- •Уводзіны
- •Правапіс галосных і зычных Правапіс галосных о, э, а, ы галосныя о, э, а, ы
- •Кантрольныя заданні
- •5*. Перакласці словы на беларускую мову. Растлумачыць асаблівасць перакладу гэтых слоў.
- •6. Вызначыць чацвёртае лішняе.
- •7*. Перакласці на беларускую мову. Растлумачыць правапіс галосных.
- •Кантрольныя заданні
- •5*. Перакласці словы на беларускую мову. Растлумачыць асаблівасць перакладу гэтых слоў.
- •6. Вызначыць чацвёртае лішняе.
- •7. Спісаць, уставіць прапушчаныя літары. У першы слупок выпісаць прыклады акання, у другі – якання, у трэці – прыклады, дзе не назіраюцца названыя з’явы.
- •Правапіс у, ў правапіс у, ў
- •Кантрольныя заданні
- •1. Уставіць прапушчаныя у або ў.
- •2. Запісаць па-беларуску.
- •3. Пры спісванні ўставіць патрэбныя літары, растлумачыць іх правапіс.
- •4. Вызначыць чацвёртае лішняе.
- •Правапіс д – дз, т – ц
- •Кантрольныя заданні
- •1. Перакласці словы на беларускую мову, растлумачыць правапіс.
- •2. Спісаць словы, устаўляючы патрэбныя склады.
- •3. Вызначыць чацвёртае лішняе, выбар абгрунтаваць.
- •4. Спісаць сказы, уставіць прапушчаныя літары д, дз, т, ц. Растлума-чыць правапіс.
- •Правапіс мяккага знака і апострафа
- •Кантрольныя заданні
- •1. Вызначыць, як абазначана мяккасць зычных у наступных словах. Рас-тлумачыць, чаму ў адных выпадках мяккі знак пішацца, а ў іншых – не.
- •2. Выпісаць словы, у якіх трэба ўставіць мяккі знак.
- •3. Пры спісванні ўставіць, дзе трэба, мяккі знак, растлумачыць правапіс.
- •4. Перакласці на беларускую мову, растлумачыць правапіс раздзяляль-нага мяккага знака ці апострафа.
- •5. Спісаць словы. Паставіць, дзе трэба, раздзяляльны мяккі знак або апо-страф.
- •6. Спісаць, уставіць прапушчаны раздзяляльны мяккі знак або апостраф. Растлумачыць іх правапіс.
- •Правапіс некаторых спалучэнняў галосных і галосных з [ j ] у запазычаных словах некаторыя спалучэнні ў запазычаных словах
- •Кантрольныя заданні
- •1. Уставіць прапушчанае спалучэнне галосных.
- •2. Перакласці на беларускую мову.
- •3. Вызначыць чацвёртае лішняе. Выбар абгрунтаваць.
- •4*. Перакласці словы на беларускую мову. Растлумачыць асаблівасці правапісу гэтых слоў.
- •Правапіс галосных у складаных і складанаскарочаных словах
- •Правапіс злучальных галосных
- •Правапіс каранёвых галосных
- •Кантрольныя заданні
- •1. Уставіць прапушчаныя літары.
- •2. Утварыць з прапанаваных словазлучэнняў складаныя словы. Растлу-мачыць напісанне галосных у словах.
- •3. У прапанаваных сказах са словазлучэнняў, што ў дужках, утварыць складаныя словы. Запісаць іх у патрэбнай форме.
- •4*. Вызначыць чацвёртае лішняе.
- •5. З прапанаваных спалучэнняў утварыць складанаскарочаныя словы.
- •6. Спісаць сказы, замест кропак паставіць прапушчаныя літары.
- •Правапіс прыстаўных галосных і зычных Прыстаўныя галосныя (і, а)
- •Прыстаўныя зычныя (в, г)
- •Правапіс і, ы, й пасля прыставак
- •Кантрольныя заданні
- •1. Уставіць прапушчаныя літары.
- •2. З дапамогай прапанаваных прыставак утварыць усе магчымыя словы ад наступных утваральных асноў. Запісаць, растлумачыць правапіс і.
- •3*. Спісаць, устаўляючы патрэбныя літары. Растлумачыць правапіс.
