III. Трансформатор º½рылысында ºолданылатын

негiзгi материалдар.

Трансформатор дайындау¹а пайдаланылатын негзгi материалдар: активтi–магнит ж¾йесiнi» болаты, орауыштарды» металы; оºшаула¹ыштыº–орауыштарды ж¸не басºа трансформатор б¼лшектерiн оºшаулау¹а арнал¹ан материалдар, мысалы электр оºшаула¹ыш картон, фарфор, а¹аш, трансформаторлыº май т.б; º½рылымдыº–бак ж¸не ¸рт¾рлi бекiту б¼лшектерiн дайындау¹а ж½мсалатын материалдар болып б¼лiнедi.

Трансформаторды» е» негiзгi активтi материалдарды» бiрi болып электртехникалыº болат таспасы болып табылады. Бiрнеше жыл к¼лемiнде ºалы»ды¹ы 0,5-0,35 мм болатын болат таспасы пайдаланылып келедi. Б½л болат сапасы уаºыт келе жо¹арыла¹анымен, салыстырмалы шы¹ыны жо¹ары едi.

40-жылдарды» ая¹ында суытыл¹ан к¾йiнде жазылатын (басылатын), кристалдары белгiлi ретпен орналастырыл¹ан салыстырмалы шы¹ыны ¼те т¼мен ж¸не магниттiк ¼ткiзгiштiгi ¼те жо¹ары болат таспасыны» пайда болуы магниттiк ж¾йедегi индукцияны 1,4-1,45 Тл-дан 1,6-1,65 Тл-¹а дейiн к¼теруге м¾мкiндiк бердi.

Суыº к¾йiнде жазылан болатты» жазылым ба¹ытымен с¸йкес келетiн ба¹ыт бойынша магниттiк ¼тiмдiлiгi (ыстыº к¾йiнде жазыл¹ан болатºа ºара¹анда) жо¹ары, ал жазылым ба¹ытына к¼лдене» баытта бiршама т¼мен болады. Сондыºтан суыº к¾йiнде жазыл¹ан болаттан магниттiк ¼ткiзгiштердi магниттiк сызыºтары болат жазылымыны» ба¹ытымен т½йыºталатындай етiп жасайды.

²уаты аз трансформаторларды» магниттiк ж¾йесi суыº к¾йiнде жазыл¹ан болат таспасынан жасалады. ²уаты ¾лен трансформаторларды» магниттiк ж¾йесi болат тiлiмдерiнен жасалады.

Ыстыº к¾йiнде жазыл¹ан болатты» магниттiк ¼тiмдiлiгi барлыº ба¹ытта бiрдей болады. ²уаты аз трансформаторларды» магниттiк ж¾йелерi болат табаºшаларынан штамп арºылы жасалын¹ан III немесе II т¸рiздес кеспелерден жиналады.

Трансформаторды» келесi активтi материалы орауыштар металы болып табылады. Оны» меншiктi кедергiсi т¼мен, дайындалуы о»ай, коррозия¹а шыдамды ж¸не электролиттi» мысты» механикалыº берiктiгi таптырмайтын ºасиеттерi болып табылатындыºтан, жылдар бойы о¹ан ешºандай ¼згерiстер ºажет болма¹ан. Бiраº жер ºойнауында мысты» таби¹и ºорыны» жеткiлiксiз болуынан басºа металл iздестiруге тура келдi, осы кезде алдымыздан таби¹атта ке» тара¹ан алюминий шыºты. Орауыштарда¹ы мыс орамдарды» алюминий орамдар¹а ауыстырылуы е» алдымен алюминийдi» меншiктi кедергiсiнi» ¾лкендiгiнен байºалатын (мыспен салыстыр¹анда шамамен 1,6 есе). Мыс пен алюминийдi» негiзгi физикалыº ºасиеттерi 1-кетеде к¼рсетiлген.

1-кесте. Мыс ж¸не алюминийден жасал¹ан орамдыº сымдарды» негiзгi физикалыº ºасиеттерi.

Металл	Электрлiк меншiктi кедергiсi ÌêÎìžì		Òû¹ûçäû¹û кг/ м3	Áåðiêòiê øåãi ÌÏà	Меншктi жылу сыйымдылы¹ы Äæ/(êãž0Ñ)
	20 Ñ	75 Ñ
Электро-литтiк мыс	0,01724	0,02135	8900	240	390
Алюминий	0,0280	0,0344	2700	80-90	816

К¾штiк трансформаторларда негiзгi изоляциялыº материал – трансформаторлыº май–жо¹ары изоляциялыº ºасиеттерге ие с½йыº диэлектрик. Трансформаторлыº майды» арºасында 500, 750 ж¸не 1150 кВ-тыº трансформаторларды ойлап табу¹а м¾мкiндiк болды. Бiрде-бiр с½йыº немесе газ т¸рiздес диэлектрик оны» орнын баса алмайды.

Басºа изоляциялыº материалдар¹а ºара¹анда трансформатор ºызметiнi» кезiнде майды» бiр к¼лемi ºолданылмайды. Трансформаторды жабдыºтау барысында температраны» к¼терiлуiнен ºышºылданып, майды» сапасы ¼згеруi м¾мкiн, сол себептi ол майды кептiрiп, тазартып немесе ауыстырып отыру керек.

