ОҚУ ҚҰРАЛЫ

Сапаргалиев г.С. Ибраева а.С.

МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫ

АСТАНА 2006

Мазмүны

АЛҒЫ СӨЗ

БІРІНШІ БӨЛІМ

Бірінші тақырып. МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ПӘНІ ЖӘНЕ ӘДІСТЕРІ

Екінші тақырып. МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ

Үшінші тақырып. МЕМЛЕКЕТ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ БЕЛГІЛЕРІ

Төртінші тақырып. МЕМЛЕКЕТТІҢ МӘНІ МЕН ҚЫЗМЕТТЕРІ (ФУНКЦИЯЛАРЫ)

Бесінші тақырып. МЕМЛЕКЕТТІҢ МЕХАНИЗМІ

Алтыншы тақырып. МЕМЛЕКЕТ НЫСАНЫ (ФОРМАСЫ)

Жетінші тақырып. МЕМЛЕКЕТ ТИПТЕРІ

Сегізінші тақырып. ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ

Тоғызыншы тақырып. ҚОҒАМНЫҢ САЯСИ ЖҮЙЕСІ

Оныншы тақырып. ҚҰҚЫҚ ҰҒЫМЫ

Он бірінші тақырып. ҚҰҚЫҚТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК НОРМАЛАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ОРНЫ

Он екінші тақырып. ҚҰҚЫҚ НЕГІЗДЕРІ (НЫСАНДАРЫ)

Он үшінші тақырып. ҚҰҚЫҚТЫҚ НОРМА

Он төртінші тақырып. ҚҰҚЫҚ ЖҮЙЕСІ

Он бесінші тақырып. ҚҰҚЫҚ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ

Он алтыншы тақырып. ЗАҢДАРДЫ ЖҮЙЕЛЕУ

Он жетінші тақырып. ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР

Он сегізінші тақырып. ҚҰҚЫҚТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ

Он тоғызыншы тақырып. ҚҰҚЫҚТЫ ТҮСІНДІРУ (ТАЛҚЫЛАУ)

Жиырмасыншы тақырып. ҚҰҚЫҚТЫҚ САНА ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘДЕНИЕТ

Жиырма бірінші тақырып. ЗАҢДЫ (ҚҰҚЫҚҚА САЙ) МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ

Жиырма екінші тақырып. ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚ ЖӘНЕ ЗАҢ АЛДЫНДАҒЫ ЖАУАПТЫЛЫҚ

Жиырма үшінші тақырып. ЗАНДЫЛЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТӘРТІП

Жиырма төртінші тақырып. ТҰЛҒА, ҚҰҚЫҚ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТ

Жиырма бесінші тақырып. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТЫ

Жиырма алтыншы тақырып. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҮЙЕСІ

Жиырма жетінші тақырып. ОСЫ ЗАМАНҒЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҮЙЕЛЕР

Жиырма сегізінші тақырып. ЭКОНОМИКА, ҚҰҚЫҚ, САЯСАТ, МЕМЛЕКЕТ

Жиырма тоғызыншы тақырып. ҚҰҚЫҚ, МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ АДАМЗАТ ҚОҒАМЫНЫҢ ӘЛЕМДІК ПРОБЛЕМАЛАРЫ

АЛҒЫ СӨЗ

_______________________________________________________________

Бұл еңбек мемлекет және құқық пәнін игеруде жоғарғы оқу орындарьнда және колледждерде заң мамандығын алушы студенттерге оқу құралы ретінде толықтырылып үшінші мәрте ұсынылып отыр. Сонымен қатар, оқу құралы оқушыларға мемлекет және құқық мәселелерін жаңаша осы заман талаптары тұрғысынан түсінуіне бағыт көрсетіп, жөн сілтейді.

Еңбектің авторлары тәуелсіз Қазақстан мемлекеті мен құқығының даму барысын көрсетуге тырысқан.

Мемлекет және құқық теориясы пәнінің өзіне ғана тән ерекшелігі бар, өйткені мемлекет пен құқық абстрактілік санаттар, категория ретінде зерттелінеді, оқытылады.

