќытай елі арасындаєы соєыс ќимылдары созылєан уаќыт.  300 жылдан астам

Єўн мемлекетініѕ саяси кїшейген кезі.     Б.з.б ІІ є – б.з.б І є аралыєы.

Єўн мемлекетініѕ оѕтїстік жјне солтїстік болып бґлінген мерзімі.     Б.з.б 55 жыл

Єўндардыѕ шыєыстан батысќа ќарай жылжуы басталєан мерзім.     Б.з.б ІІ є.

Халыќтврдыѕ ўлы ќоныс аударуын бастаєан халыќ..     Єўндар

Рим империясына ќауіп туєызєан єўн басшысы.      Атилла немесе Еділ

Еділ жауынгерлерініѕ Галлиядаєы Каталаун даласындаєы болєан шайќас жылы.451 жыл

Еділ ќайтыс болєан жыл.      453 жыл

Еділ жайлы ќўнды дерек ќалдырєан адам.     Прийск

Еділдіѕ шамамен ґмір сїрген жылдары.      400-453 жылдар

Атилла операсын жазєан италяндыќ композитор.      Джузеппе Верди

Еділ атымен аталєан ґзен.       Еділ немесе Волга            

Єўндар жґнінде маѕызды дерек ќалдырєан адам.        Марцеллин

Єўндар жаќсы шыныќќан, отты да ќажет етпейлі деп жазєан... Марцеллин

Єўн јскерлерініѕ негізгі тїрі.          Атты јскер

Єўндар ґсірген малдар тїрі.        Барлыќ малдар тїрі    

Єўндардыѕ астыќ саќтайтын ўралары табылєан жерлер.     Їй іші

Єўндардыѕ негізгі баспанасы.            Киіз їй

Єўндардыѕ ру кґсемдері.             Аќсаќалдар

Єўндардаєы билік беру жїйесі.             Мўрагерлік

Єўндарда опасыздыќ жасаєандарєа берілген жаза тїрі.       Ґлім жазасы

Єўндардыѕ негізгі ґмір салты.            Кґшпелі

Єўн јміршісініѕ сарайы туралы сипаттап жазєан адам.      Прийск

Єўндар бўйымыныѕ бетіне тїрлі-тїсті заттарды жабыстыру стилі.      Полихромдыќ

Єўндарда бўйым бетіне алтын тўйіршіктерді дјнекерлеу јдісі.        Зерлеу

Єўндарда бўйымдарды безендіру їшін ќолданылєан негізгі бейне.       Жабайы аѕдар

Єўндардыѕ жїннен киім тоќып кигендігін кґрсететін негізгі дјлел.        Ўршы бастары

Кґне дјуір авторларыныѕ еѕбектерінде сармат атауыныѕ кездесетін мерзімі. Б.з.б ІІІ є

Елімізде сарматтар ќоныстанєан аймаќ..         Батыс Ќазаќстан

Сармат тайпаларыныѕ ґмір сїрген мерзімі.         Б.з.б VІІІ є-б.з V єасыр

Арал-Каспий аралыєы, одан оѕтїстікке ќарай ґмір сїрген сармат тайпасы.      Дах

Каспий жаєалауында ґмір сїрген сармат тайпасы.          Гиркани

Сармат дјуіріндегі Каспий тенізініѕ атауы.          Гиркан

Батыс Ќазаќстанда кездесетін ескерткіштер...          сарматтардікі

Б.з.б 248-247 жылдары Парфияны басып алєан сармат тайпасы.        Дайлар

Арманидтер јулеті билігініѕ негізін салєан сармат тайпасы.         Дайлар

Савроматтар жайлы деректер ќалдырєан Рим тарихшысы.        Диодор 

Їстіртте зерттелген сармат ескерткіштері.          Бјйте, Тереѕ

Сарматтардыѕ јскери-демократия заманында ќауымыныѕ ішкі, сыртќы мјселелерін шешетін      Орталыќ кеѕес.

Сарматтардыѕ ќоєамдыќ басќару ќўрылымы    Јскери демократия.

Сарматтарда шыныдан жасалєан ыдыстарды   Шыєыс елдерден алєызды.

Сарматтардыѕ торсыќ, саба сияќты ыдыстары жасалынєан материал    Балшыќ.

Сарматтарда кґп ґсірілген мал тїрі    Жылќы, ќой.

Сарматтар ґміріндегі ќосымша кјсіп    Аѕшылыќ.

Сарматтардыѕ Бесоба ќорымына жерленген    Абыз јйелдер.

Сарматтардыѕ абыз јйелдер жерленген ќорымы     Бесоба.

Савромат обаларыныѕ ішкі ќўрылымы кґбінесе    Аєаштан жасалєан.

Савромат ќабірініѕ пішіні.    Јр пішінді.

Савромат ескерткіштерініѕ зерттелген ќорымы    Сынтас.

Їш савромат жауынгері жерленген ќорым.    Сынтас.

Савроматтардыѕ Сынтас ескерткіштерінен табылєан    Сїйек ќасыќтар.

Соѕєы сармат кезеѕініѕ Атырау облысы Жылыой ауданынан табылєан ескерткіші  Аралтґбе.

Атырау жеріндегі сарматтардыѕ Аралтґбе ескерткіші табылєан аудан    Жылыой.

Кґсемніѕ ќару-жараєы, абыз асатаяєы табылєан сармат ескерткіші   Аралтґбе

Сарматтар ґмірінде јлеуметтік теѕсіздік болєандыєын дјлелдейтін Археологиялыќ ескерткіштер

Сарматтардыѕ ґздері жасамай, шыєыс елдерінен алєызєан заттары. Шыны ыдыстар

Темір дјуірініѕ бґліну кезеѕі. 2-ге

Ерте темір дјуірі кезеѕі    Б.з.б. VIII є-б.з.б. ІІІ є.

Мґлшермен кейінгі темір дјуірі   б.з.б. ІІІ є- б.з. VI  єасыры

Ќазаќтыѕ даласын Шыєыстан батысќа ќарай бґліп жатќан аласа таулар желісі.Сарыарќа

Сарыарќаныѕ Шыєысынан ќоршаєан тау сілемдері    Тарбаєатай

Ежелгі заманда Сарыарќаныѕ орталыєын мекендегендер     Исседондар

Ежелгі заманда Сарыарќаныѕ шыєысында тўрєан     Аримаспылар

Кґшпелілердегі кїзгі жайылым     Кїзеу

Орталыќ Ќазаќстандаєы ерте темір дјуірініѕ ескерткіштері     «Мўртты ќорєандар»

Сарыарќаныѕ ерте темір дјуірі ескерткіштері    Тасмола мјдениеті

Ерте темір дјуірі ескерткіші Тасмола мјдениетініѕ  табылєан ауданы    Екібастўз

Тасмола мјдениетін ќалдырєан тайпалар     Исседон

«Мўртты» обалардыѕ бґліну тїрі    4-ке

«Мўртты обалар» кґп тараєан аймаќ    Орталыќ Ќазаќстан

Орталыќ Ќазаќстандаєы Тасмола мјдениетініѕ ерекшелігі   Адам мен жылќы ќатар жерленген

Геродот жазбасындаєы савроматтардыѕ «биік таулардыѕ бауырында» тўрєан кґршілері    Аргиппейлер

Аргиппейлердіѕ шыєысќа ќарай орналасќан кґршілері   Исседондар

«Аќ жалды жїйрік аттардыѕ иелері» деп аталєан тайпа    Аргиппей

Солтїстік Ќазаќстан тўрєындарыныѕ кґшпелі ґмір салтына ауысќан уаќыты     б.з.д, І мыѕ жылдыќтыѕ басы

Ерте темір дјуіріне жататын Есілдіѕ оѕ жаєындаєы зерттелген бекініс – ќалашыќ. Аќтау

Ерте темір дјуіріне жататын ќоныс     Ќарлыєа

Ерте Темір дјуірініѕ Аќтау бекініс ќалашыєы орналасќан жер   Есілдіѕ оѕ жаєалауы

Ерте Темір дјуірініѕ  ќонысы    Бґркі

Ерте Темір дјуірініѕ ќонысы   Кеѕґткел

Солтїстік Ќазаќстан жеріндегі алєашќы саќ заманына жататын зерттелген обалар    Бірлік, Алыпќаш