- •4. Спісаць сказы, уставіць, дзе трэба, прапушчаныя літары і растлума-чыць іх правапіс.
- •Правапіс зычных на стыку прыстаўкі і кораня
- •Кантрольныя заданні
- •1. Растлумачыць правапіс зычных на стыку прыстаўкі і кораня ў на-ступных словах.
- •2. Спісаць, уставіць прапушчаныя літары.
- •Правапіс падоўжаных і падвоеных зычных
- •Кантрольныя заданні
- •1. Перакласці словы на беларускую мову, вызначыць адрозненні ў бела-рускім і рускім напісанні слоў.
- •2. Спісаць сказы. Уставіць, дзе трэба, падоўжаныя зычныя.
- •3. Вызначыць чацвёртае лішняе, выбар абгрунтаваць.
- •4. Растлумачыць падвойнае напісанне літар у адных выпадках і адсут-насць падваення ў іншых.
- •5. Запісаць па-беларуску.
- •6*. Выпісаць з тэксту ў адзін слупок словы з фанетычным падаўжэннем, а ў другі – словы з марфалагічным падваеннем.
- •Правапіс зычных на стыку кораня і суфікса
- •Некаторыя спалучэнні ў складзе адной марфемы
- •Кантрольныя заданні
- •1. Вызначыць чацвёртае лішняе, выбар абгрунтаваць.
- •2. Утварыць ад прапанаваных слоў усе магчымыя новыя словы з дапамо-гай суфіксаў -н-, -лів-, -ск-, -чык-, -чын-, -ств-. Правапіс растлумачыць.
- •3. Утварыць прыметнікі пры дапамозе суфікса -ск- ад наступных назоў-нікаў.
- •4*. Выпісаць з наступных сказаў прыклады напісання спалучэнняў зыч-ных на стыку марфем ці ў складзе адной марфемы.
- •5. Перакласці сказы на беларускую мову. У беларускім варыянце растлу-мачыць правапіс спалучэнняў зычных.
- •6. Спісаць сказы, замест кропак уставіць, дзе трэба, неабходныя літары.
- •Правапіс некаторых суфіксаў Правапіс некаторых суфіксаў назоўнікаў
- •Іншыя суфіксы (заўвагі)
- •Кантрольныя заданні
- •Правапіс некаторых суфіксаў прыметнікаў Прыметнікі, утвораныя пры дапамозе суфіксаў з н
- •Прыналежныя прыметнікі, утвораныя ад адушаўлёных назоўнікаў
- •Памяншальна-ласкальныя суфіксы прыметнікаў
- •Кантрольныя заданні
- •1. Вызначыць чацвёртае лішняе, запісаўшы правільна словы.
- •2. Уставіць адно або два н.
- •3. Утварыўшы прыналежныя прыметнікі, раскрыць дужкі. Дапасаваць прыметнікі да прыведзеных назоўнікаў. Растлумачыць правапіс.
- •4. Спісаць сказы. Прыметнікі ў дужках паставіць у памяншальна-ласкальнай форме.
- •Правапіс некаторых суфіксаў дзеясловаў і дзяслоўных форм Правапіс некаторых суфіксаў дзеясловаў
- •Правапіс суфіксаў дзеепрыметнікаў
- •Правапіс суфіксаў дзеепрыслоўяў
- •Кантрольныя заданні
- •1. Спісаць дзеясловы, устаўляючы патрэбныя суфіксы (-ва-, -ава-, -ява-, -іва-, -ыва-).
- •2. Спісаць сказы, устаўляючы у словах замест кропак патрэбныя літа-ры. Растлумачыць правапіс суфіксаў -ава- (-ява-), -іва- (-ыва-), -ва-.
- •3. Перакласці словазлучэнні, запісаць па-беларуску. Растлумачыць права-піс суфіксаў дзеясловаў.
- •4. Ад наступных дзеясловаў утварыць усе магчымыя формы дзеепрымет-нікаў.
- •5. Спісаць, уставіць прапушчаныя літары.
- •6. Вызначыць чацвёртае лішняе. Растлумачыць адрозненне.
- •7. Ад наступных дзеясловаў утварыць дзеепрыслоўі закончанага і неза-кончанага трывання.
