- •Уводзіны
- •Правапіс галосных і зычных Правапіс галосных о, э, а, ы галосныя о, э, а, ы
- •Кантрольныя заданні
- •5*. Перакласці словы на беларускую мову. Растлумачыць асаблівасць перакладу гэтых слоў.
- •6. Вызначыць чацвёртае лішняе.
- •7*. Перакласці на беларускую мову. Растлумачыць правапіс галосных.
- •Кантрольныя заданні
- •5*. Перакласці словы на беларускую мову. Растлумачыць асаблівасць перакладу гэтых слоў.
- •6. Вызначыць чацвёртае лішняе.
- •7. Спісаць, уставіць прапушчаныя літары. У першы слупок выпісаць прыклады акання, у другі – якання, у трэці – прыклады, дзе не назіраюцца названыя з’явы.
- •Правапіс у, ў правапіс у, ў
- •Кантрольныя заданні
- •1. Уставіць прапушчаныя у або ў.
- •2. Запісаць па-беларуску.
- •3. Пры спісванні ўставіць патрэбныя літары, растлумачыць іх правапіс.
- •4. Вызначыць чацвёртае лішняе.
- •Правапіс д – дз, т – ц
- •Кантрольныя заданні
- •1. Перакласці словы на беларускую мову, растлумачыць правапіс.
- •2. Спісаць словы, устаўляючы патрэбныя склады.
- •3. Вызначыць чацвёртае лішняе, выбар абгрунтаваць.
- •4. Спісаць сказы, уставіць прапушчаныя літары д, дз, т, ц. Растлума-чыць правапіс.
- •Правапіс мяккага знака і апострафа
- •Кантрольныя заданні
- •1. Вызначыць, як абазначана мяккасць зычных у наступных словах. Рас-тлумачыць, чаму ў адных выпадках мяккі знак пішацца, а ў іншых – не.
- •2. Выпісаць словы, у якіх трэба ўставіць мяккі знак.
- •3. Пры спісванні ўставіць, дзе трэба, мяккі знак, растлумачыць правапіс.
- •4. Перакласці на беларускую мову, растлумачыць правапіс раздзяляль-нага мяккага знака ці апострафа.
- •5. Спісаць словы. Паставіць, дзе трэба, раздзяляльны мяккі знак або апо-страф.
- •6. Спісаць, уставіць прапушчаны раздзяляльны мяккі знак або апостраф. Растлумачыць іх правапіс.
- •Правапіс некаторых спалучэнняў галосных і галосных з [ j ] у запазычаных словах некаторыя спалучэнні ў запазычаных словах
- •Кантрольныя заданні
- •1. Уставіць прапушчанае спалучэнне галосных.
- •2. Перакласці на беларускую мову.
- •3. Вызначыць чацвёртае лішняе. Выбар абгрунтаваць.
- •4*. Перакласці словы на беларускую мову. Растлумачыць асаблівасці правапісу гэтых слоў.
- •Правапіс галосных у складаных і складанаскарочаных словах
- •Правапіс злучальных галосных
- •Правапіс каранёвых галосных
- •Кантрольныя заданні
- •1. Уставіць прапушчаныя літары.
- •2. Утварыць з прапанаваных словазлучэнняў складаныя словы. Растлу-мачыць напісанне галосных у словах.
- •3. У прапанаваных сказах са словазлучэнняў, што ў дужках, утварыць складаныя словы. Запісаць іх у патрэбнай форме.
- •4*. Вызначыць чацвёртае лішняе.
- •5. З прапанаваных спалучэнняў утварыць складанаскарочаныя словы.
- •6. Спісаць сказы, замест кропак паставіць прапушчаныя літары.
- •Правапіс прыстаўных галосных і зычных Прыстаўныя галосныя (і, а)
- •Прыстаўныя зычныя (в, г)
- •Правапіс і, ы, й пасля прыставак
- •Кантрольныя заданні
- •1. Уставіць прапушчаныя літары.
- •2. З дапамогай прапанаваных прыставак утварыць усе магчымыя словы ад наступных утваральных асноў. Запісаць, растлумачыць правапіс і.
- •3*. Спісаць, устаўляючы патрэбныя літары. Растлумачыць правапіс.
- •4. Спісаць сказы, уставіць, дзе трэба, прапушчаныя літары і растлума-чыць іх правапіс.
- •Правапіс зычных на стыку прыстаўкі і кораня
- •Кантрольныя заданні
- •1. Растлумачыць правапіс зычных на стыку прыстаўкі і кораня ў на-ступных словах.
- •2. Спісаць, уставіць прапушчаныя літары.