Шыєыс Ќазаќстан аумаєын ертеде мекендеген    Аримаспылар

Зайсан ауданы жерінде патша ќорєандарыныѕ еѕ кґп шыєарылєан жері   Шілікті ескерткіштері

13 ќола жебе табылєан ќорєан    Шілікті

Ќазаќстан аумаєындаєы еѕ кґне б.з.б. VIII є. жататын патша жерлеу орны ескерткіштері  Шілікті

Шыєыс Ќазаќстанныѕ ерте темір дјуірініѕ б.з.б. V-IV є. аралыєын ќамтитын кезеѕі. Берел кезеѕі

Берел ќорымдарыныѕ орналасќан жері       Катоќараєай ауданы

Жайпаќ тїпті ќыш ыдыстар тјн мјдениет     Берел мјдениеті

1998-1999 жылдары Берел кезеѕініѕ №11 обасын ашќан археолог   З.Самашев

Бўзылмай саќталєан 13 жирен ат табылєан темір дјуірініѕ ќорєаны    Берел

Берел ќорымынан табылєан обалар саны    40-тан астам

Жетісудаєы їйсін мјдениетіне ўќсас ескерткіштер табылєан ґѕір    Тарбаєатай теріскейі

Саќтар туралы «олардыѕ бјрі аќкґл жјне ујдеге берік» деп жазєан     Стробон

б.з.б. VII-VI єасырда  шыќќан ґнер   Аѕ стилі

Кґшпелілердіѕ јскери ќару-жараќтарыныѕ ерекшелігін жазєан А.Македонскийдіѕ тарихшысы     Аррион

Саќ жауынгерлерініѕ темір ќару жараєы мен сауыт сайманы табылєан жер    Шірік-Рабат

Саќтар ќўрамына кірген тайпалар     Аримасны, аргиппей, исседон

Аттар ґз иесін жорыќќа апара жатќандай, јскери дайындыќпен кґмілген ќорєан  Їлкен Берел

Ерте темір дјуірінде арнаулы рулыќ зираттар орналасќан жер   Ќыстау маѕы

Темір дјуірінде кеѕ тараєан салт-дјстїр    Аттарын бірге кґму

Ежелгі тайпалар сыйынды   Кґк тјѕірге.

Адамныѕ сыртќы пішінін зерттейтін єылым   Антропология.

Ќола дјуірінде Ќазаќстан аумаєын мекендеген тайпалар    Андроновтыќтар.

Ќостанай жеріндегі Алексеев ќорымынан табылєан адамныѕ бет пішінін жасаєан антрополог     М.Герасимов

Ќазаќстан жеріндегі саќтарда моѕєолоидтыќ белгілер басым ґѕір    Солтїстік жјне Шыєыс Ќазаќстан.

Жетісу жеріндегі ежелге їйсіндердіѕ мїсіндік бейнесін жасаєан   Герасимов.

Ўлы жібек жолыныѕ ќызмет ете бастаєан уаќыты   б.з.д. ІІ єасыр.

Біздіѕ жерімізде ерте орта єасырларда ірге тіккен алєашќы феодалдыќ мемлекеттердіѕ бірі – Тїрік ќаєанаты.

Тїрік ќаєанатыныѕ алєашќы ќаєаны –    Бумын.

Ќандай оќиєадан кейін Бумын Тїрік ќаєанатыныѕ билеушісі болды –    Жїжонды жеѕген соѕ.

«Теле» сґзініѕ маєынасы –   Тїрік.

Тїріктердіѕ шаруашылыєы –     кґшпелі жјне жертґлелі кґшпелі мал шаруашылыєы.

«Тїрік» этнонимі бірінші рет деректерде ќашан кездесті –   542ж.

Бумын елді ќай кезеѕде басќарды –   Тїрік кезеѕінде.

Тїрік ќаєанатыныѕ екіге бґлінген уаќыты –   603ж.

Батыс Тїрік ќаєанатыныѕ астанасы –   Суяб.

«Он-оќ бўдын» деп аталєан мемлекет –    Батыс Тїрік ќаєанаты.

Батыс Тїрік ќаєанатына енген –    нушибилер мен дулулар.

Батыстаєы елдерді жаулап алуды ойлаєан Батыс тїрік ќаєаны –   Тон.

Батыс Тїрік ќаєанатыныѕ билеушісі Тон ќаєан –  Орта Азиядаєы басќару жїйесін ќайта ќўрды.

Батыс Тїрік ќаєанатыныѕ жазєы ордасы –    Мыѕбўлаќ .

Салыќ жинауєа жергілікті адамдарды бекітіп, оларєа «селиф» деген атаќ берген ќаєан –   Тон.

Батыс Тїрік ќаєанатында ябєу, шад, елтебер атаєы кімдерге берілген –   Ќаєан руынан шыќќандарєа.

Батыс Тїрік ќаєанатында «ќара бўдындар» деп кімдерді атаєан –   ќарапайым халыќты.

Батыс Тїрік ќаєанатында сот істерін атќарушылар –  бўйрыќтар мен тархандар.

«Тат» сґзініѕ маєынасы –  Ќўл.

Тїркеш ќаєанатыныѕ мерзімі – 704-756жж.

Тїркеш ќаєанатыныѕ алєашќы ќаєаны –  Їшлік.

Тїркеш ќаєанаты бґлінген аймаќ саны –  20.

Арабтар «сїзеген» деп атаєан ќаєан –  Сўлу.

Тїркештердіѕ кїшейген кезі – Сўлу кезінде.

751ж. Ќытайлар мен арабтар арасында шайќас ґткен жер – Атлах.

Атлах шайќасынан кейін – Ќытайлар Жетісудан біржолата кетті.

Тїркештердіѕ Кїнгет ќаласы ќай жерде орналасќан – Іле.

Ќарлўќ ќаєанаты: 756-940

VIIє. басындаєы Ќытайдыѕ «Танышу» хроникасында кґрсетілген ќарлўќтардыѕ ќўрамындаєы тайпалар – Бўлаќ, Жікіл, Ташлыќ.

Араб тарихшысы јл-Марвазидіѕ айтуынша, ќарлўќтар ќўрамында – тоєыз тайпа болєан.

Алтай тауынан Балќаш кґліне дейінгі аралыќты мекендеген – ќарлўќтар.

IX єасырдыѕ басында ќарлўќтар жеѕілген ел – Ўйєыр ќаєанатынан.

Ўйєыр ќаєантын жеѕген – ќырєыздар.

Ќарлўќ жерінде 25 ќаланыѕ болєандыєын жазєан єўлама – «Худуд јл-алам» Жїсіп Баласаєўни.

Оєыз мемлекетініѕ ґмір сїрген уаќыты – IХє. аяєы - XIє. басы.

Оєыз мемлекетініѕ астанасы - Янгикент.

Оєыздар ќўрамындаєы тайпа саны –  24.

Жабєудыѕ «инал» атты мўрагерін тјрбиелеуші – Атабектер.

Оєыздардаєы јскербасы – сюбашы.

965ж. оєыздар хазарларєа ќарсы јскери одаќ ќўрды – Русьпен.

Оєыз мемлекетініѕ кїшеюіне їлес ќосќан – Шахмјлік.

Шахмјліктіѕ Хорезмді жаулап алєан жылы – 1041ж.

Жабєудыѕ кеѕесшілерін ќалай атаєан – Кїл-еркіндер.

Оєыздарды јлсіреткен - ќыпшаќтар.

Оєыздардыѕ кїз айларында Ўлытау баурайында кґшіп жїргенін айтќан єўлама –јл-Бируни.

Тїркістан аймаєындаєы оєыздардыѕ елтірі беретін ќойларды ґсіретнінін жазєан –ибн-Хаукјл.

Ќимаќтар ќўрамында болєан еѕ ірі жјне кїшті тайпа – Ќыпшаќтар.

Х єасырда Ќимаќтарда тараєан дін – Ислам.

VII єасырлардыѕ басында Ќимаќтар мекендеген аймаќ – Монєолияныѕ солтїстік-батысы.

Ќимаќтардыѕ орталыєы – Имаќия.

Ќимаќтардыѕ екінші астанасы орналасќан кґл – Алакґл.

Х єасырдыѕ 2-ші жартысында ќимаќтардыѕ жеріне шабуыл жасаєан мемлекет –Ќарахан.

