Кантрольныя заданні

1. Уставіць прапушчаныя літары е, ё, я.

Варыянт 1: в...с...лы, св...жы, з...л...ны, б...раг, в...рабей, з...зюля, л...снік, л...снічоўка, с...л...нін, гл...дач.

Варыянт 2: дз...в...ты, м...тровы, б...л...к, в...сковы, п...счаны, п...л...стак, в...ска, п...раліў, в...ласіпед, адв...чорак.

Варыянт 3: вас...мнаццаты, с...кунда, дз...журны, ...фрэйтар, з...л...наваты, кал...ктыў, св...ткаваць, ц...плы, м...с...ц, дроб...зь.

2. Падабраць аднакаранёвыя словы так, каб націскныя е, ё апынуліся не пад націскам. Запісаць словы парамі.

Варыянт 1: лес, светлы, белы, вёска, мёд, вецер, прамень, зерне, пень, дзед.

Варыянт 2: бераг, вечар, дзень, авёс, цётка, ветрык, лебедзь, спевы, неба, лён.

Варыянт 3: давер, снег, наезд, левы, клён, мёртвы, вёслы, азёры, генетыка, весела.

3. Перакласці на беларускую мову. Растлумачыць правапіс.

Варыянт 1: механика, семнадцать, сержант, Египет, календарь, обелиск, озеро, песок, Белинский, компенсация.

Варыянт 2: пейзаж, галерея, имперфект, Валентина, медовый, феномен, минерал, фельетон, Венеция, лексика.

Варыянт 3: беллетристика, винегрет, пельмени, берёзовый, флегматик, верлибр, Наполеон, Смолевичи, медведь, фейерверк.

4. Спісаць сказы. Уставіць прапушчаныя літары е, ё, я. Растлумачыць іх правапіс.

Варыянт 1:

1. Каля нізкага б...рага, чыста п...счанага ці з рэдз...нькаю травою, ледзь чутна, раскошліва пахлюпвае хваля. (Б.) 2. В...сяліць дз...нь н...б...саў просінь. (Кір.) 3. Па-над сц...жкаю плавалі ў ц...плым паветры п...рэстыя матылі. (Гал.) 4. Лес пасв...тлеў, паб...леў і пазбыўся сваёй хмурай панурасці. (К-с.) 5. Ц...плы дождж абмыў гонкія кл...ны. (Бял.)

Варыянт 2:

1. Стары л...снік б...гом падбег да варот. (К.Ч.) 2. Я пачуў пад крынічкай гоман в...кавых прам..ністых в...ршынь. (Кір.) 3. Бусл...няты спрабавалі ўжо л...таць над гн...здом. (Каратк.) 4. Сярод л...су раптам паказалася нев...лічкая в...ска. (К.Ч.) 5. Добра загл...дзецца на шэра-з...л...ныя в...рхавіны гонкіх сосен на фоне ц...плага блакіту. (Б.)

Варыянт 3:

1. На в...рандзе ў поўдз...нь прадзед ...куб расказваў малечы казку. (Скр.) 2. Я люблю Б..ларусь маю шчыра, родны край гусл...роў і л...г...нд! (Вал.) 3. Жаваранкі ў з...ніце, з вывадкам гн...зды ў жыце. (А.Л.) 4. Н...ба, зл...гку агорнутае б...лаватаю павалокаю, здавалася, ніжэй нахілілася над пазёмамі, каб пап...сціць іх пацалункамі сон...чнага ц...пла. (К-с.) 5. Дз...вочыя вочы ўзл...целі, што крылы. (Б.)

5*. Перакласці словы на беларускую мову. Растлумачыць асаблівасць перакладу гэтых слоў.

Европа, тысяча, месяц, девятнадцатый, телеграф, кефир, герой, веранда, бегемот, календарь.

6. Вызначыць чацвёртае лішняе.

Варыянт 1:

• палёт, радыё, лён, зялёны;

• бераг, зерне, генетыка, вечар.

Варыянт 2:

• ляцець, месяц, пояс, ячмень;

• кісель, лесавік, скальпель, выпечка.