- •Правапіс падоўжаных і падвоеных зычных
- •Кантрольныя заданні
- •1. Перакласці словы на беларускую мову, вызначыць адрозненні ў бела-рускім і рускім напісанні слоў.
- •2. Спісаць сказы. Уставіць, дзе трэба, падоўжаныя зычныя.
- •3. Вызначыць чацвёртае лішняе, выбар абгрунтаваць.
- •4. Растлумачыць падвойнае напісанне літар у адных выпадках і адсут-насць падваення ў іншых.
- •5. Запісаць па-беларуску.
- •6*. Выпісаць з тэксту ў адзін слупок словы з фанетычным падаўжэннем, а ў другі – словы з марфалагічным падваеннем.
- •Правапіс зычных на стыку кораня і суфікса
- •Некаторыя спалучэнні ў складзе адной марфемы
- •Кантрольныя заданні
- •1. Вызначыць чацвёртае лішняе, выбар абгрунтаваць.
- •2. Утварыць ад прапанаваных слоў усе магчымыя новыя словы з дапамо-гай суфіксаў -н-, -лів-, -ск-, -чык-, -чын-, -ств-. Правапіс растлумачыць.
- •3. Утварыць прыметнікі пры дапамозе суфікса -ск- ад наступных назоў-нікаў.
- •4*. Выпісаць з наступных сказаў прыклады напісання спалучэнняў зыч-ных на стыку марфем ці ў складзе адной марфемы.
- •5. Перакласці сказы на беларускую мову. У беларускім варыянце растлу-мачыць правапіс спалучэнняў зычных.
- •6. Спісаць сказы, замест кропак уставіць, дзе трэба, неабходныя літары.
- •Правапіс некаторых суфіксаў Правапіс некаторых суфіксаў назоўнікаў
- •Іншыя суфіксы (заўвагі)
- •Кантрольныя заданні
- •Правапіс некаторых суфіксаў прыметнікаў Прыметнікі, утвораныя пры дапамозе суфіксаў з н
- •Прыналежныя прыметнікі, утвораныя ад адушаўлёных назоўнікаў
- •Памяншальна-ласкальныя суфіксы прыметнікаў
- •Кантрольныя заданні
- •1. Вызначыць чацвёртае лішняе, запісаўшы правільна словы.
- •2. Уставіць адно або два н.
- •3. Утварыўшы прыналежныя прыметнікі, раскрыць дужкі. Дапасаваць прыметнікі да прыведзеных назоўнікаў. Растлумачыць правапіс.
- •4. Спісаць сказы. Прыметнікі ў дужках паставіць у памяншальна-ласкальнай форме.
- •Правапіс некаторых суфіксаў дзеясловаў і дзяслоўных форм Правапіс некаторых суфіксаў дзеясловаў
- •Правапіс суфіксаў дзеепрыметнікаў
- •Правапіс суфіксаў дзеепрыслоўяў
- •Кантрольныя заданні
- •1. Спісаць дзеясловы, устаўляючы патрэбныя суфіксы (-ва-, -ава-, -ява-, -іва-, -ыва-).
- •2. Спісаць сказы, устаўляючы у словах замест кропак патрэбныя літа-ры. Растлумачыць правапіс суфіксаў -ава- (-ява-), -іва- (-ыва-), -ва-.
- •3. Перакласці словазлучэнні, запісаць па-беларуску. Растлумачыць права-піс суфіксаў дзеясловаў.
- •4. Ад наступных дзеясловаў утварыць усе магчымыя формы дзеепрымет-нікаў.
- •5. Спісаць, уставіць прапушчаныя літары.
- •6. Вызначыць чацвёртае лішняе. Растлумачыць адрозненне.
- •7. Ад наступных дзеясловаў утварыць дзеепрыслоўі закончанага і неза-кончанага трывання.
- •Правапіс некаторых канчаткаў Некаторыя канчаткі назоўнікаў у адзіночным ліку Некаторыя канчаткі назоўнікаў I скланення
- •Кантрольныя заданні
- •1. Паставіць назоўнікі ў вінавальным, творным і месным склонах.
- •2. Запісаць сказы. Назоўнікі, што ў дужках, паставіць у патрэбным склоне, склон вызначыць.
- •3. Выпісаць назоўнікі I скланення, паставіць іх у родным, давальным і месным склонах адзіночнага ліку. Растлумачыць правапіс канчаткаў.
- •Канчаткі назоўнікаў II скланення ў родным склоне
- •Канчаткі назоўнікаў II скланення ў месным склоне
- •Кантрольныя заданні
- •7. Спісаць, устаўляючы прапушчаныя канчаткі, растлумачыць правапіс.