Сайрам ќаласыныѕ ќытай жылнамаларындаєы атауы – Испиджаб.

VI-IX єасырларда Ќазаќстанда ќалалыќ мјдениет дамыєан ґѕір – Оѕтїстік Ќазаќстан.

Киіз їй туралы деректер кездесетін елдер – Араб, Ќытай.

«Соєдылардыѕ Тїркістан мен Жетісуєа ќоныс аударуы саудаєа байланысты» деп айтќан зерттеуші – Бартольд.

Тїркештер ќажетті киімдердіѕ барлыєын – ґздері тікті.

Ќала тўрєындарыныѕ арасында ќыш ќўмыра жасау ґнерініѕ жаќсы даму себебі –Ќала тўрєындары бір жерде тўраќты ґмір сїрді.

Ўлы Жібек жолыныѕ маѕызы – халыќаралыќ саудаєа јсер етті.

VII-VIII єасырларда басталып бітпей ќалєан єимарат – Аќыртас.

Ќазаќстан мен Ќараќалпаќстан шекарасы арасында орналасќан єимарат –Білеулі єимараты.

VI-IX єасырларда салынєан Мырзашґл сардобосыныѕ жобасы – Киіз їйге ўќсас.

VII єасырдыѕ аяєы - VIII єасырдыѕ басында салынєан Будда дінініѕ єибадатханасы табылєан орта єасырлыќ ќала – Аќбешім(Оѕтїстік Ќазаќстан).

Баба-Ата ќаласыныѕ орнынан табылєан ќолданєан єибадатхана осы дінніѕ архитектуралыќ ќўрылысы – Ислам.

Ќаєаз, ќаламды ќолданєан орта єасырлыќ тайпа – Ќимаќтар.

Кґне тїрік тіліндегі жјдігерлердіѕ саны – 200.

Тїрік жазба јдеби ескерткіштерініѕ ішіндегі еѕ кґрнектісі – «Кїлтегін», «Тоныкґк».

VII-IX єасырларєа жататын јдеби шыєармалар – «Ќорќыт ата», «Оєызнама».

«Ќорќыт ата», «Оєызнама» шыєармалары ќаєазєа тїсе бастады – IX єасырдан бастап.

Ќорќыт атаныѕ туєан жері – Ќазаќстан(Ќызылорда).

Ќорќыт ата кітабы – 12жырдан тўрады.

«Оєызнаманы» XVII єасырда толыќ жазып ќалдырєан – Јбілєазы хан.

Ќарахан мемлекеті ґмір сїрді – 942-1212жж.

Ќарахан мемлекетініѕ негізін салушы – Сатўќ Боєра хан.

Ќарахан мемлекетін ќўруда басты рґл атќарєан тайпа – ќарлўќ.

Жер иеленушілер аталды – ихтадар.

960 жылы ислам дінін мемлекеттік дін деп жариялаєан – Ќарахан мемлекеті.

Батыс хандыќтыѕ орталыєы – Самарќан.

Ќарахан мемлектетін Хорезм шахы Мўхамед ќўлатќан жыл – 1212ж.

Ќарахандардыѕ жылќы малына ерекше кґѕіл бґлгендігін айтќан – Ж. Баласаєўн.

Ќарахан дјуірініѕ ескерткіштері – Айша бибі, Бабаджа -ќатын кесенелері.

Наймандардыѕ негізгі мекендеген жерлері – Монєолияныѕ орта жјне батыс аудандары.

VIIє. Орхон ґзені мен Алтай тауыныѕ аралыєында ґмір сїрген – найман.

Найман монєолша – сегіз.

Найман мемлекетініѕ астанасы Балыќты ќай ґзенніѕ бойында орналасќан –Орхон.

Керейіт мемлекетініѕ орталыєы – Битґбе.

Керей мемлекетініѕ шарыќтау кезеѕі – Маркус Ќўршаќсыз ханныѕ кезі.

«Монєол жеріндегі IX-XIIIє. ґмір сїрген керейлер кїшті дамыєан ел» деп айтќан тарихшы – Рашид ад-Дни.

Найман мен Керейлердіѕ мемлекеттік билік жїйесінде жаќсы дамыєан – Іс-ќаєаздарын жїргізу.

Керейлердіѕ батыс жаєындаєы кґршісі – наймандар.

Керейлерде малдыѕ басты тїрі – Жылќы мен ќой.

Ќараќытай мемлекетін ќўрєан орталыќ-азиялыќ тайпа – Ќидандар.

1125-1212жж. Жетісуда ґмір сїрген тайпа – Ќараќытайлар.

Ќараќытайлар мекендеген жер – Солтїстік Ќытай.

Хє. ќидандар бґлінген мемлекет – Ляо мемлекеті.

Ќараќытайлардыѕ мемлекет басшысы – гурхан.

Ялюй Дашы 1143 жылы ќаза болєан соѕ билікті ќолына алєан – Јйелі.

Ходжент жанында Ќарахан јскеріне соќќы берген жылы – 1137ж.

1208 жылы Ќараќытайларды Шыєыста жеѕген – Наймандар.

Б. з IV єасырдыѕ жазба деректеріндегі ќидан тілі – Монєол.

Ќараќытай мемлекетінде билікке келген јйел адамєа ќойылатын талап – Хан тўќымы болу.

«Ќыпшаќтар даласы» атанєан аймаќ – Алтайдан Еділге дейін.

Ќыпшаќ тайпаларыныѕ ішіндегі еѕ беделдісі – бґрілер.

XIIє. бастап ќыпшаќтар Арал маѕына билік жїргізгенде олардыѕ ќўрамында юолєандар – ќаѕлылар, ќарлўќтар.

Ќыпшаќтар орыс деретерінде – «половшылар».

«Ќаѕлылар ќыпшаќша сґйлейді екен» дегенді айтќан саяхатшы – Плано Карпини.

Ќыпшаќ хандыєыныѕ сол ќанатыныѕ орталыєы – Сыєанаќ.

Ќыпшаќ тіліндегі «яланкуг» – ќўл.

Жібек жолына «Ўлы» сґзініѕ ќосылуы – Шыєыс пен Батысты байланыстырды.

Ќытай жазба деректеріндегі б.з.б. II-Iє-да Ќытай ґкіметімен ќарым-ќатынаста болєан ел – Їйсін мемлекеті.

Жібек жолыныѕ басы басталєан жер – Хуанхэ ґзенініѕ аѕєары.

Ќытай елінен батыс елдеріне жібек таси бастаєан уаќыт – б.з.б. Iє. ортасы.

Жібек сатуда Ќытай мемлекетімен бјсекеге тїскен ел – Соєды.

Жібек жолыныѕ Жапонияда жібек сататын орындар болуыныѕ дјлелі –єибадатханада соєды тіліндегі ќолжазбаныѕ саќталуы.

Византия шеберлерініѕ ќолынан шыќќан кїміс ќўмыралар табылєан ќала – Талєар.

Жібек жолында валюта ретінде -      Жібек жїрді.

Жібек жолыныѕ халыќаралыќ ќарым-ќатынас жаєынан жандана бастаєан кезі- б.з.д  II є-ѕ ортасы.

Сауда жолына байланысты 568 ж дипломатиялыќ келісімжасасќан елдер  - Тїрік Византия.

Ўлы Жібек жолыныѕ Шыєысќа шыєатын басты ќаќпасы   Жетісу.

Буддизм дінініѕ тараєан аймаєы   Оѕтїстік Ќазаќстан.

Жібек жолыныѕ солтїстік шыєыс баєытымен моѕєолияєа,Мґѕке ханєа барып ќайтќан  Рубрук.

X-XII є-да 37 ќала орналасты   ОѕтїстікЌазаќстан.

Орта єасырда ќалалардыѕ топтаса орналасќан жері   Оѕтїстік Ќазаќстан.

Ќалалыќ отырыќшылыќ мјд-тіѕ таєы бір ќанат жайєан жері  Оѕтїстік Батыс жетісу.

Ќалалыќ мјд-тіѕ дамыєан уаќыты   X-XII єасыр.

Орта єасырдаєы кґпестер ќаласы   Тараз.

 X-XII є-да ќалалардаєы ќўрылыс салудаєы жаѕалыќ    мешіттердіѕ пайда болуы.

Тараз ќаласыныѕ маѕындаєы Айша бибі кесенесісалынєан уаќыт   X-XII єасыр.