- •Правапіс некаторых канчаткаў Некаторыя канчаткі назоўнікаў у адзіночным ліку Некаторыя канчаткі назоўнікаў I скланення
- •Кантрольныя заданні
- •1. Паставіць назоўнікі ў вінавальным, творным і месным склонах.
- •2. Запісаць сказы. Назоўнікі, што ў дужках, паставіць у патрэбным склоне, склон вызначыць.
- •3. Выпісаць назоўнікі I скланення, паставіць іх у родным, давальным і месным склонах адзіночнага ліку. Растлумачыць правапіс канчаткаў.
- •Канчаткі назоўнікаў II скланення ў родным склоне
- •Канчаткі назоўнікаў II скланення ў месным склоне
- •Кантрольныя заданні
- •7. Спісаць, устаўляючы прапушчаныя канчаткі, растлумачыць правапіс.
- •9. Выпісаць назоўнікі II скланення ў форме назоўнага склону. Паставіць іх ў родным склоне адзіночнага ліку і запісаць.
- •Некаторыя канчаткі назоўнікаў III скланення
- •Кантрольныя заданні
- •1. Паставіць назоўнікі ў давальным і творным склонах. Канчаткі абазна-чыць.
- •2. Перакласці на беларускую мову і паставіць у форме творнага склону. Параўнаць правапіс гэтых слоў па-руску і па-беларуску.
- •3. Спісаць тэкст. Словы, што ў дужках, паставіць у патрэбным склоне. Склон абазначыць.
- •Канчаткі назоўнікаў у множным ліку
- •Скланенне множналікавых назоўнікаў
- •Кантрольныя заданні
- •Правапіс канчаткаў рознаскланяльных назоўнікаў
- •Склонавыя канчаткі назоўнікаў, якія абазначаюць назвы маладых істот
- •Склонавыя канчаткі назоўнікаў на -мя
- •Склонавыя канчаткі назоўніка маці
- •Склонавыя канчаткі асабовых назоўнікаў мужчынскага роду на -а (-я)
- •Склонавыя канчаткі агульных назоўнікаў на -а (-я)
- •Правапіс канчаткаў некаторых уласных назоўнікаў
- •Кантрольныя заданні
- •Чам, абласцям, начам, мышам, рапе00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000Правапіс канчаткаў дзеясловаў
- •Рознаспрагальныя дзеясловы (бегчы, есці, даць)
- •Спражэнне некаторых дзеясловаў
- •Кантрольныя заданні
- •Правапіс канчаткаў прыметнікаў Якасныя і адносныя прыметнікі
- •Прыналежныя прыметнікі
- •Правапіс некаторых канчаткаў займеннікаў Асабовыя займеннікі
- •Зваротны займеннік сябе
- •Іншыя разрады займеннікаў
- •Правапіс некаторых канчаткаў лічэбнікаў Колькасныя лічэбнікі
- •Дробавыя лічэбнікі
- •Зборныя лічэбнікі
- •Парадкавыя лічэбнікі
- •Кантрольныя заданні
- •1. Праскланяць словы.
- •2. Вызначыць чацвёртае лішняе, узяўшы пад увагу скланенне.
- •3. Спісаць, раскрываючы дужкі. Звярнуць увагу на вершаваную форму сказаў і на варыянтнасць склонавых канчаткаў прыметнікаў.
- •10. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі. Лічбы запісваць словамі.
- •11. Перакласці спалучэнні на беларускую мову.
- •12. Запісаць лічбы словамі, растлумачыць асаблівасці правапісу.
- •13. Перапісаць тэкст, замяняючы лікі словамі.
- •14. Спісаць тэкст, замест кропак паставіць патрэбныя канчаткі. Рас-крыць дужкі. Правапіс канчаткаў растлумачыць.
- •Правілы ўжывання вялікай літары
- •1) Вылучэнне пэўных частак тэксту (сказаў, цытат, вершаваных радкоў)
- •2) Вылучэнне ў тэксце ўласных імёнаў Уласныя імёны асоб
- •Астранамічныя назвы
- •Геаграфічныя назвы, назвы ўзнагарод, твораў, устаноў
- •Назвы гістарычных эпох і падзей, геалагічных перыядаў, плыняў
- •Назвы свят, знамянальных дат
- •Вялікая літара ў складанаскарочаных словах
- •Прыметнікі, утвораныя ад уласных імён
- •Кантрольныя заданні
- •1. Раскрыць дужкі і растлумачыць правапіс вялікай літары.