- •9. Выпісаць назоўнікі II скланення ў форме назоўнага склону. Паставіць іх ў родным склоне адзіночнага ліку і запісаць.
- •Некаторыя канчаткі назоўнікаў III скланення
- •Кантрольныя заданні
- •1. Паставіць назоўнікі ў давальным і творным склонах. Канчаткі абазна-чыць.
- •2. Перакласці на беларускую мову і паставіць у форме творнага склону. Параўнаць правапіс гэтых слоў па-руску і па-беларуску.
- •3. Спісаць тэкст. Словы, што ў дужках, паставіць у патрэбным склоне. Склон абазначыць.
- •Канчаткі назоўнікаў у множным ліку
- •Скланенне множналікавых назоўнікаў
- •Кантрольныя заданні
- •Правапіс канчаткаў рознаскланяльных назоўнікаў
- •Склонавыя канчаткі назоўнікаў, якія абазначаюць назвы маладых істот
- •Склонавыя канчаткі назоўнікаў на -мя
- •Склонавыя канчаткі назоўніка маці
- •Склонавыя канчаткі асабовых назоўнікаў мужчынскага роду на -а (-я)
- •Склонавыя канчаткі агульных назоўнікаў на -а (-я)
- •Правапіс канчаткаў некаторых уласных назоўнікаў
- •Кантрольныя заданні
- •Чам, абласцям, начам, мышам, рапе00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000Правапіс канчаткаў дзеясловаў
- •Рознаспрагальныя дзеясловы (бегчы, есці, даць)
- •Спражэнне некаторых дзеясловаў
- •Кантрольныя заданні
- •Правапіс канчаткаў прыметнікаў Якасныя і адносныя прыметнікі
- •Прыналежныя прыметнікі
- •Правапіс некаторых канчаткаў займеннікаў Асабовыя займеннікі
- •Зваротны займеннік сябе
- •Іншыя разрады займеннікаў
- •Правапіс некаторых канчаткаў лічэбнікаў Колькасныя лічэбнікі
- •Дробавыя лічэбнікі
- •Зборныя лічэбнікі
- •Парадкавыя лічэбнікі
- •Кантрольныя заданні
- •1. Праскланяць словы.
- •2. Вызначыць чацвёртае лішняе, узяўшы пад увагу скланенне.
- •3. Спісаць, раскрываючы дужкі. Звярнуць увагу на вершаваную форму сказаў і на варыянтнасць склонавых канчаткаў прыметнікаў.
- •10. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі. Лічбы запісваць словамі.
- •11. Перакласці спалучэнні на беларускую мову.
- •12. Запісаць лічбы словамі, растлумачыць асаблівасці правапісу.
- •13. Перапісаць тэкст, замяняючы лікі словамі.
- •14. Спісаць тэкст, замест кропак паставіць патрэбныя канчаткі. Рас-крыць дужкі. Правапіс канчаткаў растлумачыць.
- •Правілы ўжывання вялікай літары
- •1) Вылучэнне пэўных частак тэксту (сказаў, цытат, вершаваных радкоў)
- •2) Вылучэнне ў тэксце ўласных імёнаў Уласныя імёны асоб
- •Астранамічныя назвы
- •Геаграфічныя назвы, назвы ўзнагарод, твораў, устаноў
- •Назвы гістарычных эпох і падзей, геалагічных перыядаў, плыняў
- •Назвы свят, знамянальных дат
- •Вялікая літара ў складанаскарочаных словах
- •Прыметнікі, утвораныя ад уласных імён
- •Кантрольныя заданні
- •1. Раскрыць дужкі і растлумачыць правапіс вялікай літары.
- •2. Вызначыць чацвёртае лішняе, адказ абгрунтаваць.
- •3. Запісаць сказы. Раскрыць дужкі, малыя літары замяніць, дзе трэба, на вялікія.
- •Правапіс слоў разам, праз злучок і асобна Правапіс складаных назоўнікаў разам і праз злучок
- •Кантрольныя заданні
- •1. Раскрыць дужкі і вызначыць чацвёртае лішняе. Абгрунтаваць выбар.
- •2. Напісаць словы асобна або праз злучок, раскрыўшы дужкі.
- •3. Напісаць словы разам або праз злучок, раскрыўшы дужкі.
- •4. Пры спісванні раскрыць дужкі і ўставіць прапушчаныя літары.
- •Правапіс складаных прыметнікаў разам і праз злучок
- •Кантрольныя заданні
- •1. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі.
- •2. Спісаць словы, раскрываючы дужкі.