Орта єасырлардаєы ірі діни ќўрылыстар   Мешіт.

Ќала тўрєындарыныѕ арасында јр тїрлі діни наным-сенімдердіѕ болєандыєы аныќ байќалады-Жетісуда.

Ислам діні Орта Азия мен Ќазаќстанєа ене бастады   Арабтардыѕ жаулап алуынан.

Арабтардыѕ «дін їшін соєыс» ўранымен кґрші елдердіжаулап ала бастауы  633ж.

Кутейба ибн муслимніѕ Шашты басып алєан жылы   714ж.

Арабтардыѕ Орта Азияныѕ бірќатар аймаќтары мен Ќазаќстанныѕ оѕтїстігіне басып кірген уаќыты   737-748ж.

Ќарахан мемлекетініѕ билеушісі Мўса Боєра Исламды мем-к дін етіп жариялады - 960ж.

X єасырда ислам дінін мем-к дін етіп жариялады -  Ќарахан мем-ті.

Ќазаќ жеріндеєылым мен білім салаларыѕ дамуына ыќпал етті -  Ислам діні.

Оѕтїстік Ќазаќстан ислам діні кеѕ тїрде дами бастады  -   X єасырда.

X єасырдан бастап јдеби-єылыми шыєармалар жазєан тіл  -  араб тілі.

Махмўт Ќашєаридіѕ їш кітаптан тўратын белгілі еѕбегі  -  «Тїрік тілдерініѕ сґздігі».(«Диуани лўємат ат-тїрік»).

Тїрік тайпалары сґздерініѕ жиынтыєы болып табылатын еѕбек  -  «Тїрік тілдерініѕ сґздігі».(«Диуани лўємат ат-тїрік»).

Махмўт Ќашєари«Тїрік тілдерініѕ сґздігі».(«Диуани лўємат ат-тїрік») еѕбегін жазудан бўрын тїгелге жуыќ аралап шыќты  -  тїріктердіѕ елі мен жерін.

Н.А.Басќаќовтыѕ айтуынша Махмўт Ќашєари«Тїрік тілдерініѕ сґздігі»еѕбегін жазуда аталєан саладаєы зерттеушілердіѕ кґшбасшысы болєан  -  тїрік тілдерінсалыстыра зерттеу.

«Араша , тјжікше кітаптар кґп ,ал бўл біздіѕ еліміздегітўѕєыш даналыќ жинаќ» деп айтылєан-Жїсіп Баласаєўнныѕ еѕбегі-Ќўтадыєу білік.

Жїсіп Баласєўни дїниеге келді  -  Шу бойы(Баласєўн ќаласы ).

Терракато ол -  оюланєан кірпіш.

Ірі жјне кіші ќалалардыѕ кґп шоєырланєан жері  -   Сырдария,Шу,Талас бойы.

Ежелгі тїрік Јліпбиініѕ јріп саны  -  25.

«Жастыєыма бейнет бер,Ќартайєанда дјулет бер» деп айтќан  -   Жїсіп Баласаєўнныѕ «Ќўтадыєу білікте».

Жїсіп Баласаєўннєа «Ќўтадыєу білік» еѕбегі їшін Арсылан ханныѕ берген лауазымы - Ўлы хас хаджип.

VIII-XI тїрік жазуын ыєыстырды  -  Ислам дінініѕ Ыќпалы жјне араб жазуы.

Ахмет Иїгнекидіѕ «Аќиќат сыйы» еѕбегі жазылєан тіл  -  тїрік.

Поэзиядаєы сопылыќ ілімніѕ насихатшысы  -  Ќожа Ахмет Яссауи.

Ќожа Ахмет Яссауидіѕ Бўќарада білім алєан ўстазы  -  Юсуф Хамадани.

Яссауидіѕ ўстазы  -   Арыстан баб.

XI є-да тїркі тілдес халыќтардыѕ алєашќы аќсїйектер јдебиетініѕ ескерткіші -  «Ќўтадыєу білік».

X-XI є-да Жетісу жерінде салынєан мешіт  -  Боран мўнарасы.

Бабаджа-ќатын кесенесі салынєан уаќыт  -   X-XI є.

Отќа табыну ќасиеті байланыстырылды  -  Ўмай анамен.

Ислам дінін уаєыздаушы ел ішінде хакім ата атанєан  -  Сїеймен Баќырєани.

Јл-Фараби Отырар ќаласында білім алєан тіл  -  ќыпшаќ тілі.

Тїрік ќаєанаты мен Византия мемлекеті ќай елге ќарсы одаќ ќўрєан  -  Иранєа.

XI-XIIє жататын «ќоржын їй» табылєан ќала  -  Ќўйрыќтґбе.

1217ж Хорезм шахы Мўхамед Текеш ќай ќалада теѕге соќтырды  -  Отырар.

Боран мўнарасы ќай єасырдаєа жатады -  X-XI є.

Бабаджа-ќатын менАйшй-бибі кесенелері жаќын орналасќан ќала -  Тараз.

XI-XIIє-єа жататын Шыєыс моншасы табылєан ќала  -  Отырар.

Ќазір мўражайєа айналдырылєан Шыєыс моншасы - Тїркістанда.

960ж Ислам дінін мем-тік дін ретінде жариялаєан ќарахан билеушісі - Стўќ Боєра хан.

Xє Оѕтїстік Ќазаќстан мен Жетісудыѕ ќалаларында мешіттердіѕ кґптеп салына бастаєанын жазєан - Јл-Мокдиси.

Јл-Фараби шыєармаларын ќай тілде жазєан - Араб.

Јл-Фараби дїниеге келген ќала-  Отырар.

«Диуани лўємат ат-тїрік» кітабыныѕ авторы  -  Махмўт Ќашєари.

Ќарахан мем-гі даѕќы шыќан аќын - А.Иугнеки Аќиќат сыйы.

Ахмет Яссауидіѕ шјкірті  -  С.Баќырєани.

Монєол империясы:Керей хандыєы мен монєол тайпаларыныѕ арасындаєы ќарым-ќатынас ќай еѕбекте айтылады  -  “Монєолдыѕ ќўпия шежіресі”.

Монєол мемлекеті ќўрылды -  XIII єасырдыѕ басы(1206).

Шыѕєыс ханныѕ заѕдар жинаєы - “Жасаќ”.

Монєол империясыныѕ негізін ќалаєан   Шыѕєыс. (Астанасы Ќараќорым).

Шыѕєыс јскерініѕ ќытайды басып алєан уаќыты-  1211-1215.

Шыѕєыс јскерініѕ Жетісуєа басып кірген жылы -  1217 жыл.

Жебе Ноян бастаєан монєол јскері Жетісу халќын ґзіне тарту їшін -  діни ќысым жасамау ўранын басшылыќќа алады.

Шыѕєыс ханныѕ ґзін ќорєайтын жасауыл ќалай аталєан -  “Кешіктен”.

1207-1207жылы Енисей ќырєыздарын басып алєан  Шыѕєысхан баласы Жошы.

Шыѕєысхан 1217 жылы Кїшіліктіѕ Жетісудаєы иеліктерін басып алуєа аттандырды Жебе Ноянды “Отырар апаты”-1218жыл.

Шыѕєыс ханныѕ 150 мыѕ ќолы Ертістен Сырдарияєа аттанєан жыл  - 1219жыл.

Жошыєа ќараєан жерлер  -Ертістен бастап Еуропаєа дейін.

Шыѕєыс ханєа 15 кїндей берілмеген ќала - Ашнас.

Сыр бойындаєы ќалалардыѕ ьолыєымен монєолдардыѕ иелігіне ґткен уаќыты-1219-1220жыл.

Шаєатай ўлысына ќараєан жер - Оѕтїстік жјне оѕтїстік- шыєыс Ќазаќстан.

Шыѕєысханныѕ ґлген жылы -  1227 жыл.

Европаєа жорыќты бастаєан монєол ханы -  Батый.

Ўлы хан атаєын алєан Їгедей тўрєан ќала   Ќараќорын.

Алтын Орданыѕ негізін ќалаєан хан -  Батый .(Орталыєы Сарай Бату).

Батыйдыѕ билік ќылєан жылдары  (1227-1225).

Алтын Ордада исламды мемлекеттік дін -  деп жариялаєан хан Ґзбек.