Ауа маймен салыстыр¹анда жетiлдiрiлген оºшаула¹ыш ж¸не суытылатын орта болып табылады. Сол себептi º½р¹аº трансформаторларда оºшаула¹ыш аралыºтар мен суытºыш каналдарды ке» ºылып, ал активтi матералдарды» электромагниттiк ж¾ктемесiн азайту керек.

²½йынды тоºтар ¸серiнен болатын шы¹ынды азайту ¾шiн магниттiк ж¾йедегi таспалар бiр-бiрiнен оºшаулануы керек. ²азiргi та»да ºызу¹а т¼зiмдi лакпен ºаптастырыл¹ан болат таспалар берiк ж¸не сенiмдi оºшауланады.

Стержень ºимасы ауданыны» таза болатпен толтыру коэффициентi (коэффицент заполнения) болатты» таза ауданыны» сатылы пiшiн ауданына ºатынасына те».

Толтыру коэффициентi болат таспаларды» ºалы»дыºтарына –0,35; 0,30; немесе 0,27 мм; таспаларды» оºшаулануына, таспаларды» сы¹ылу к¾шiне ж¸не жазыº беттен ауытºуына байланысты. Суытыл¹ан к¾йiнде жазыл¹ан рулондыº болат ¾шiн ºалы»ды¹ы 0,35; 0,30; немесе 0,27 мм жазыº беттен биiктiгi бойынша ауытºуы 2 мм, ½зынды¹ы бойынша ауытºуы 1% р½ºсат етiлген. МЕСТ21427.1-83 талаптарына сай келетiн толтыру коэффицеттерi Кз 2-кеcтеде к¼рсетiлген.

2-кесте.

Болат маркасы	²àëû»äû¹û	Оºшауландырыл¹ан т¾рi	Êç
3404, 3405, 3406,3407, 3408	0,35	ºыздыру¹а т¼зiмдi	0,97
	0,30		0,96
3405, 3406,3407, 3408	0,27		0,95
3404, 3405, 3406,3407, 3408	0,35	ºыздыру¹а т¼зiмдi ж¸не лакпен ºаптастырыл¹ан	0,965
	0,30		0,955
3405, 3406,3407, 3408	0,27		0,945

К¾штiк трансформаторды» магнит ж¾йесiне болат маркасын ж¸не ºалы»ды¹ын та»дау барысында магниттiк ºасиеттерi жо¹ары болаттарды» ба¹асы да жо¹ары болатынын ескерген ж¼н. Ал ºалы»ды¹ы аз магниттiк ºасиеттерi жо¹ары болаттарды» толтырылу коэффициентi де аз болады. Пластиналарды» ºалы»ды¹ы не¹½рлым аз болса, сатылы пiшiнде болат таспаларды» саны со¹½рлым к¼п болады.

°детте к¾штiк трансформаторларды» жеке технологиялыº операцияларды» ж½мыс ауºымдылы¹ын, магниттiк ºасиеттерiн ж¸не пайдаланылатын болат шынжырды еске ала отырып, ºалы»ды¹ы 0,35 немесе 0,30 мм болатын 3404 немесе 3405 маркалы болаттар жиi ºолданылады.

3-кестеде ºалы»дыºтары ¸р т¾рлi болат таспаларды» салыстырмалы ¼лшемдерi к¼рсетiлген.

3-кесте

ºàëû»äû¹û ìì	Болат маркасы	Меншiктi салыстырмалы шы¹ыны %	Салыстырмалы ба¹асы %	Пакеттегi Пластиналар саны	Êç
0,35	3404 3405	100 94	100 104,1	100	0,97
0,30	3404 3405	94 87,5	104,1 108,2	115	0,96
0,27	3404 3405	86,5 81,3	109,6 112,7	127	0,95

Трансформаторды есептеу барысында магнит ж¾йесi стерженiндегi индукция м¸нiн ºабылдауды» да м¸нi зор. Магнит ж¾йесiндегi болаттар санын, орауыш металл массасын, активтi б¼лiк º½нын азайту ¾шiн индукция м¸нiн ¾лкендеу етiп алу¹а тырысу керек, б½л ºысºа т½йыºталукезiндегi тоºты» аз м¼лшерде к¼беюiне де ыºпалын тигiедi.

Майлы ж¸не º½р¹аº трансформаторлар¹а ½сынылатын стерженьдердегi есептiк индукция м¸ндерi 4-кестеде к¼рсетiлген.

4-кесте. Трансформатор стерженьдерiне ½сыныл¹ан индукция м¸ндерi, Тл есебiмен

Болат маркасы	Трансформатор ºуаты , кВА
	16-¹à äåéií	25-100	160 æ¸íå æî¹àðû
	Майлы трансформаторлар
3411, 3412, 3413	1,45-1,50	1,50-1,55	1,55-1,60
3404, 3405, 3406, 3407, 3408	1,50-1,55	1,55-1,60	1,55-1,65
	º½р¹аº трансформаторлар
3411, 3412, 3413	1,35-1,40	1,40-1,45	1,45-1,55
3404, 3405, 3406, 3407, 3408	1,40-1,45	1,50-1,55	1,50-1,60