- •3. Утварыць складаныя прыметнікі з пададзеных спалучэнняў.
- •Правапіс лічэбнікаў разам, асобна і праз злучок
- •Кантрольныя заданні
- •1. Ад колькасных лічэбнікаў утварыць парадкавыя такім чынам, каб яны пісаліся разам або праз злучок.
- •2. Ад пададзеных злучэнняў утварыць складаныя прыметнікі.
- •3. Спісаць сказы, замяніўшы лікі словамі. Лічэбнікі запісаць разам ці праз злучок.
- •Правапіс прыслоўяў разам і праз злучок
- •Кантрольныя заданні
- •1. Запісаць прыслоўі, раскрыўшы дужкі.
- •2. Спісаць сказы, раскрыўшы дужкі.
- •Правапіс прыназоўнікаў, злучнікаў, выклічнікаў, часціц (у тым ліку з займеннікамі і прыслоўямі)
- •Кантрольныя заданні
- •1. Запісаць словы, раскрыўшы дужкі.
- •2. Спісаць сказы, раскрыўшы дужкі.
- •3. Запісаць, раскрыўшы дужкі. Вызначыць чацвёртае лішняе, абгрунта-ваць свой выбар.
- •4*. Запісаць беларускія адпаведнікі да наступных рускіх словазлучэнняў. Параўнаць ўжыванне ў іх прыназоўнікаў.
- •5*. Перакласці тэкст на беларускую мову, растлумачыць напісанне вы-дзеленых слоў.
- •Правапіс часціц не (ня), ні Значэнне і ўжыванне часціц не і ні
- •Кантрольныя заданні
- •Правапіс не (ня), ні з рознымі часцінамі мовы Правапіс часціцы не (ня)
- •Правапіс часціцы ні
- •Кантрольныя заданні
- •1. Запісаць словы, раскрыўшы дужкі, вызначыць чацвёртае лішняе.
- •2. Раскрыць дужкі і запісаць у адзін слупок словы, якія пішуцца асобна, а ў другі – тыя, што пішуцца разам.
- •3. Спісаць. Растлумачыць правапіс не (ня), ні з рознымі часцінамі мовы.
- •4. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі і ўстаўляючы патрэбныя літары.
- •Дадатак а комплексныя лабараторныя работы
- •Правапіс галосных і зычных
- •1. Уставіць прапушчаныя літары. Абгрунтаваць свой выбар.
- •2. Спісаць сказы, устаўляючы прапушчаныя літары. Растлумачыць IX пpaвaпic.
- •3. Спісаць словы, устаўляючы замест кропак е або э. Правільнасць выка-нання праверыць па слоўніках.
- •4. Спісаць сказы, устаўляючы прапушчаныя літары. Растлумачыць IX пpaвaпic.
- •6. Дапісаць замест кропак патрэбныя літары. Растлумачыць правілы іх напісання.
- •7. Перакласці словы на беларускую мову. Растлумачыць npaвanic галос-ных у ненаціскных складах.
- •8. Спісаць. На месцы пропускаў паставіць патрэбныя літары, растлума-чыць IX npaвaпic.
- •9. Спісаць. Паказаць на прыкладах, як адбываецца чаргаванне складоў [ро], [ло], [ле] з [ры], [лы], [лі]. Працягнуць ланцужок.
- •10. Спісаць сказы, растлумачыць пpaвaпic і – й, у – ў.
- •11. Спісаць тэкст, растлумачыць пpaвaпic у – ў.
- •12. Уставіць прапушчаныя літары, растлумачыць IX npaвaпic.
- •13. Уставіць, дзе трэба, прапушчаны мяккі знак або апостраф.
- •14. Уставіць, дзе трэба, прапушчаныя літары.
- •15. Уставіць прапушчаныя літары і спалучэнні літар, растлумачыць IX npaвaпic.
- •16. Дапісаць, дзе трэба, прыстаўное в.
- •17. Перакласці наступныя словы на беларускую мову, запісаць іх парамі. Растлумачыць напісанне спалучэнняў галосных.
- •18. Спісаць сказы, устаўляючы на месцы кропак прапушчаныя літары.
- •19. Спісаць сказы, растлумачыць пpaвaпic прыстаўных і, а.
- •20. Побач са словазлучэннямі запісаць утвораныя ад іх складаныя словы; растлумачыць напісанне галосных у іх.
- •21. Падкрэсліць у сказах прыстаўныя зычныя.
- •22. Спісаць тэкст. Уставіць, дзе трэба, літары, раскрыць дужкі. Права-піс растлумачыць.