Алтын Ордада ујзір билік жїргізген сала -  азаматтыќ істер.

Алтын Орда таєында билігін ныєайту їшін Тоќтамыстыѕ Мјскеуді ґртеген жылы -1382.

Ујзірлер билік жїргізген ќандай сала  -   азаматтыќ іс.

Орда- Ежен билік ќўрєан мем-т -  Аќ Орда.

XIIIєасыр мен XVєасыр басында Шыєыс Дешті ќыпшаќта ґмір сїрген мемлекет  Аќ Орда.

Аќ Орданыѕ астанасы -  Сыєанаќ.

Аќ Орданыѕ аумаєын ќамтыєан жерлер -  Орда- Ежен мен Шайбан аудандарыныѕ жері.

Аќ Орда Алтын Ордадан біржола бґліне бастайды - XIV єасырдыѕ екінші ширегі.

Аќ Орданыѕ кїш- ќуатын ныєайтќан хан  Ўрыс хан.

1379 жылы Тоќтамыстыѕ Темір-Мјлікті жеѕіп билікті ќолына алєан ќаласы-Сыєанаќ (Тоќтамыс кїшейе бастайды).

Тоќтамыс Мамй Ордасын басып алєан жыл  - 1380.

Аќ Орда мемлекетін јлсіреткен -  Темір шапќыншылыєы.

Сыр бойындаєы ќалаларды ќайтаруєа јрекет жасаєан Аќ Орда ханы -  Бараќ .(Аќ Орданыѕ соѕєы ханы).

Орда ґмір сїруін тоќтатты  -  XV єасырдыѕ басында.

Аќ орданыѕ орнына келген хандыќ   -  Јбілќайыр.

Моєолстанныѕ ґмір сїрген уаќыты  -  XIVєасырдыѕ ортасы –XVI є. басы.

Моєолстан мемлекетін ќўруда белді рґл атќарєан Дулат аќсїйегі  -  Јмір Полатша.

Моєолстанныѕ негізін ќалаєан хан –  Тоєылыќ Темір(1348).

Моєолстанныѕ орталыєы  -  Алмалыќ.

Мўхамед Ќайдардыѕ айтуынша Моєолстанда бір кїнде ислам дінін ќабылдаєан адам  - 160 мыѕ.

Јмір Темір мен шияс-ќожа арасындаєы «батпаќ шайќасы» болєан жыл  - 1365жыл.

Моєолсьанда Есен-Бўєа хан билік ќўрєан жылдар  -  1433-1462.

Моєолстан мемлекеті ыдырай бастады  -  Абдар-Рашидтіѕ кезінде.

1336-1405 жылдары ґмір сїрген тўлєа  -  Јмір Темір.

Јмір Темір 1370 ж. Басып алды  -  Мјуренахырды.

Јмір Темірдіѕ јскері Терек ґзенініѕ жаєасында Тоќтамыстыѕ јскерін жеѕді  -1395ж.

Јмір Темір 1405ж. Ќайтыс болєан ќала  -  Отырар.

Јмір-Темір шапќыншылыєыныѕ зардабы –    Ќазаќ жерініѕ экономикасы мен мјдениетініѕ дамуына зардабын тигізді.

Јмір Темір 1371-1372жж. ќай аймаќќа јскер аттандырды – Моєолстанєа.

1371-1390жж. дейін Моєолстанєа Аќсаќ Темірдіѕ жорыєы – 10 рет.

Ноєай Ордасыныѕ алып жатќан жері – Еділ мен Жайыќ аралыєы.

Сарайшыќ ќаласыныѕ іргетасы ќаланды – Х єасырда.

Дон, Еділ казактарыныѕ Жайыќ бойына шапќыншылыќ жасау салдарынан Сарайшыќ ќаласы біржолата ќирады – 1580ж.

Ноєай Ордасыныѕ екінші атауы – Маѕєыт елі.

Едігеніѕ Ноєай Ордасында билік ќўрєан жылдары – 1396-1411жж.

Ноєай Ордасыныѕ ыдырай бастаєан уаќыты – XVIє. басы.

Батыс Сібір хандыєыныѕ астанасы – Ќызыл-Тура ќаласы.

Ноєайлар мен ќазаќтарды «екі туысќан орда» деп атаєан єалым – Ш. Ујлиханов.

Шайбан Јбілќайырдыѕ хан болып сайланєан уаќыты – 1428ж.

«Ґзбек ўлысы», «Ґзбек хандыєы», «Шайбани ўлысы» деген терминдер – Јбілќайыр хандыєына тјн.

Јбілќайыр хандыєы негізгі їш халыќтан – шайбанилерден, ќараќалпаќтардан, ќазаќтардан тўрєан.

Олардыѕ ішіндегі еѕ кґбі жјне ержїрегі ќазаќтар деп айтты – тарихшы Рузбихан.

Орда-Базарєа дейінгі Јбілќайыр хандыєыныѕ астанасы – Тура ќаласы.

Јбілќайыр ханныѕ Сыєанаќ тїбінде ойраттардан жеѕілген уаќыты – 1456-1457жж.

Шайбан Јбілќайыр ќайтыс болєан жері – Аќќыстау.

Ноєай Ордасыныѕ орталыєы – Сарайшыќ.

Ноєай Ордасыныѕ негізін ќалаєан тўлєа – Едіге.

Ноєай Ордасыныѕ ќўрылуына себеп болєан – Алтын Орданыѕ јлсіреуі.

XV єасырда  Јбілќайыр хандыєы орналасќан аймаќ – Шыєыс Дешті Ќыпшаќ.

Јбілќайыр хандыќ ќўрєан жылы – 1428 жыл.

92 ру-тайпадан ќўралєан хандыќ – Јбілќайыр.

1456-1457 жж. Јілќайырдыѕ ойраттардан жеѕілген ќаласы – Сыєанаќ.

 Шыѕєысханныѕ балаларына бґліп берген жерлерініѕ атауы – «Інжу».

Мал ґсірушілерден жиналатын салыќ – Ќўшыр.

XIV-XV є-да Ќазаќстанда шаруашылыќтыѕ басты саласы – мал шаруашылыєы.

Саќ, сармат, їйсін тайпаларыныѕ келбеттері андроновтыќтарєа ўќсас болєандыєын айтќан антрополог – О. Смаєўлов.

Белгілі бір тарихи аймаќта ќўрылєан хандыќтыѕ тўрєындары – этносаяси ќауымдастыќ.

Ќазаќ халќыныѕ этникалыќ жаєынан ќалыптасуында басты рґл атќарєан – Аќ Орда тайпалары.

Монєол хандыєында їйсіндер атауы уаќытша ќолданылмай, оныѕ орнына аталды –Дулаттар.

Їйсіндер ґрбіген ежелгі ќазаќ халќыныѕ этносаяси ќауымдастыќ аймаєыныѕ бірі –Жетісу.

«Ќазаќ» деген этносаяси ќауымдастыќтан болєандыєы кґрсетіледі – XIV є. аяєы-XV є. I-ші жартысында.

XIV є. аяєы-XV є. I-ші жартысында «ќазаќ» деген этносаяси ќауымдастыќтыѕ болєандыєын айтады – Рузбихан.

Ќазаќтыѕ халыќ болып ќўрылуын жеделдеткен  екі этникалыќ топ – ќыпшаќ тайплар одаєы, їйсін тайпалар одаєы.

Ќыпшаќ тайпалар одаєы мен їйсін тайплар одаєыныѕ бірігуі нјтижесінде ќўрылды – Ќазаќ халќы.

XII єасырєа дейін «Ќазаќ» атауыныѕ маєынасы – «Еркін адамдар».

«Ќазаќ» атауы IX-X єасырларда јлеуметтік маєынада ќолданылды – Шыєыс Дешті Ќыпшаќ.

XI-XII єасырларда «ќазаќ» атты этникалыќ топ болды – Шыєыс Дешті Ќыпшаќта.

«Ќазаќ» сґзіне «еркін», «кезбе» деген тїсініктеме берілген – «Араб-ќыпшаќ» сґздігінде.

«Ќазаќ» сґзі XIII єасырдаєы хорасан тїркімендері арасында кездесетіні жайында айтќан тарихшы – Б. Е. Кґмеков.

«Ќазаќ»(«еркін адамдар») сґзі этникалыќ маєынаєа ие бола бастады – XIV єасырдан бастап.

