3 Тарау. Өндірістің экономикалық және әлеуметтік тиімділігі

1. Өндірістің және өндірістік құрылымның түсінігі

2. Өндіріс түрлері және оны ұйымдастыру тәсілдері

3. Өндіріс факторлары олардың қатынасы. Өндірістік функция

4. Экономикалық және әлеуметтік тиімділік және оның көрсеткіштері

1. Өндірістің және өндірістік құрылымның түсінігі

Өндіріс дегеніміз қоғамның дамуына және өмір сүруіне қажет материалдық және материалдық емес игілікті өндіру процессі. Өндіріс бұл пайдалыны өндіру. Өндірістің құрамы еңбек қызметін анықтайды. Еңбек қызметі үш сәтті анықтайды:

• еңбек және мақсатты қызмет;

• еңбек заты мақсатты қызмет бағытталған зат;

• еңбек құралы- еңбек заты осы заттың көмегімен құрылады.

Кәсіпорын өндірістік және өндірістік емес бөлімдерден тұрады: цехтар, участоктар, қызмет ету шаруашылықтары, басқару органдары, жұмыскерлердің олардың жанұя мүшелерінің қажеттіліктерін қанағаттандыратын ұйымдар мен мекемелер.

Жалпы және өндірістік құрылымы айырады.

Жалпы құрылым - өндірісті басқаратын және қызмет ететін өндірістік бөлім.

Өндірістік құрылым - өнім, қосалқы бөлшектер, материалдар өндірілетін, тексерілетін сыналатын, энергия өндірілетін лабараториялар, участкалар, цехтар. өндірістік құрылым кәсіпорын экономикасына, еңбек өнімділігінің деңгейін, ресурстарды қолданудың тиімділігін анықтай отырып тікелей әсер етеді.

Кәсіпорынның басты құрылымдық бөлімі болып цех табылады. Бұл әкімшілік және территориялды дәйектелген бөлім, онда өнім өндіріледі (н/е оның бір бөлігі) немесе өндіріс процессінің нақты бөлімі орындалады. Кейбір кәсіпорындар цехсыз құрылымы бар, олар кішкене бөлімшелерден тұрады.

Цехтарды бірнеше топтарға бөлуге болады:

• Негізгі, сатуға арналған өнімді дайындау операцияларымен айналысады (дайындау, өңдеу, жинау, сынау);

• Қосымша, негізгі цехқа қажетті құралдармен қамтамасыз етеді, техникалық қызмет көрсетеді және құрылғыларды жөндейді;

• Жанама, негізгі өндірістің қалдықтары қайта өңделеді және қолданылады;

• Қосалқы, өнімді орауға ыдыс дайындайды, оны орайды және жөнелтеді.

Цехтардың ішкі өндірістік құрылымы бар, олар жұмыс орны, участкелер.

Жұмыс орны – жұмыскер немесе жұмысшы тобы өнім өндіру бойынша жеке операциялар жасайтын немесе өндіріске қызмет ететін қажетті құрылғылары бар өндіріс алаңының бір бөлігі. Жұмыс орнының саны және тізімі өндірістің технологиялық көлемімен, еңбек сыйымдылықпен анықталады. Жұмыс орны қарапайым, ұжымдық және көп станокты болады.

Участок - өндіріс процессінің дәйектелген бөлімі жүзеге асырылатын жұмыс орнының жинақталған жері.

Өндірістік кәсіпорын өнімдерінің құрылымының 3 типі бар.

1. Заттай - қолданған кезде кәсіпорынның негізгі цехтары мен учаскелері белгілі бір өнімді не болмаса, белгілі бір бөлшекті өндіруге мамандандырылады.

2. Технологиялық - қолданған жұмыс техникалық процестің ретіне байланысты болады. Цехтар мен учаскелерде басқару оңайлатылады және өндірістің бір наменклатуралы өнім шығаруы, келесі номенклатуралы өнім шығаруға ықпал етеді. Кемшіліктері: цехтардың арасындағы өндірістік қарым-қатынастың күрделенуі жоғары сапалы өнімді құрал-жабдықтармен құралдар құрудың мүмкіншілігінің жоқтығы.

3. Аралас – оған заттай және технологиялық құрылымның ең тиімді элементтерін кіргізеді. Басты артықшылығы: цехаралық тасымалдаудың азаюына, өнім өндірудің өндірістік цикілінің қысқаруына, еңбек жағдайын жақсартуға, еңбек өнімділігін арттыруға және өзіндік құнды қысқартуға өз әсерін тигізеді.

Кәсіпорынның өндірістік құрылымы кәсіпорынның сыртқы және ішкі ортасының өзгерістер динамикасын сай жетілдіріп отыруы керек.