- •Правапіс некаторых суфіксаў
- •1. Спісаць сказы, выдзеліць суфіксы назоўнікаў, якія абазначаюць назвы маладых істот.
- •2. Спісаць сказы, абазначыць суфіксы назоўнікаў.
- •3. Ад наступных назоўнікаў пры дапамозе суфікса -ск- утварыць пры-метнікі. Звярнуць увагу на вымаўленне ў гэтых прыметніках спалучэн-няў зычных на стыку кораня I суфікса.
- •4. Спісаць. Уставіць прапушчаныя літары. Абгрунтаваць свой выбар.
- •5. Спісаць сказы, устаўляючы прапушчаныя літары. Растлумачыць пpaвaпic ненаціскных галосных у суфіксах.
- •6. Спісаць сказы, утвараючы дзеепрыметнікі ад дзеясловаў, што стаяць у дужках. Растлумачыць пpaвaпic галосных у суфіксах дзеепрыметнікаў.
- •7. Перакласці дзеясловы на беларускую мову. Запісаць. Абазначыць суфік-сы і растлумачыць IX пpaвaпic.
- •8. Спісаць тэкст. Уставіць у словах патрэбныя літары і растлумачыць правапіс суфіксаў.
- •9. Перакласці тэкст на беларускую мову, звярнуўшы ўвагу на пераклад дзеепрыметнікаў I дзеепрыслоўяў. Вызначыць суфіксы дзеепрыметнікаў I дзеепрыслоўяў.
- •Правапіс некаторых канчаткаў
- •1. Спісаць тэкст. Знайсці назоўнікі другога скланення ў форме роднага склону адзіночнага ліку. Растлумачыць пpaвaпic канчаткаў гэтых назоў-нікаў.
- •2. Ад наступных назоўнікаў утварыць форму роднага склону адзіночнага ліку. Растлумачыць пpaвaпic канчаткаў -а (-я), -у (-ю).
- •3. Запісаць назоўнікі ў месным склоне. Растлумачыць пpaвaпic іх кан-чаткаў.
- •4. Спісаць сказы. Словы, што ў дужках, паставіць у месным склоне. Рас-тлумачыць пpaвaпic канчаткаў.
- •5. Спісаць сказы, абазначыць лад дзеясловаў (абвесны, умоўны, загадны). Растлумачыць пpaвaпic канчаткаў.
- •6. Спісаць сказы, устаўляючы патрэбныя літары. Абгрунтаваць іх напі-санне.
- •7. Спісаць сказы. Замест кропак паставіць патрэбныя канчаткі, растлу-мачыць правапіс галосных у гэтых канчатках.
- •8. Спісаць тэкст. Словы, што ў дужках, паставіць у патрэбнай форме. Правапіс растлумачыць.
- •Правілы ўжывання вялікай літары
- •Правапіс слоў разам, праз злучок I асобна
- •1. Спісаць сказы. Растлумачьщь правапіс выдзеленых слоў.
- •2. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі. Паставіць, дзе трэба, дэфіс.
- •3. Спісаць, раскрываючы дужкі. Растлумачьщь правапіс прыслоўяў.
- •4. Раскрыць дужкі. Скласці з гэтымі словамі сказы.
- •5. Перакласці сказы на беларускую мову. Растлумачыць правапіс склада-ных прыметнікаў.
- •6. Спісаць сказы. Складаныя прыметнікі напісаць разам або праз злучок, устаўляючы прапушчаныя літары. Растлумачыць IX правапіс.
- •7. Спісаць, раскрываючы дужкі. Замест кропак у часціцах уставіць літа-ры е, і. Растлумачыць напісанне часціц не, ні.
- •8. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі. Растлумачыць правапіс не (ня), ні з назоўнікамі.
- •9. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі. Растлумачыць правапіс не (ня) з прыметнікамі.
- •10. Спісаць сказы. Растлумачыць правапіс не (ня), ні з дзеясловамі.
- •11. Скласці сказы з наступнымі дзеепрыметнікамі.
- •12. Спісаць сказы, апускаючы дужкі. Растлумачыць правапіс не (ня) з дзеепрыметнікамі.
- •13. Спісаць, устаўляючы літары і раскрываючы дужкі. Растлумачыць правапіс не (ня) з прыслоўямі.
- •14. Спісаць тэкст, раскрываючы дужкі.
- •15. Запісаць сказы, раскрыўшы дужкі. Правапіс растлумачьщь.
