2. Өндірісте айналым қорларын қолдануды бағалау

Бұған материалдық ресурстардың шығындалу көрсеткіштерін және материалдық ресурстарды тиімді қолдану деңгейінің көрсеткіштері.

Материалдық ресурстардың шығындалуы—материалдық ресурстарды өндірістік тұтынуын көрсетеді.

Өндіріске шығындалу кәсіпорынның өнімді шығару бағдарламасын орындауға тікелей жұмсалған материалдық ресурстардың бүкіл санын қамтиды. Сонымен қатар материалдық ресурстар жөндеу қажеттіліктеріне, завод ішіндегі транспортқа қызмет көрсету үшін, көмекші шаруашылықты қамтамасыз етуіне, мәдени-тұрмыстық қажеттіліктерге жұмсалады. Материалдық ресурстардын тұтыну екіге бөлінеді.

1. Материалдық ресурстарды жалпы шығындау - өндірістік бағдарламаны орындау үшін материалдық ресурстардың жалпы немесе жеке түрлерін тұтыну. Материалдық ресурстардың жалпы шығындалуы натуралды түрде есептеледі; материалдық ресурстардың әр түрлерінің жиынтық шығындалуы құндық түрде есептеледі.

Өндіріске жұмсалған материалдық ресурстардың жалпы сипаттамасын материал сыйымдылық (МС) көрсеткіші қарастырады:

МС = МШ / Q

мұндағы, МШ – жинақталған материал шығындары;

Q - өндіріс көлемі.

2. Материалдық ресурстардың нақты түрінің үлестік шығындалуы деп өндірілген жарамды өнімнің бірлігіне материалдық ресурстардың орташа шығындалуын айтады. Бұл үлестік материал сыйымдылық көрсеткіші: (МСүлес)

МСүлес = МШ / n

Мұндағы, МШ – осы нақты өнімге материал шығындары;

n – нақты өнімнің сан бірлігі.

Материал сыйымдылық көрсеткіші материалдық ресурстардың нақты түріне шығындардың көрсеткіштерімен байланысты – металл сыйымдылық, қуат сыйымдылық, отын сыйымдылық.

Материалдық ресурстардың пайдалы деңгейінің көрсеткіштері экономика салалары бойынша әр- түрлі.

3. Кәсіпорынның айналым қаражаттары және олардың құрамы

Айналым қаражаттарына кәсіпорынға қоймалар мен өндірісте өндірістік босалқы қорларды жасау үшін, жабдықтаушылар мен бюджетпен есеп айырысу үшін және жалақыны төлеу т.б. үшін қажетті ақша қаражаттарын жатқызады.

Айналым қаражаттарының құрамы деп айналым қаражаттарын құрайтын элементтердің жиынтығын айтады. Айналым қаражаттарын айналым өндірістік қорларға және айналу қорларына бөлу оларды өнім өндіру мен сату салаларында қолдану мен бөлу ерекшіліктері мен анықталады.

Өндірісте пайдаланатын айналым қаражаттарының шамасы техника және т.б. даму денгейімен айқындалады.

Айналым қаражаттарын сомасы өнімді сатып-өткізу жағдайларына байланысты болады.

Айналым қаражаттарын қалыптастыру көзі бойынша төмендегідей бөледі:

• өзіндік;

• қарызға алған;

Өзіндік - кәсіпорын қарамағында үнемі болатын және өзіндік ресурстар арқылы қалыптастырылатын қаражаттар.

Қарызға алған - коммерциялық банктердің кәсіпорынға несие беруі есебінен қалыптасқан құралдар..

Пайыздық түрдегі айналым құралының элементтерінің бөлек элементтері арасындағы қатынас айналым құралының құрылымы деп аталады. Олардың құрамындағы өзгешеліктер көптеген фактор көмегімен негізделеді:

• кәсіпорынның мамандануы;

• дайын өнімнің сапасы;

• өндірістің концентрация, мамандану, көшіру және араластыру деңгейі;

• ғылыми-техникалық прогресті жылдамдату.

Айналым құралының құрылымына байланысты оларды пайдалануды жақсарту жолдары, әсіресе үлес салмағы анағұрлым көп элементтер бойынша қарастырылады.