Жјнібек пен Керей сўлтандар јбілќайыр хандыєынан ќазаќ аталып жїрген тайпалармен бґлініп кґшкенде оларєа алєаш рет таєылєан ат – «Ґзбек-ќазаќ».

Ќазаќ халќыныѕ ќўрылуына байланысты «ќазаќ» атауы біржолата этникалыќ сипатќа ие болды – XV є-ѕ II-ші жартысында.

Ќазаќ халќыныѕ, ќазаќ жїздерініѕ пайда болуы жайында айтылатын аѕыздардыѕ бірі –   «Алаша хан».

Ќазаќ халќыныѕ ўраны – «Алаш».

Кейбір шежірелерде ќазаќ атауыныѕ орнына ќолданылады – «Алаш».

Ќазаќ халќыныѕ ќўрамына енген ру-тайпалар ґздерініѕ ен-таѕбаларын салєан жартас –   Таѕбалы-Нўра.

Талас-тартыс болєан жаєдайда їш жїз ґкілдері келіп, мјселелерін шешті –Таѕбалы-Нўрада.

Ќазаќ жїздерініѕ ќўрылу себебі, олар(ќазаќтар) кґшіп-ќонып жїрген жерлерінде ґз ќўќыќтарын ќорєау їшін – Одаќтар ќўрєан.

Ол Одаќ – «ќазаќ жїздері» деп айтќан єалым – Ш. Ујлиханов.

XIV-XV єасырларда Ќазаќстанда материалдыќ игіліктер негізделді –    мал басына алынатын шикізатќа.

XIII єасырда ќыпшаќтардыѕ сїттен ќалай май алатынын, ќымызды ќалай жасайтынын жазды –    Еуропа саяхатшылары.

XIV-XV є-да Ќазаќстанда мекендеген ру-тайпалардыѕ јдеби туындылары – ауызша таратылды.Оныѕ єылыми атауы – Фольклор.

Єарыштыѕ пайда болуы немесе Кїн мен айдыѕ жјне жўлдыздардыѕ ќайдан шыќќаны туралы аѕыз   – «Кїнніѕ баяны», «Темірќазыќ пен Жетіќараќшы».

XIV-XV є-дан бері келе жатќан тјрбиелік мјні зор ертегі – «Жоямерген», «Жерден шыќќан желім».

Ќыпшаќтар мен ќияттардыѕ ќызылбастар мен ќалмаќтарєа ќарсы соєысын суреттейтін жыр – «Ќобыланды жыры».

XIII-XV єасырларда дамыєан ауызша поэзияныѕ белгілі ґкілдері – Асан ќайєы, Кетбўєа.

XIV-XV єас-єы жазба јдебиет туындысы – «Оєызнама».

XIV-XV єасырларда ќыпшаќ тілінде жазылєан туынды – «Оєызнама».

XIV-XV є-да жазылєан ґзбек аќыны Хорезмидіѕ туындысы – «Мўхабатнама».

XIV-XV є-даєы еѕбектердіѕ ішіндегі халыќаралыќ ќатынастары сґздік ретінде пайдаланылєаны –  «Кодекс Куманикус»

Орта єасырдан бізге жеткен аспаптыќ музыка туындылары кїйлер – «Ескендір».

Алтын Орда дјуірінен бері келе жатќан кїйлер – «Жошы ханныѕ жортуы», «Саєыныш».

XIX єасырєа дейін ислам дінініѕ ќазаќ даласында таралуы жайында жазєан «Ислам діні» маќаласыныѕ авторы – Ш. Ујлиханов.

«Шыѕєыснама» кітабыныѕ авторы – Ґтеміс ќажы.

«Дешті ујлјяты Берке ханєа баєынєан кезде дінсіздердіѕ кґп бґлігін ол ислам дініне кіргізді» деп жазды – Ґтеміс ќажы(«Шыѕєыснама»).

XIV єасырда исламныѕ таралуына ќатты кґѕіл бґлінді – Ґзбек хан мен Моєолстан ханы Тоєылыќ-Темір билігі кезінде.

Мўсылман дініне кіріп, басына шалма таќпаєандарєа ќатаѕ жаза ќолданєан хан –Тоєылыќ-Темір.

Ќазаќстанныѕ байырєы тўрєындары аспан јлемін тїсінді – «Кґк тјѕір».

Ќуаѕшылыќ жылдары ќасиетті бўлаќ басына аќ ќўйып, тјѕірге сиынып, кґктен жаѕбыр сўрау ырым – «Тасаттыќ».

Тіл-кґз тимес їшін балалардыѕ мойнына таєылєан зат – «Бойтўмар».

Киелі аѕ-ќўстыѕ тісі, тырнаєы, ќауырсыны тїрінде болып келген баланыѕ мойнына таєылып келген зат – «Бойтўмар».

Ќарахан мемлекетініѕ кезінде салынєан сјулет ґнерініѕ ескерткіштері –   Айша-бибі, Бабаджа ќатын кесенелері.

XIV-XV єасырларда салынєан ірі архитектуралыќ ќўрылыс – Дјуітбек кесенесі.

Отырар ќаласыныѕ Батыс жаєында 3 км жерде орналасќан кесене – Арыстан баб кесенесі.

Ел аузындаєы аѕыз бойынша Арыстан баб ґмір сїрді – VII-VIII є-да.

Арыстан баб кесенесініѕ ќўлап ќалєан кїмбезін XIV є-да ќайта салєызєан – Јмір Темір.

XIV-XV єасырлар аралыєында Јмір Темірдіѕ бўйрыєымен салынєан сјулет ґнерініѕ тамаша їлгісі – Ќожа Ахмет Яссауи кесенесі.

 

Ќожа Ахмет Яссауи кесенесін салдырєан – Јмір Темір.

Ќожа Ахмет Яссауи кесенесі орналасќан ќала – Тїркістан.

Јмір Темір Ќожа Ахмет Яссауи кесенесін салуєа бўйрыќ берген жыл – 1397ж.

Ќожа Ахмет Яссауи кесенесінде залдыѕ ортасында тўрєан тайќазан жасалды –1399ж.

Тґменарыќ кентініѕ солтїстік-батысында 8 км жерде орналасќан кесене –Кґкксесене.

XIV-XV єасырлар аралыєында сјулет ґнерініѕ басты ерекшеліктері – Алаша хан кесенесі, Жошы хан кесенесі.

Кїмбездіѕ ќабырєа сыртын јсемдеу ісінде ќазаќтыѕ дјстїрлі ою-ґрнегі кеѕ ќолданылєан – Алаша хан кїмбезі.

XV є-ѕ екінші жартысында салынєан, жартылай саќталєан ескерткіш – Рабиєа сўлтан Бегімніѕ кесенесі.

 Ќазаќстан аумаєында XIII-XIV єє. халыќ ауыз јдебиеті мен јдебиеті дамыєан тіл – Ќыпшаќ тілінде.

«Хўсрау мен Шырын» шыєармасыныѕ авторы – Кутб.

Кґккесене ќай жерде орналасќан – Сыєанаќта.

XIV-XV єасырлар аралыєында Алаша хан кесенесі салынєан ґзен – Ќаракеѕгір.

Ќазак хандыєыныѕ ќўрылєан уаќыты.  1465-1466 ж.

ХV є-ѕ соѕына карай ќазаќ хандыєына енген калалар.      Созак,Сыєанаќ.

Ќазаќ хандыєыныѕ негізін ќалаєандар    Керей, Жјнібек.

Керей мен Жјнібекті ќарсы алєан       Моєолстан ханы Есен бўєа

Ќазаќ хандыєыныѕ ќўрылуы жјйінда айтќан тарихшы     Мўхаммед Хайдар Дулати.

Ќазаќ хандыєыныѕ ќўрылу ќарсаѕында наймандар мекендеген ґѕір   Ўлытаудан Есілге дейінгі жерлер.

ХV є-да ќалыптасќан саяси-тарихи жаєдайлар ыќпал етті     ќазаќ ханыныѕ ўлттыќ мем-т болып ќўрылуына.

Ќазаќ халќыныѕ саяси бытыраѕќылыєын жойып мем-т етіп міндеті тиді    Керей мен Жјнібек сўлтандардыѕ їлесіне.