- •Дадатак б тэксты для перакладаў на беларускую мову
- •Экономика
- •Заработная плата
- •Нормирование труда
- •Рентабельность
- •Себестоимость продукции
- •Техническая кибернетика
- •Обратная связь
- •Программирование
- •Коэффициент полезного действия (кпд)
- •Автоматизация производства
- •Научно-техническая революция (нтр)
- •Научно-технический прогресс
- •Техника
- •Генератор
- •Генераторы переменного тока
- •Строительные материалы
- •Строительные конструкции
- •Строительные и дорожные машины
- •Локомотивное депо
- •«Сетевая война»
- •Бесконтактные войны
- •Умоўныя скарачэнні
- •Спіс выкарыстанай літаратуры
- •Правапіс галосных і зычных
- •Правапіс некаторых суфіксаў
- •Правапіс некаторых канчаткаў
- •Правілы ўжывання вялікай літары
- •Правапіс слоў разам, праз злучок і асобна
- •Правапіс часціц не(ня), ні
- •Дадатак а. Комплексныя лабараторныя работы
- •Цяжкія пытанні правапісу беларускай мовы
19. Спісаць сказы, растлумачыць пpaвaпic прыстаўных і, а.
1. У добрага майстра інструмент іржой не пакрыецца. 2. Плывуць ільдзіны па рацэ. 3. Надвор'е стала імглістым. 4. Шпарка коні імчацца ў полі. 5. Мы выбралі аршанскі накірунак. 6. Мне падабаецца аржаны хлеб. 6. Азалаціла восень поле іржышчам, дрэвы лісцем, гумны снапамі. (К.Ч.) 7. У часы свайго панавання каланізатары беспакарана знішчалі ў Афрыцы ўсё – львоў, страусаў, антылоп, леапардаў... (Мал.) 8. Я пасеяла ў раллю жменю зёран ільняных. (К-ла.) 9. Бацька Нёман шчыры да касы паслаў хваль імклівы вырай. (Р.Б.) 10. А гравійка тут шырокая i роўная, i аўтобус імчыць хутка. (Мал.) 11. Аржаны хлеб на стале – вынік сумленнай працы хлебароба. 12. Аб ёй мне будзіць успамін на ліпе бусел клёкатам i той стары амшалы тын, што лёг ля вёсак покатам. (К-ла.) 13. Ля амшарын мы блукаём i бяром баравікі. (А.С.) 14. Песня рвецца i ліецца на раздольны вольны свет. (Багд.) 15. Каржакаватыя хвойкі саступалі месца багунніку, далей распасціраліся пухнаватыя амшарыны. (Лыньк.) 16. Англічане не ўпусцілі магчымасці адхапіць для сябе львіную долю новай калоніі. (Мал.) 17. Чуецца музыка дзіўная ў повесцях сонных iмшapaў. (К-ла.)
20. Побач са словазлучэннямі запісаць утвораныя ад іх складаныя словы; растлумачыць напісанне галосных у іх.
Аднаго колеру, выданне ў адным томе, адно імя, у палове ночы, палавіна стагоддзя, напалову пусты, артыст кіно, вытворчасць кінафільмаў, кадры кіно, на адзін дзень, работнік кіно, сто гадоў, валакно лёну, доўгі тэрмін, глыбокія думкі, фігура з пяццю гранямі, хлопчыку дзевяць гадоў, хор на два галасы, паездка на доўгі час, зброя дробнага калібру, гаспадарка для гадоўлі жывёлы, здольнасць да жыцця.
21. Падкрэсліць у сказах прыстаўныя зычныя.
1. За акном ціхая зімовая ноч. (Г.В.) 2. Сосны i вязы, дубы i асіны вакол возера вартай пасталі. (К-ла.) 3. Патрывожаная лугавая мята разліла навокал востры пах. (К-с.) 4. Азёрная сінь пакрыта лёгкім туманам. (Час.) 5. Паўстаюць перад вачыма берагі Бярозы i Сожа, Дняпра i Друці. (Kip.) 6. Плача восень за акном. (К-ла.) 7. Навука вочы адчыняе. (Н.тв.) 8. За вокнамі павольна падаў снег. (П.П.) 9. Новыя вуліцы, новыя дамы былі непадалёку ад цэнтра саўгаса. (Дал.) 10. Пагодлівы асенні дзень хіліўся к вечару. (П.П.) 11. Вострая сякера сукоў не баіцца. (Прык.)
22. Спісаць тэкст. Уставіць, дзе трэба, літары, раскрыць дужкі. Права-піс растлумачыць.