Аталған теория мемлекет пен құқықты зерттегенде оларды нақты мемлекетте нақты құқық ретіңде, нақты бір тарихи кезеңде болған кұбылыстар деп қарастырмайды.

Керісінше, оларды жалпы сипаттары бойынша және тарихи дамуының барысындағы, өзгеру сатыларын жан-жақты қамтып, қарастырады. Сонымен бірге ең алдымен осы заманғы мемлекеттіліктер мен құқықтардың ең дамыған нысандарын зерттеуді өзіне бағыт-бағдар ретінде ұстанады. Олардың мағынасы мен мәнін және тағайынын теориялық көзқарастар тұрғысынан түсіндіреді.

Мемлекет және құқық теориясы күрделі заңтану ғылымы, ол мемлекет теориясы және құқық теориясы деп аталатын екі бөліктен тұрады.

Мемлекет теориясы мемлекет туралы жалпы ғылым, ол мемлекет типтерін, нысандарын (формаларын) және қызметтерін (функцияларын) зерттейді.

Ал құқық теориясы – заң догматтары мәселелерін, яғни құқық негіздерін, құқық нормаларының түрін, құқықтық қатынастарды, құқықтық сананы, құқықты түсіндіруді, заң алдындағы жауаптылықты және тағы басқа құқықтық мәселелерді зерттейтін ғылым.

Оқу құралы үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімінде мемлекет жене құкық туралы негізгі ұғымдардың мағынасы мен мәні, маңызы талданып, олар жөніндегі мағлұматтардың түсінігі берілген. Бұл бөлімнің өзіндік ерекшеліктері бар. Ол мемлекет және құқық теориясының өр тақырыбы бойынша мазмұндық сипаты бар кестелерден тұрады. Әрбір кестеге қысқаша, мазмұндық түсініктемелер берілген.

Құралдың екінші бөлімінде мемлекет жөне құқық теориясы мәселелерін қамтитын негізгі үғымдардың кысқаша түсіндірме сөздігі де берілген.

Әр кұралдың соңғы бөлімінде қосымшалар келтірілген. Мұнда ҚР нормативтік-құқықтық актілер туралы заң мәтіні келтірілген.

Оқу құралын ұсына отырып авторлар өздерінің алдына бірнеше мақсат қойды, олар студенттердің алғашқы курстан бастап тыңғылықты түрде салалық заң ғылымдары пәндерін игеру дағдысын қалыптастыру, сөйтіп, оларды жоғары курстағы пәндерді игеруге дайындау, пән бойынша негізгі ұғымдардың түсініктерін оқыту.

Бірінші тақырып. МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ

ТЕОРИЯСЫНЫҢ ПӘНІ ЖӘНЕ ӘДІСТЕРІ

Мемлекет және құқық теориясының пәнінің ерекшеліктері

Әр ғылымның немесе оку пәнінің өзіндік зерттейтін, оқытатын пәні болады. Ғылымның немесе оку пәнінің заты – ол зерттейтін мәселелердің жиынтығы.

Мемлекет және құқық теориясының (МҚТ) пәні – бұл мемлекет пен құкықтьң пайда болуының, дамуының және қызмет атқаруының жалпы заңдылыктары, олардың мәні, кұрылымы, негізгі бөлшектері, принциптері, институттары. Сонымен катар МҚТ қазіргі мемлекеттік құқықтық болмыстарды да қарастырады және жалпы кұқықтық түсініктерді зерттейді.

Мемлекет пен құқықты басқа құрылымдардан бөліп қарауға, сондай-ақ әлеуметтік құбылыстар жүйесіндегі олардың орнын анықтауға, сөйтіп, мемлекет пен құқықтық мәнін терең түсінуге мүмкіндік береді.

Мемлекет пен құқық өте тығыз байланысты. Құқықсыз мемлекет өмір де сүре алмайды, қызмет те істей алмайды. Сондыктан мемлекет пен құқықтың пайда болу заңдылықгары да ұқсас. Мемлекет пен құқық теориясының пәнін былай кестелеуге болады.