Кантрольныя заданні

Разам пішуцца

Прыназоўнікі

Злучнікі

якія ўтварыліся шляхам зліцця прыназоўніка з назоўнікам:

звыш, наконт, замест, накшталт;

некаторыя з іх могуць ужывацца

ў якасці прыслоўяў: наперадзе,

ззаду, зверху, услед, уперад, уздоўж, навокал, наперакор, насупраць

злучнікі альбо (або), ажно,

нібы, нібыта, каб

якія ўтварыліся шляхам зліцця прыназоўнікаў з займеннікамі

ці словамі колькі, столькі: затое, затым, прычым, прытым, паколькі, пастолькі, наколькі

Заўвага. Неабходна адрозніваць вытвор-ныя прыназоўнікі ад аманімічных ім самастойных часцін мовы:

а) прыназоўнікі ззаду, зверху, услед, уперад, наперадзе, насустрач і інш. ад адпаведных прыслоўяў, напры-клад: глядзець услед цягніку – ісці ўслед, унутры палаткі – вымыць унутры, наперакор стыхіі – рабіць наперакор, вакол возера – азірнуўся вакол і г.д.;

б) прыназоўнікі нягледзячы на, дзякуючы ад адпаведных дзеепры-слоўяў, напрыклад: нягледзячы на хва-робу – не гледзячы па баках, дзякуючы выпадковасці – дзякуючы настаўніку за цікавы ўрок;

в) прыназоўнік у заключэнне ад склонавай формы назоўніка: у заклю-чэнне даклада – у заключэнні на кнігу

Заўвага. Такія злучнікі неабходна адрозніваць ад спалучэнняў прына-зоўнікаў з адпаведнымі займеннікамі ці неазначальна-колькаснымі словамі за тое, за тым, пры тым, пры чым, па колькі, па столькі, якія пішуцца асобна. Займеннікі з’яўляюцца члена-мі сказа, пасля іх звычайна ўжываецца назоўнік, на які займеннік указвае; злучнікі ж членамі сказа не з’яўляю-цца. Параўн.: 1. Пры (якім?) тым доме знаходзіўся вялікі сад. – Пры-тым і гарачыня крыху спала. 2. Хлап-чук хутка забег за (якое?) тое дрэва, што расло над самым абрывам. – Песня над хатай сціхла, затое над сажалкай салавей заводзіў сваю. 3. Тут вы сапраўды ні пры (чым?) чым. – Ён выканаў работу добра, прычым абяцаў рабіць яшчэ лепш.

складаны злучнік дый,

які ўжываецца пераважна

для выражэння нечаканасці

або закончанасці, спынення дзеяння: пабыў дый пайшоў

Займеннікі і прыслоўі

з часціцамі -сьці, -сь, -ся:

чыйсьці (чыйсь), дзесьці (дзесь),

хтосьці (хтось),

чымся

Заўвага. Складаны злучнік дый неабходна адрозніваць ад састаўнога злучніка ды і, які ўжываецца часцей для выражэння далучальных адносін: Пачатая справа патрабавала вялікай вытрымкі і настойлівасці, ды і сам ён гэта добра разумеў.

з пачатковай часціцай а:

анідзе, аніяк, анікуды, аніхто,

а таксама ані

(ані хмурынкі, ані не хачу)

Праз дэфіс пішуцца

складаныя прыназоўнікі:

з-пад, з-за, па-над, па-за, з-над, з-паміж, з-па-над

складаныя выклічнікі, падзыўныя воклічы, гукапераймальныя словы: о-го-го, о-ё-ёй, ха-ха-ха, вой-вой-вой, ку-ку, уга-уга, дзын-дзын-дзын і інш.

часціца абы- ў спалучэнні з займеннікамі і займеннікавымі прыслоўямі: абы-хто, абы-які, абы-дзе, абы-куды, абы-адкуль

Заўвага 1. Калі паміж часціцай абы і займеннікам знаходзіцца прыназоўнік, то яна пішацца асобна: абы з кім, абы ў што, абы да каго, абы з якімі, але: з абы-якімі.

Заўвага 2. Словы, утвораныя ад прыслоўя абы-як, з часціцай абы пішуцца разам: абыякавы, абыякавасць, абыякаваты, неабыякава.

Заўвага 3. З іншымі часцінамі мовы часціца абы пішацца асобна: абы зроблены, абы памыты, абы не змаўчаць, абы чалавек.

часціцы -то, -небудзь, -колечы (-кольвечы, -кольвек)

ў спалучэнні з займеннікамі і займеннікавымі прыслоўямі:

хто-небудзь, што-колечы, ён-то, сказаць-то сказаў, яны-то паехалі

Заўвага. Калі паміж займеннікам ці прыслоўем і часціцай -небудзь знаходзіцца часціца ж (жа), то ўсё словазлучэнне пішацца асобна, у тры словы: хто ж небудзь зробіць, куды ж небудзь прыйдзе.

часціца -такі, калі яна стаіць пасля слоў, да якіх адносіцца:

прачытаў-такі, даволі-такі, зноў-такі, усё-такі, так-такі

Заўвага 1. Калі часціца -такі стаіць перад словам, да якога адносіцца, то пішацца асобна: такі прыехаў, такі надумаўся, такі прынёс.

Заўвага 2. Калі паміж часціцай -такі і словам, да якога яна адносіцца, знаходзіцца часціца ж (жа), то ўсё словазлучэнне пішацца асобна, у тры словы: усё ж такі, прыйшоў жа такі, зноў жа такі.

Асобна пішуцца

састаўныя прыназоўнікі і злучнікі:

у час, нягледзячы на; таму што, так што, хіба што,

як толькі, як быццам, перш чым, гэта значыць, ці бо, то бо

словазлучэнні, якія ўжываюцца ў функцыі пабочных слоў:

такім чынам, можа быць, так сказаць і інш.

прыназоўнік а, якім карыстаюцца для абазначэння часу:

а пятай гадзіне

часціцы бы (б), жа (ж):

сказаў бы, як жа ж, прыйшла ж, хто ж бы

Заўвага. Выключэнне складаюць выпадкі, калі гэтыя часціцы ўваходзяць у склад цэлых слоў: нібы, каб.

усе астатнія часціцы (вось, маўляў, от і інш.),

а таксама часціца што ў спалучэннях тыпу

амаль што, пакуль што, толькі што, сама што і інш.