I
Гр...міць па карэ...ях цяле...ка, мігацяць стр...катыя в...рставыя слу...ы, м...гаюць, пахілі...шыс..., а...росшыя м...хам хва...выя кр...ж... (па)абапал дар...гі, б...гуць л...сы, rai, м...няюцца п...лі, грама...яцца г...ры, ра...цілаючы ш...рокія лу...і, бл...шчаць азёры, ср...брам п...раліваюцца р...кі, золатам ра...ыпаюцца п...скі, гл...бокімі з...л...нымі ямамі ра...кідаюцца балоты...
I куды ты н...сеш м...не, (н...)ведамая дарога?
А неба! Далёкае, (н...)ведамае, сіняе неба! Тыс...чы, міл...ёны (гады) пазіраеш ты бе... тр...вогі, пазіраеш на ...cix роўна: на ч...лавека, на зв...ра, на птушку, на самую мен...шую му...ку, на ж...вых i (не)ж...вых, на нашу бедную з...млю, на з...млю, залітую кр...вёю i горкімі сл...з...мі сірот.
О мой родны край! Хмура пазіраеш ты з сіняга (туман), што лё... па краях палё..., дзе неба, апусціўшыся ні...ка, а...німаецца ... беднаю з...млёю. Парэзалі цябе ву...кія с...л...нскія дарогі, ч...рныя сце...кі, р...кі i азёры, ла...чыны i балоты, л...сы i горы. А бедныя вёскі i сёлы бе... усялякага (парадак) параскідаліся то там, то сям: па г...pax, ла...чынах, па (бераг) р...чак, сяро... далёкага поля, па цёмных лясах. Ра.. .паўзліся яны, а...віслі cтp...xi на гумнах, з...л...ныя купіны (мох) то...стаю карою ляглі на гнілых сал...мяных стр...хах.
(Паводле Я. Коласа.)
II
Зараджэ...е партрэтнага (жанр) ў XIV – XVI ст...го...ях было прад...ктавана ...сім ходам раз...вi...я бел...рускай кул...туры, ф...рмава...ем у не...pax царкоўнай ід...алогіі савецкага маста...тва. Да с...р...дзіны XVI ст...го...я жывапісныя п...ртр...ты ствараліся па заказу гаспадароў карале...скіх i княжацкіх палацаў, а з другой п...ловы ...этага ст...го...я парадныя, адн...фігурныя i парныя, партрэты пicaлi мастакі ў Вільні, Слуцку, Н...с...віжы i іншых г...радах.
Св...еасаблівай з...явай партрэтнага (жанр) ста... сармоцкі партрэт. Ч...лавек паказваўся паводле вызначанай с...хемы – у парадным а...ен..і, у акружэ...і пр...дметаў, – што а...люстро...вала (не)толькі яго ...нутра...ы с...вет, хар.. .ктар, але i перадавала пр...належнас...ць да той ці іншай сасло...най гру...ы насел...ні...тва, дазв...ляла даведа...а пра станові...а асобы ў грама...стве.
Да ліку на...больш выдатных помнікаў належ...ць партрэт Юрыя Радзівіла. Мад...ль у ім паказана ў поўны рост у акружэ...i шматлікіх р...чаў. Не мен...ш за ...этыя д...талі пра Юрыя Радзівіла гавораць упэ...ненасць, нават рашучас...ць паставы, х...лодны, калючы поз...рк вачэй, стрыманы цёмны к...ларыт. В...лікімі пл...мамі с...в...тла (не)в...домы мастак выхоплівае з цемры твар, якога (н...)кранаюць пачу...і. Пера... гл...дачом нібы па...стае ма...ка, за якой хаваецца сапраўдная асоба. Так паказаны ч...лавек i яго месца на сасло...най лес...віцы.
(Паводле Б. Лазукі.)
III
«Вел.. .мі люблю творы Васіля Быкава. ...эта тал...навіты, шчыры піс...ме...ік, (па)сапра...днаму народны», – па...кр...с...ліваў славуты i на...уковымі а...крыц...ямі, i асабліва сваёй права...барончай ...ейнас...цю акад...мік А.Д. Сахараў. Гл...бін...ая народнас...ць i заб...спечвае Быкаву ш...рокую в...домасць. Яго творы п...ракла...ены на бол...ш чым 50 моў планеты. Факт для нашай літ...ратуры выключны, пакул... што а...іны за ...сю яе (шмат)в...кавую ...історыю.