Ќазак хандыєыныѕ ќўрылуына алєы шарттардыѕ бірі     Јбілќайыр хандыєы мен Моєолстанныѕ ішкі-сыртќы жаєдайындаєы оќиєалар.

ХV є-ѕ басьнда Аќ Орда мем-ті ыдырап оныѕ кўрылды    Јбілкайыр хандыєы.

Ќазаќ хандыєыныѕ бастапќы кезде алып жаткан жері   Шу мен Талас ґзендерініѕ аумаєы Ќазаќ хандыєыныѕ кўрылуы мен ныєаюны мына жаєдайларды токтатты ішкі феодалдыќ талас-тартыс.

Ќазаќ Хандыєыныѕ ќўрылу кезіндегі халыќтыѕ ґмірінде маѕызды мјселеге айналды    Сырдария бойындаєы ќалалармен ќатынас жасау.

ХV єасырдыѕ екінші жар-єы ќазаќ хандыєыныѕ негізгі карсыласы     Шайбани хан.

Ќазаќ хандыєы їшін маѕызды болєан, Шайбани ўрпаќтарымен талас-тартыстыѕ негізі                      Сыр бойындаєы калалар.

ХV є-ѕ аяєында Ќазаќ хандыєыныѕ кїш-ќуатын, саяси беделін ныєайтып јлемге танытты                Сыр бойындаєы ќалалар.

ХV є-ѕ бас кезін   ќазаќ хандыєыныѕ таєына отырєан Жјнібек ханныѕ ўлы   Ќасым.

Бўрындык ханныѕ билік ќўрєан жылдары   1480-1511 ж.

Сыєанаќтан кейінгі ќазаќ хандыєыныѕ астанасы   Тїркістан ќаласы.

Ќасым ханныѕ билігі жїрген жоќ     Ќырєыздарда.

ХV єас-да Ќазаќ хандыєыныѕ эк-лыќ жаєынан кїшеюіне жол бермеуге ўмтылды                    Мўхаммед Шайбани.

Тїркістан халќы ќазаќ саудагерлерімен ешкандай сауда келісімдерін жасамайтын болсын, олармен осы жерлердіѕ тўрєындары арасында карым-ќатынас болмасын" ,- деп жарлыќ шыєарєан - Мўхаммед Шайбани.

Шайбани ханныѕ казаќ жеріне шабуыл жасаєан жылдары    1503,1505,1506 жылдар.

1510 жылы Шайбани хан Иран шахымен болєан шайќаста ќаза тапкан    Шайбан. 

Моєолстан ханы Есен бўєа кайтыс болєан  1462 жыл.

Керей мен Жјнібек хандарєа косылєан адам саны   200 мыѕ.

ХV єасырдыѕ 70 жылдарында ќазаќ хандарыныѕ басып алєан жерлері         Сырдария мен Ќаратау ґѕірі.

1511 жылы ќазаќ хандыєыныѕ билігін ќолына алєан хан   Ќасым.

Ќазаќ хандыєыныѕ жер кґлемін кеѕейте тїсуге бар кїшін жўмсаєан хан   Ќасым.

1510 жылы Мухаммед ІІІайбани Ќасым ханнан ќай жерде жеѕілді  Сыєанак тїбінде.

Ќасым хан тўсында ќазаќ хандыєыныѕ саяси-јкімшілік жјне сауда экономикалыќ орталыєы болєан ќала Сыєанаќ.

Ќасым ханныѕ ќол астындаєы халыќтыѕ саны   1милл.

1538-1580 ж. ќазаќ хандыєын басќарєан хан    Хаќназар.

ХVІ г-ѕ ортасында Жайыќ пен Еділ бойындаєы шайќастан кейін Ќазаќ хандыєы ќосып алды       Ноєай Ордасын.

Моєол ханы Абдр-Рашид Жетісу мен Ыстыќкґл маѕындаєы жерлерді басып алу ниетімен Ќазаќ хандыєына ќарсы соєыс бастады   ХVІ єас-ѕ 50-60 жылдары.

ХVІ є-ѕ аяєында Жетісу казаќтарыныѕ жаєдайыныѕ ауырлай тїсуініѕ себебі  Ойраттардыѕ тонаушылык жорыќтарыныѕ жиілеуі.

ХVІ  є-ѕ орта шенінде  ќазаќтарєа карсы Сібір ханы мен Моєолстан билеушілерініѕ шапќыншылыќ жорыќтарыныѕ жиілеуі себебіне Хаќназар хан - ІІІайбан јулетімен ќатынас орнатуєа ўмтылды.

Баба сўлтанныѕ адамдары Хаќназар ханды ґлтірді.

Хаќназар ќайтыс болєаннан кейін хан таєына сексенге келген Шыєай отырды.

Шыєай хан ќайтыс болды - 1582 ж.

Монєол ханына ќарсы соєыстарда Хакназардыѕ айырылып ќалєан жерлеріЖетісудыѕ біраз жері.

Батыс елдері алєаш ќазаќ мемлекеті туралы кай ханныѕ тўсында білді - Ќасым.

1570 жылдардыѕ аяєында Хаќназар билігінде болєан жер Жетісудыѕ батысы.Абдаллах ханныѕ ќазаќ ханына сыйєа берген жері - Тїркістан аймаєы.

Абдаллах хан Самарќан ґлкесіндегі Африкенб ујлоятын сыйєа тартќан хан - Тјуекел.

Тјуекел билік ќўрєан жылдар 1582-1598.

1597-1598.ж.Тјуекел хан Абдаллахќа ќарсы соєысќа дер кезінде кай  жерде Абдаллах јскерін талкандады -Ташкент ќаласыныѕ тїбінде.

1583 жылы Тјуекел хан Абдаллах хандыєына шабыл жасап басып алєан калаларСауран,Тїркістан,Отырар,Сайрам

Ќазаќ Хандыєыныѕ беделін жјне кїш-куатын арттырып, Тјуекелдіѕ беделін кґтергсн жеѕіс - Ташкент тїбіндегі Абдаллах јскерін жеѕуі.

Абдаллах ґлген соѕ Тјуекел хан Мјуараннахырєа басып кірген жыл - 1598 ж.

Есім хан билік кўрєан жылдар 1598-1628.

ХVII є-ѕ басындаєы (Есім хан кезіндегі) Ќазаќ хандыєындаєы билік жїйесінде- Екі хан билік ќўрды.

ХVІІ є-ѕ басында ґзін тјуелсіз хан етіп жариялап, Ташкент ќаласын астана етті –Тўрсын хан 1613 ж.

Есім хан ќазаќ хандыєыныѕ јскери кїш ќуатын арттыру їшін кґѕіл бґлдіСўлтандар мен тґрелерге еркіндік берді.

Ќазаќ-бўхар соєысы болєан жыл   1603-1624.

Бірінші ќазаќ-бўхар соєысы болєан жер -  Айєыржар.

Бірінші ќазаќ-бўхар соєысы ґткен жыл -  1603 ж.

ХVІІ є-єы Тўрсын ханныѕ сенімді тірегі -  саны кґп, айбынды ќатаєан руы.

Тўрсынныѕ ґзін хан жариялауымен катар таєы  бір антты бўзуы -   аќша шыєаруы.

Тўрсын ханныѕ бїлігі тарихта аталды -   "Ќатаєан ќырєыны".

Есім хан ќалмаќтарды талќандаєан жыл -  1627.

Ќазаќ хандыєыныѕ кўрылымы -    "Жеті саты".

Ќазаќ хандыєында ата аймаќты баскаратын адам –    Аксаќал.

Ќазак хандыєында он немесе бес аймаќтан кўрылєан –   ру.

"Ханталапай" сґзі Ханды сайлаєанда малын бґлісіп алу.

Ханыѕ жасагы   -  Тґлеѕгіттер.

Хандарды кімдерден сайлаєан   Аќсїйектерден.

Ќазаќ хандыєындаєы ўлыстыѕ билеушісі -   Сўлтан.

Ўлыс неден ќўралєан -   Арыстан.

Орта жїздіѕ ќўрамындаєы тайпалар  -   Арєын, найман уаќ, керей, ќыпшаќ.

Дешті Ќыпшаќ їшін сауда аймаєы єан кала    Сыєанаќ.

Иасы ќай єасырдан бастап Тїркістан атанды     XIV.є.