Варыянт 3:

• гепард, веранда, вецер, гегемон;

• клёкат, вёска, лядок, плёскат.

7. Спісаць, уставіць прапушчаныя літары. У першы слупок выпісаць прыклады акання, у другі – якання, у трэці – прыклады, дзе не назіраюцца названыя з’явы.

У Ж...дзіне, каля магістралі Мінск – Масква, стаіць манум...нт у г...нар маці-патрыёткі. У г...нар маці, якая благаславіла сваіх сыноў на см...ротны бой з в...рагам.

П...цёра са збр...яй у руках ідуць на Захад. Двое стар...йшых – нап...радзе, двое с...р...дніх – за імі, м...л...дшы ідзе ап...шнім, пав...рнуўшы г...л...ву назад, у бок р...днага с...ла, развітваючыся з б...цьк...ўскім д...мам. Усл...д сынам гл...дзіць маці з в...лікім мужным с...рцам, благаслаўляючы іх на ратны подзвіг.

У яе твары – невыказны боль і пакута, надзея і вера. І нібы гав...рыць яна сынам:

“Да пабач...ння, хл...пчыкі! Пастарайцеся в...рнуцца назад!”

Але яны не в...рнуліся. Пайшлі і не в...рнуліся ў імя жыцця, перам...гі. Засталіся на п...лі бою. І тут, у Ж...дзіне, адлітыя ў бронзе. Адзін з іх, самы м...л...дшы, – ...фрэйтар Пятро Купрыянаў, які паўт...рыў п...дзвіг Аляксандра Матросава.

Гэты п...мнік салдацкай маці ўв...кав...чвае в...лікі п...дзвіг в...лікага народа.

(“Літаратура і мастацтва”)

8*. Спісаць словы. Пісьмова растлумачыць, дзе могуць быць дапушчаны памылкі на правапіс галосных е, я.

Варыянт 1: калектыў, каляндар, бегемот, кефір, метафара, месяц, медаль, евангелле, яскравы, вецер.

Варыянт 2: секунда, семнаццаць, дзяжурны, сезон, аленяня, заяц, лебедзі, бязмежны, песняры, зеленаваты.

Варыянт 3: яскравы, верацяно, спекулянт, васемнаццаць, пясчаны, генерал, метал, мяккаваты, веранда, абеліск.

9*. Уставіць прапушчаныя літары і растлумачыць іх напісанне.

Ц...гнікі, се...лка, м...тал, г...н...рал, б...звы...зна, пал...вод, ан...кдот, ве...лка, бран...нос...ц, ал...н...ня, Васн...цоў, Ав...р’ян, Ал...ксандровіч, Б...тховен, н...кепскі, н...добразычлівы, ата...самліваць, зал...мантаваць.

10*. Запісаць па-беларуску, растлумачыць напісанне галосных.

Белинский, Везувий, Вьетнам, Геракл, Геродот, Дзержинск, Енисей, Кос-модемьянская, Неаполь, Неруда, Несвиж, Петербург, Петровский, Плеха-нов, Припять, Светлана, Сенегал, Смолевичи, Тегеран, Херсон, Цейлон, Якубович, Ярославль.

11. Уставіць прапушчаныя літары. Растлумачыць іх правапіс.

Я прынёс іх з л...снога др...мучага свету,

Дзе з брусніцамі ніцымі – жар в...расоў.

Падасінавікаў у чырвоных б...рэтах

Пад старою асінай знайшоў.

А лісічак набраў каля сцежкі-в...ртухі,

Што да хаты лісінай лагчынай в...ла;

Падб...розавікаў – пад б...розай-ш...птухай,

Дзе капэла чм...ліная пела-гула.

Сыраежак знайшоў, дзе памежак-узгорак

Мураўі зан...лі для паселішч сваіх;

А апен...к – ля пнёў і ля сховішч вавёрак,

Жоўтых м...хавікоў – між імхоў б...р...вых.

А рыжыкаў і в...ўнянак нарэзаў багата

Там, дзе лічыць з...зюля гады па в...сне...

А пра баравікі не скажу, каб адна ты

Не пабегла туды без мяне.

(М. Танк)