«Па творах Васіля Быкава ...жо м...ркуюць у с...веце пра бел...руса», –слушна зазнач...ў яшчэ ў с...рэ...іне 80-х гадоў наш (так)сама вел...мі тал...навіты паэт Генадзь Бураўкін. Меў рацыю і в...домы выдатнымі творамі i бе...кампраміснай сумленнас...цю ру...кі празаік Віктар Астаф...еў, калі пicaў пра ...ыкаўскую творчасць як ...нікальную з...яву не тол...кі ў б...ларускай, але i ў сус...ветнай літаратуры. ...этая ...нікальнасць абумо...лена той(жа) (не)па...робнай, пазба...ленай фал...шу народнасцю піс...мен...іка, гл...бінёй i агул...назначнасцю а...крытай мастаком пра...ды пра наша жыц...ё, пра ч...ла-века ў бурлівым XX ст...го...і, на...звычай шч...дрым на трагічныя п...вароты i кат...клізмы гл...бал...ных ма...табаў.
Вел.. .мі чулы да грама...скай а...мас...феры, у якой мы ж...вём, да лю...скіх боляў i бедаў у нашу скр...шлівую ...поху, Васіль Быкаў у сваёй творчасці а...люстраваў трагічную пра...ду часу з в...лікай маста...кай сілай.
(Паводле Д. Бугаева.)
IV
Не...к ціха, н...за...важна пра...шоў на т...р...торыі ...еларусі сумны юбілей – 300-го...е забароны ўжыван...я беларускай мовы ў ...эчы ...аспалітай: у 1696 го...е ўс...агульная канф...д...рацыя сасло...яў юрыд...чна аформіла ...этую забарону.
А да ...этага у ...ялікім ...ня...тве ...ітоўскім на беларус...кай мове в...лася дакум...нтацыя ў гара...скіх управах, магістратах, магд...бурыях, выкарысто...валася ў канц...лярыях i судах, пры правя...ен...і ...oпicaў войск, інв...нтарызацыі маёнткаў. На ёй пісаліся д...кументы ў каралеўскіх канц...лярыях Кракава i Bapшавы, што пр...значаліся для ВКЛ.
...эта потым ужо сёй-той пачаў хітраваць: пачатак i канец д...кyмeнтa пica...ся (пa)б...лapycк..., як ...этaгa i пaтp...бaвaў зaкон, а ...весь т...кст падава...ся на польскай мове.
Пас...ля забароны – зан...па... б...ларускай мовы: таг...часныя друкары перастаюць друкаваць б...ларускія кнігі, пануе пол...ска-ла...інскае (кніга)друкава...е, навуча...е (так)сама в...дзе...а на пол...скай i ла...інскай мовах.
Н... про...дзе i ...вюх соцен гадоў, як ...эткі(ж)самы ...ксп...р...мент з б...ларускай мовай з...ейсніць другая с...седка ...еларyci – Расія.
(Я. Сіпакоў.)
V
Ба...ька пaпpaciў ва...іцеля ...пыніц...а каля крайняй хаты. Калі Аксана з ба...ькам вы...шлі з а...тобуса, да ix ужо сп...шалася бабуля. (Ані)чу...ь не пастар...лая, лё...кая, б...саногая, у б...лай хуста...ы, у сваім любімым чыс...ц...н...кім фарту...у, які Аксана бач...ла на ёй кожнае л...та i які (чаму)с...ці ніяк не зношваўся.
Бабуля ж...ла адна, яна а...давела пяць гадоў таму. Аксана ле...ь помніла ...еда. Помніла, што ён быў добры i падобны на ба...ьку, толькі мен...шы ростам i стар...йшы. Тады яш...э дзе... з бабуляю ж...лі (з)усім у іншай вёсцы, далёка, на ...омельшчыне. Пасля, Аксана ведала з ра...казаў ба...ькі, што ад бл...кага Чарнобыля па...шла рад...цыя. Лю...ей з тае вёскі выс...лілі, заплаці...шы ім грошы – камп...нсацыю. Ім прапанавалі на выбар н...калькі м...сцаў для новага ж...харства, у тым ліку i Мінск. Але пра гора... старыя (не)хацелі i слухаць. 1м трэба была хо...ь якая латачка з...млі. Ба...ька даклаў усе свае ...беражэн...i да іхняе «камп...нсац...i» i купіл ...этую ...ось хату ў Паплавах. А потым дзе... захвар...ў, пал...жаў крыху ў бал...ніцы ў Бара...лянах i памёр.
А бабуля прывыкла тут. У Мінску, куды яна прыя...джала зімою на кол...кі дзён у roc...і, ну...ілася, месца сабе не знахо...іла, сумавала i па той ранейшай вёсцы, i па ...этай новай, Паплавах, успамінала курэй i кабан...чыка, за якімі наглядаў сусе..., дзе... Макар.
(Паводле А. Федарэнкі.)
Лабараторная работа № 2