- •2. Вызначыць чацвёртае лішняе, адказ абгрунтаваць.
- •3. Запісаць сказы. Раскрыць дужкі, малыя літары замяніць, дзе трэба, на вялікія.
- •Правапіс слоў разам, праз злучок і асобна Правапіс складаных назоўнікаў разам і праз злучок
- •Кантрольныя заданні
- •1. Раскрыць дужкі і вызначыць чацвёртае лішняе. Абгрунтаваць выбар.
- •2. Напісаць словы асобна або праз злучок, раскрыўшы дужкі.
- •3. Напісаць словы разам або праз злучок, раскрыўшы дужкі.
- •4. Пры спісванні раскрыць дужкі і ўставіць прапушчаныя літары.
- •Правапіс складаных прыметнікаў разам і праз злучок
- •Кантрольныя заданні
- •1. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі.
- •2. Спісаць словы, раскрываючы дужкі.
- •3. Утварыць складаныя прыметнікі з пададзеных спалучэнняў.
- •Правапіс лічэбнікаў разам, асобна і праз злучок
- •Кантрольныя заданні
- •1. Ад колькасных лічэбнікаў утварыць парадкавыя такім чынам, каб яны пісаліся разам або праз злучок.
- •2. Ад пададзеных злучэнняў утварыць складаныя прыметнікі.
- •3. Спісаць сказы, замяніўшы лікі словамі. Лічэбнікі запісаць разам ці праз злучок.
- •Правапіс прыслоўяў разам і праз злучок
- •Кантрольныя заданні
- •1. Запісаць прыслоўі, раскрыўшы дужкі.
- •2. Спісаць сказы, раскрыўшы дужкі.
- •Правапіс прыназоўнікаў, злучнікаў, выклічнікаў, часціц (у тым ліку з займеннікамі і прыслоўямі)
- •Кантрольныя заданні
- •1. Запісаць словы, раскрыўшы дужкі.
- •2. Спісаць сказы, раскрыўшы дужкі.
- •3. Запісаць, раскрыўшы дужкі. Вызначыць чацвёртае лішняе, абгрунта-ваць свой выбар.
- •4*. Запісаць беларускія адпаведнікі да наступных рускіх словазлучэнняў. Параўнаць ўжыванне ў іх прыназоўнікаў.
- •5*. Перакласці тэкст на беларускую мову, растлумачыць напісанне вы-дзеленых слоў.
- •Правапіс часціц не (ня), ні Значэнне і ўжыванне часціц не і ні
- •Кантрольныя заданні
- •Правапіс не (ня), ні з рознымі часцінамі мовы Правапіс часціцы не (ня)
- •Правапіс часціцы ні
- •Кантрольныя заданні
- •1. Запісаць словы, раскрыўшы дужкі, вызначыць чацвёртае лішняе.
- •2. Раскрыць дужкі і запісаць у адзін слупок словы, якія пішуцца асобна, а ў другі – тыя, што пішуцца разам.
- •3. Спісаць. Растлумачыць правапіс не (ня), ні з рознымі часцінамі мовы.
- •4. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі і ўстаўляючы патрэбныя літары.
- •Дадатак а комплексныя лабараторныя работы
- •Правапіс галосных і зычных
- •1. Уставіць прапушчаныя літары. Абгрунтаваць свой выбар.
- •2. Спісаць сказы, устаўляючы прапушчаныя літары. Растлумачыць IX пpaвaпic.
- •3. Спісаць словы, устаўляючы замест кропак е або э. Правільнасць выка-нання праверыць па слоўніках.
- •4. Спісаць сказы, устаўляючы прапушчаныя літары. Растлумачыць IX пpaвaпic.
- •6. Дапісаць замест кропак патрэбныя літары. Растлумачыць правілы іх напісання.
- •7. Перакласці словы на беларускую мову. Растлумачыць npaвanic галос-ных у ненаціскных складах.
- •8. Спісаць. На месцы пропускаў паставіць патрэбныя літары, растлума-чыць IX npaвaпic.