(ХVII є. екінші жартысында казак хандыєыныѕ aстанасы кґшірілген ќала   Тїркістан.

Тјуекел ханныѕ тўсында берік камал, ірі сауда орталыєына айналєан кала  Сауран.

Есім ханныѕ баласы Жјѕгірдіѕ билік кўрєан жылдары       1628-1652.

1643.ж.жоѕєарларєа карсы ерлікпен шайкаскан хан      Жјѕгір.

Орбўлаќ шайкасында жоѕєар јскерлерініѕ ту сыртынан шабуыл жасаєан батырЖалаѕгґс.

Жјѕгір ќайтыс болєаннан кейін билік кўрєан хан       Тјуке.

Хандыќтыѕ ішкі ґмірі мен сыртќы саяси ґмірініѕ аса маѕызды мјселелерін шешетін адам Билер.

Жеті жарєы бойынша заѕ шыєару ќўкыєы жјне барлыќ ќазаќ коєамындаєы мїшелеріне бўйрыќ беруге міндетті   - Хан.

Ќазаќтыѕ ханын сайлауєа барлык рудыѕ -    атаќты сыйлы шонжарлары катысты.

Маусымдыќ жайылымныѕ ќысќы ќонысы -    жайлау.

Маусымды жайылымныѕ кґктемгі ќонысы -    кґктеу.

ХVІ-ХVП є-да ќазаќтар шаруашылыєыныѕ таза малмен айналыскан тїрі -   кґшпелі.

Отырар каласыныѕ VШ єасырдыѕ басындаєы атауы. –   Тарбанд.

ХVІІ є-ѕ II жартысындаєы ќазаќ мем-де ўлы ханныѕ билігін јлсіретіп,ішкі-сыртќы саясатта беделін тїсірген  -  кіші хандардыѕ дара билік жїргізуі.

Жоѕєарларєа карсы кїрестегі ерлігі їшін халыќтыѕ Жјѕгірге берген атауы -Салќам Жјѕгір.

Жјѕгір ханныѕ санаулы сарбаздары Жоѕєардыѕ 50 мыѕ эскерімен шайќасќан жер - Орбўлак.

ІХVН є-ѕ 70-ші жылдары јскерлері басып алєан калалар саны - Тоєыз кала.(1680-1715).

Тјуке ханныѕ кезіндегі Ќазаќ хандыєыныѕ астанасы - Тїркістан.

Тјуке ханныѕ їш жїздіѕ басын косќан жиналысын (ќўрылтайын) шаќырып отырєан жер - Кїлтґбе.

Тјуке ханныѕ заѕдар жинаєы   "Жеті жарєы".

Жеті жарєыны жасауєа ќатыскан билер - Ўлы жїзден- Тґле би, Орта жїзден Ќазбек би, Кіші жїзден Јйтеке би.

Тјуке ханныѕ кезіндегі билердіѕ міндеті - сот билігі, атќарушы билік.'Жеті жарєы" бойынша хан - бас ќолбасшы болды.

1710 жылы ќазаќ жїздерініѕ ґкілдерініѕ Ќаракўм маѕында бас косып талќылаєан мјселесі -           жау шабуылына тойтару.

ХVII єас-ѕ ортасында Жоѕєар мемл-ѕ кїш-ќуатыныѕ біршама артуына себеп болєан ќоѕтайшы -Батыр.

Аягез маѕында ќазаќтар мен жоѕєарлар арасында їш кїнге созылєан кїрес болєан жыл -1718 ж.

Бўланты шайќасынан кейін ќазаќ жїздерініѕ ґкілдері жауєа ќарсы кїресті кїшейту жґнінде шешім ќабылдаєан жер

Ордабасы тауына жиналєан ќазаќ жїздерініѕ ґкілдері барлыќ жасаќтыѕ бас ќолбасшысы етіп сайлаєан адам - Јбілќайыр

Белгілі тарихшы Ќадырєали Жалайри “Жылнамалар жинаєында” Кґшімді таратады

Шайбани ўрпаєынан Кґшім Сібірдіѕ ханы болєан кезден бастап Батыс Сібірдіѕ жергілікті халќына тарата бастаєан дін – Ислам діні

1694 жылы І Петрмен елші Аталыќов арќылы сауда байланысын жасаєан – Тјуке хан

І Петр шыєыспен сауда ќатынасын ґрістету їшін Ќазаќстанныѕ маѕызы “Кілт жјне Ќаќпа” деп санады

“Жеті Жарєы” бойынша ќўрылтайєа кімдерді ќатыстырмады? – Ќарусыз келгендерді

Жоѕєарлардыѕ ќазаќ жеріне шабуыл уаќытша бјсеѕдеткен жаєдай – Тјуке ханныѕ ќырєыз, ќараќалпаќтармен одаќтас болуы

Жоѕєарлардыѕ 1680 жылєы шабуылынан аман ќалєан ќала – Тїркістан

1710 жылы жоѕєарларєа ќарсы кїресу їшін їш жїз ґкілдерініѕ бас ќосќан жері – Ќараќўм

 1635,1643,1652 жылдары ќазаќтарєа ќарсы жорыќты басќарєан ќонтайшы – Батыр

 1718 жылы жоѕєар-ќазаќ шайќасы болєан жер – Аягґз

 1724-1725 жылдары жоѕєарлар басып алєан ќала – Тїркістан, Ташкент

 “Аќтабан шўбырынды, Алќакґл сўлама” аталєан жыл – 1723

 Сарысу ґзенініѕ бойында жоѕєарлармен шайќас болєан жер – Бўланты

 1728 жылы ќазаќ жїздері ґкілдерініѕ жоѕєарларєа ќарсы кїресу їшін бас ќосќан жері – Ќараќўм

 Сібір елін монєолдар жаулап алєаннан кейін Жошы ўлысына кіргенін жазєан шежіреші – Рашид ад-Дин

 Искер ќай хандыќтыѕ астанасы? – Батыс Сібір хандыєыныѕ

 1854 жылы ўрыста Ермакты жеѕген батыр – Сјтбек

 Сібір ханы Кґшім біржола жеѕіліске ўшыраєан жыл – 1598

 Ресейдіѕ саудасын дамытуда Ќазаќстанды “кілт жјне ќаќпа” деп атаєан – патша І Петр

 Т.Чебуков бастаєан орыс елшілігініѕ Ќазаќстанєа келген жылы – 1573

 1594 жылы Мјскеуге Тјуекел ханныѕ елшілігін басќарып келген адам – Ќўл-Мўхаммед

 1595 жылы Тјуекел ханєа келген орыс елшілігін басќарєан – В.Степанов

 1640 жылы салынєан бекініс – Гурьев

 “Кодекс куманикус” ќай тілдегі шыєарма? – ќыпшаќ

 ХV, ХVІІ єасырларда Алтын Орда, Аќ Орда дјуірінде ресми јдеби тіл ретінде ќолданылды – ќыпшаќ тілі

 “Жамиєат тауарих” жинаєыныѕ авторы – Ќ.Жалайри

 ХЇ єасырда жазылєан “Тарих-и-рашиди” еѕбегініѕ авторы – Мўхаммед Хайдар Дулати

 694 жылы Тјуке хан І Петр мен елші Аттилов арќылы ќандай келісім жасады? – сауда байланысын кїшейту

 1490 жылы Азов ќаласында дїниеге келген жырау – Доспамбет

 Есім ханныѕ Кіші жїздегі ел басќарушы, биі болєан жырау – Жиенбет

 Эпостыќ жыр – “Ер Сайын”

 Лиро-эпостыќ жыр – “Айман–Шолпан”

 Ќазаќ халќыныѕ ґмірінде музыканыѕ айрыќша орын алатынын жазєан сяхатшы – Якуб

 Ќ.Жалайридіѕ еѕбегі – “Шежірелер жинаєы”

 Ќ.Жалайри “Жылнамалар жинаєы” атты еѕбегін орыстыѕ ќай патшасына тарту етті? – Б.Годуновќа

 ХVІ-ХVІІ єасырларда ќазаќ-монєол ќарым-ќатынастарыныѕ тарихы баяндалєан “Тарих” атты еѕбектіѕ авторы – Шах–Махмўд Шорас

 ХVІ єасырдыѕ 40-жылдары жазылєан “Тарихи Абулхайрхани” еѕбегініѕ авторы–Усман Кухистани.