5. Инновация ұғымы және түрлері

Қазіргі кәсіпорынның тиімділігі бәсеке қабілеттілігі және даму қарқындары, оның инновациялық белсенділігімен және нарықтық жаңалығы бар тауарды шығару мүмкіндігімен байланысты. Нарықтық жаңалығы бар тауарды шығару жаңа қажеттілікті қанағаттандыру үшін немесе белгілі қажеттілікті жаңа денгейде қанағаттандыруға және сол арқылы тұтынушыларға елеулі түрде арттыруға мүмкіндік береді. Осыған орай инновациялық менеджменттің негізін құрайтын инновациялық қызметке байланысты келесі ұғымдар мен терминдерді қарастыруға болады.

«Инновация» – нарықта жаңа немесе жетілдірген өнім түрінде өткізілетін немесе жаңа әрі жетілдірген техникалық процесс түрінде өндірісте қолданылатын инновациялық іс - әрекеттің ақырғы нәтижесі.

«Инновациялық іс - әрекет» - жаңашылдықтың жасалуына және практикалық жүзеге асыруына бағытталған процесс.

«Жаңашылдық» – ғылыми жаңашылдығы бар және экономикалық айналымға қатысу, сұранысқа ие, аяқталған ғылыми зерттеулер мен арнайы зияткерлік іс - әрекеттің нәтижесі.

«Технология» – материалды тасымалдаушыда жүзеге асырылған өнімді өндіру, тарату және пайдалану негізінде жатқан ғылыми – техникалық жаңашылдықтардың жиынтығы.

«Ғылыми сыйымды технология» – іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулердің салыстырмалы жоғары шығымдалуы негізінде жасалған маңызды және ұзақ мерзімді экономикалық даму міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған технология.

«Критикалық маңызды технология» – мемлекеттің бәсеке қабілеттілігін арттыруға бағытталған және жалпы ұлттық стратегиялық мақсаттарға сай технология.

«Инновациялық ұстану» – шаруашылық субъектісінің үздіксіз жаңашылдықтарды іздеу және өндірісті диверфикациялауға бағытталған және сол үшін қаржылық және зияткерлік потенциялдарды белсенді тарту процесі.

Негізінен иновациялық іс - әрекет өндірістік процестің құрамдас бөлігі болса да, одан ерекшеленеді. Оның ерекшеліктері келесідей:

1. Мақсатқа жету жолының алуан түрлілігі және анықтамағандығы нәтижесіндегі жоғарғы тәуелділік.

2. Нақты жоспарлау мен болжамды параметрлерге сүйену мүмкінсіздігі.

3. Экономикалық қатынастарда да және инновациялық процесске қатысушылардың мүдделеріне байланысты туындайтын қарсылықты жеңу қажеттілігі.

Жалпы классификациялық жүйеде инновациялардың негізгі қасиеттері мен бағыттарын келесі түрлеріне байланысты айқындауға болады.

Инновациялардың деңгейіне байланысты:

Базистік инновациялар – сала үшін принципиалды жаңа болып табылатын өнімдер мен технологиялар. Олар отандық және әлемдік тәжірибеде осыған дейін пайдаланылмаған ірі ғылыми техникалық зерттеулермен технологиялардың арқасында жаңа ұрпақтың пайда болуына негізделген.

Жетілдіру инновациялар – белгілі тауардың жасалу технологиясын немесе техникалық сипаттарын жетілдіруге бағытталған шағын және орташа өнер табыстар.

Псевдоинновациялар – ескірген техника мен технологияларды елеусіз өзгерту, көбінесе дикоративті сипатта жасалып және техникалық процесті тежейтін инновациялар.

Сипатына байланысты: 1) Өнімдік - өнімге өзгерістер енгізу немесе жаңа өнімдер шығаруға байланысты.

2) Технологиялық - өндіріс әдістерін жетілдірумен байланысты. Яғни, жаңаша өндіру немесе жаңа техника қолдану.

3) Технологиялық емес – ұйымдастырушылық – басқарушылық, қаржылық – экономикалық өзгерістер енгізу.

Нарыққа шығуына байланысты: 1) Лидер инновациялар – нарыққа жаңа өнімді шығарып, соған байланысты жоғары тәуекелдерді жеңу арқылы бәсекелестерінен басымдылық алуға бағытталған инновациялар.

2) Жалғастырушы инновациялар – инновация лидердің артынан жетілдірген өніммен шығу арқылы инновациялық іс - әрекетті жүзеге асыру.

Аталған инновациялардың бөлінуі олардың жасаушы кәсіпорындарда:

1) Пионер; 2) Қуғыншы болып келуіне бөлінеді.

Бәсеке қабілеттілігіне байланысты: 1) Стратегиялық инновациялар (преактивті) – нарықтағы басымдылыққа және жоғары пайдаларға алып келу мүмкін және “ алғашқы жүріс ” басымдылығын беретін алдын – алу сипатына ие жаңашылдықтар.

2) Бейімделуші инновациялар (реактивті) – нарықта пайда болған жаңа өнімге жауапты реакция ретінде бәсекелес лидердің артынан енгізілетін жаңашылдық. Реактивті иновациялар кәсіпорын үшін технологиялық қалыспаушылықты және бәсеке қабілеттілікті жоғары деңгейде қамтамасыз етуге мәжбүрлейді.