- •9. Спісаць. Паказаць на прыкладах, як адбываецца чаргаванне складоў [ро], [ло], [ле] з [ры], [лы], [лі]. Працягнуць ланцужок.
- •10. Спісаць сказы, растлумачыць пpaвaпic і – й, у – ў.
- •11. Спісаць тэкст, растлумачыць пpaвaпic у – ў.
- •12. Уставіць прапушчаныя літары, растлумачыць IX npaвaпic.
- •13. Уставіць, дзе трэба, прапушчаны мяккі знак або апостраф.
- •14. Уставіць, дзе трэба, прапушчаныя літары.
- •15. Уставіць прапушчаныя літары і спалучэнні літар, растлумачыць IX npaвaпic.
- •16. Дапісаць, дзе трэба, прыстаўное в.
- •17. Перакласці наступныя словы на беларускую мову, запісаць іх парамі. Растлумачыць напісанне спалучэнняў галосных.
- •18. Спісаць сказы, устаўляючы на месцы кропак прапушчаныя літары.
- •19. Спісаць сказы, растлумачыць пpaвaпic прыстаўных і, а.
- •20. Побач са словазлучэннямі запісаць утвораныя ад іх складаныя словы; растлумачыць напісанне галосных у іх.
- •21. Падкрэсліць у сказах прыстаўныя зычныя.
- •22. Спісаць тэкст. Уставіць, дзе трэба, літары, раскрыць дужкі. Права-піс растлумачыць.
- •Правапіс некаторых суфіксаў
- •1. Спісаць сказы, выдзеліць суфіксы назоўнікаў, якія абазначаюць назвы маладых істот.
- •2. Спісаць сказы, абазначыць суфіксы назоўнікаў.
- •3. Ад наступных назоўнікаў пры дапамозе суфікса -ск- утварыць пры-метнікі. Звярнуць увагу на вымаўленне ў гэтых прыметніках спалучэн-няў зычных на стыку кораня I суфікса.
- •4. Спісаць. Уставіць прапушчаныя літары. Абгрунтаваць свой выбар.
- •5. Спісаць сказы, устаўляючы прапушчаныя літары. Растлумачыць пpaвaпic ненаціскных галосных у суфіксах.
- •6. Спісаць сказы, утвараючы дзеепрыметнікі ад дзеясловаў, што стаяць у дужках. Растлумачыць пpaвaпic галосных у суфіксах дзеепрыметнікаў.
- •7. Перакласці дзеясловы на беларускую мову. Запісаць. Абазначыць суфік-сы і растлумачыць IX пpaвaпic.
- •8. Спісаць тэкст. Уставіць у словах патрэбныя літары і растлумачыць правапіс суфіксаў.
- •9. Перакласці тэкст на беларускую мову, звярнуўшы ўвагу на пераклад дзеепрыметнікаў I дзеепрыслоўяў. Вызначыць суфіксы дзеепрыметнікаў I дзеепрыслоўяў.
- •Правапіс некаторых канчаткаў
- •1. Спісаць тэкст. Знайсці назоўнікі другога скланення ў форме роднага склону адзіночнага ліку. Растлумачыць пpaвaпic канчаткаў гэтых назоў-нікаў.
- •2. Ад наступных назоўнікаў утварыць форму роднага склону адзіночнага ліку. Растлумачыць пpaвaпic канчаткаў -а (-я), -у (-ю).
- •3. Запісаць назоўнікі ў месным склоне. Растлумачыць пpaвaпic іх кан-чаткаў.
- •4. Спісаць сказы. Словы, што ў дужках, паставіць у месным склоне. Рас-тлумачыць пpaвaпic канчаткаў.
- •5. Спісаць сказы, абазначыць лад дзеясловаў (абвесны, умоўны, загадны). Растлумачыць пpaвaпic канчаткаў.
- •6. Спісаць сказы, устаўляючы патрэбныя літары. Абгрунтаваць іх напі-санне.
- •7. Спісаць сказы. Замест кропак паставіць патрэбныя канчаткі, растлу-мачыць правапіс галосных у гэтых канчатках.
- •8. Спісаць тэкст. Словы, што ў дужках, паставіць у патрэбнай форме. Правапіс растлумачыць.
- •Правілы ўжывання вялікай літары
- •Правапіс слоў разам, праз злучок I асобна
- •1. Спісаць сказы. Растлумачьщь правапіс выдзеленых слоў.
- •2. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі. Паставіць, дзе трэба, дэфіс.
- •3. Спісаць, раскрываючы дужкі. Растлумачьщь правапіс прыслоўяў.
- •4. Раскрыць дужкі. Скласці з гэтымі словамі сказы.
- •5. Перакласці сказы на беларускую мову. Растлумачыць правапіс склада-ных прыметнікаў.
- •6. Спісаць сказы. Складаныя прыметнікі напісаць разам або праз злучок, устаўляючы прапушчаныя літары. Растлумачыць IX правапіс.
- •7. Спісаць, раскрываючы дужкі. Замест кропак у часціцах уставіць літа-ры е, і. Растлумачыць напісанне часціц не, ні.
- •8. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі. Растлумачыць правапіс не (ня), ні з назоўнікамі.
- •9. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі. Растлумачыць правапіс не (ня) з прыметнікамі.
- •10. Спісаць сказы. Растлумачыць правапіс не (ня), ні з дзеясловамі.
- •11. Скласці сказы з наступнымі дзеепрыметнікамі.
- •12. Спісаць сказы, апускаючы дужкі. Растлумачыць правапіс не (ня) з дзеепрыметнікамі.
- •13. Спісаць, устаўляючы літары і раскрываючы дужкі. Растлумачыць правапіс не (ня) з прыслоўямі.
- •14. Спісаць тэкст, раскрываючы дужкі.
- •15. Запісаць сказы, раскрыўшы дужкі. Правапіс растлумачьщь.
- •Дадатак б тэксты для перакладаў на беларускую мову
- •Экономика
- •Заработная плата
- •Нормирование труда
- •Рентабельность
- •Себестоимость продукции
- •Техническая кибернетика
- •Обратная связь
- •Программирование
- •Коэффициент полезного действия (кпд)
- •Автоматизация производства
- •Научно-техническая революция (нтр)
- •Научно-технический прогресс
- •Техника
- •Генератор
- •Генераторы переменного тока
- •Строительные материалы
- •Строительные конструкции
- •Строительные и дорожные машины
- •Локомотивное депо
- •«Сетевая война»
- •Бесконтактные войны
- •Умоўныя скарачэнні
- •Спіс выкарыстанай літаратуры
- •Правапіс галосных і зычных
- •Правапіс некаторых суфіксаў
- •Правапіс некаторых канчаткаў
- •Правілы ўжывання вялікай літары
- •Правапіс слоў разам, праз злучок і асобна
- •Правапіс часціц не(ня), ні
- •Дадатак а. Комплексныя лабараторныя работы
- •Цяжкія пытанні правапісу беларускай мовы
4*. Запісаць беларускія адпаведнікі да наступных рускіх словазлучэнняў. Параўнаць ўжыванне ў іх прыназоўнікаў.
Идти за грибами, по случаю встречи, вспоминать о друзьях, ехать лошадью, выходить из школы, думать о будущем, ни над кем не смеяться, гулять по лесу, подойти к дубу, жениться на Ольге, ходить по домам, из глубины комнаты, тоска по родине.
5*. Перакласці тэкст на беларускую мову, растлумачыць напісанне вы-дзеленых слоў.
Биму было два-три года, когда Иван Иванович познакомил его с лесом. Это было очень интересно и собаке, и хозяину.
В лугах и на поле, там всё ясно: простор, трава, хлеба, хозяина всегда видно...
Прелесть! А тут, в лесу, совсем-совсем иное дело.
Была ранняя весна.
Когда они пришли впервые, вечерняя заря только начиналась, а меж деревьями уже сумерки, хотя листья ещё и не появились. Всё внизу в тёмных тонах: стволы, прошлогодние тёмно-коричневые листья, коричнево-серые сухие стебли трав. Ветви слегка шумели от лёгкого ветра. Всё было таинственно-шуршащим. Ботинки Ивана Ивановича тоже шуршали, а следы пахли-то куда сильнее, чем в поле. За каждым деревом что-то незнакомое, таинственное.
Поэтому Бим и не отходил от Ивана Ивановича дальше двадцати-двадцати пяти шагов: пробежит вперёд – влево, вправо – и катит назад и смотрит в лицо, спрашивая: «Мы зачем сюда попали?»
(По Г. Троепольскому.)
Правапіс часціц не (ня), ні Значэнне і ўжыванне часціц не і ні
Часціца не надае значэнне |
|
адмаўлення |
сцвярджэння |
у адмоўных сказах: Не сціхае вецер над асеннім полем. (Грах.) Больш не было чуваць дзявочай песні. |
калі паўтараецца пры кожнай частцы састаўнога дзеяслоўнага выказніка: Не згадаць не магу рэчкі люстраной між лозаў і вязаў, што на лугах быстра воды нясе. (Кір.) |
калі стаіць перад назоўнікам з прыназоўнікам без: слухаў не без цікавасці, даведаўся не без здзіўлення, прамовіў не без гордасці, зірнуў не без хітрасці |
|
пры супраць-пастаўленні: Скрозь хмары прабівалася столькі святла, што паветра здавалася не шэрым, як восенню, а прамяністым. |
|
у спалучэнні з часціцамі амаль, ледзь і падпарадкавальным злучнікам пакуль: Яны гаварылі, аж пакуль не прыйшлі да хаты. (К.Ч.) Ледзь не на кожнай палескай хаце ляскае дзюбай жывы, вольны бусел, абліты барвай захаду. (Каратк.) Марозу амаль не было, у подыху ветру чулася трохі вільготнасць. (І.М.) |
|
пры адмоўным параўнанні: Не сакоча за хвойнікам ластаўка, не пяе салавейка над возерам, – так смяецца Алёнка, гаворачы, на траве з князем седзячы. (Н.А.) |
|
у спалучэнні са словамі нельга, немагчыма: Нельга не напісаць аб людзях, справы і лёс якіх хвалююць. (Хадк.) |
|
у рытарычных сказах з пытальнымі займеннікамі, прыслоўямі, часціцамі: Хто не хоча пакупацца ў спякотны летні дзень! (Клімк.) Перад зімовым сном палёў як не прайсці па ціхіх пожнях, дзе безліч прагуло вытроў і столькі шэрых ліўняў позніх. (М.Т.) Ці не вецер над грэбляю вые, ці мо плачуць вярбіны старыя? (Н.А.) |
|
Часціца ні узмацняе |
|
адмаўленне |
сцвярджэнне |
у сказах з часціцай не ці са словамі няма, нельга, немагчыма: Грыбы моцныя, тугія, быццам не было ні снегу, ні прымаразкаў. (І.Н.) Няма над возерам ні ластавак, ні чаек. (В.В.) |
у спалучэнні з займеннікамі і прыслоўямі (з часціцай бы (б) або без яе): хто ні, куды ні, колькі ні, як ні, як бы ні, адкуль бы ні і інш. Даданая частка з гэтымі злучальнымі словамі падкрэслівае, што дзеянне галоўнай часткі захоўвае сваю сілу пры любых абставінах: Як ні гне мароз, ні гладзіць, але нічога не парадзіць. (К-с.) Людзі варты шчасця, дзе б яны ні жылі. (Каратк.) |
у няпоўных сказах, дзе адсутнічае выказнік з адмоўем: І ні следу сквапнага, ні звяроў жывых, і ні паху вабнага красак залатых. (Гл.) Ні аднаго голасу на вуліцы. (І.М.) |
|
у безасабовых адмоўных сказах пры катэгарычнай забароне якога-небудзь дзеяння: Ні слова больш! Ні кроку назад! Ні з месца! |
|
у якасці злучніка пры аднародных членах або прэдыкатыўных частках: Ні звер, ні чалавек, ні птушка не парушалі яго ранішняга спакою. (К-с.) Ні ў казцы сказаць, ні пяром апісаць. (Прым.) |
|
Заўвага. Ва ўстойлівых зваротах часціца ні ўжываецца са значэннем няпэўнасці або негатыўнасці: ні свет ні зара, ні жывы ні мёртвы, ні тое ні сёе, ні ў пяць ні ў дзесяць, ні ўзад ні ўперад. |
|