- •Уводзіны
- •Правапіс галосных і зычных Правапіс галосных о, э, а, ы галосныя о, э, а, ы
- •Кантрольныя заданні
- •5*. Перакласці словы на беларускую мову. Растлумачыць асаблівасць перакладу гэтых слоў.
- •6. Вызначыць чацвёртае лішняе.
- •7*. Перакласці на беларускую мову. Растлумачыць правапіс галосных.
- •Кантрольныя заданні
- •5*. Перакласці словы на беларускую мову. Растлумачыць асаблівасць перакладу гэтых слоў.
- •6. Вызначыць чацвёртае лішняе.
- •7. Спісаць, уставіць прапушчаныя літары. У першы слупок выпісаць прыклады акання, у другі – якання, у трэці – прыклады, дзе не назіраюцца названыя з’явы.
- •Правапіс у, ў правапіс у, ў
- •Кантрольныя заданні
- •1. Уставіць прапушчаныя у або ў.
- •2. Запісаць па-беларуску.
- •3. Пры спісванні ўставіць патрэбныя літары, растлумачыць іх правапіс.
- •4. Вызначыць чацвёртае лішняе.
- •Правапіс д – дз, т – ц
- •Кантрольныя заданні
- •1. Перакласці словы на беларускую мову, растлумачыць правапіс.
- •2. Спісаць словы, устаўляючы патрэбныя склады.
- •3. Вызначыць чацвёртае лішняе, выбар абгрунтаваць.
- •4. Спісаць сказы, уставіць прапушчаныя літары д, дз, т, ц. Растлума-чыць правапіс.
- •Правапіс мяккага знака і апострафа
- •Кантрольныя заданні
- •1. Вызначыць, як абазначана мяккасць зычных у наступных словах. Рас-тлумачыць, чаму ў адных выпадках мяккі знак пішацца, а ў іншых – не.
- •2. Выпісаць словы, у якіх трэба ўставіць мяккі знак.
- •3. Пры спісванні ўставіць, дзе трэба, мяккі знак, растлумачыць правапіс.
- •4. Перакласці на беларускую мову, растлумачыць правапіс раздзяляль-нага мяккага знака ці апострафа.
- •5. Спісаць словы. Паставіць, дзе трэба, раздзяляльны мяккі знак або апо-страф.
- •6. Спісаць, уставіць прапушчаны раздзяляльны мяккі знак або апостраф. Растлумачыць іх правапіс.
- •Правапіс некаторых спалучэнняў галосных і галосных з [ j ] у запазычаных словах некаторыя спалучэнні ў запазычаных словах
- •Кантрольныя заданні
- •1. Уставіць прапушчанае спалучэнне галосных.
- •2. Перакласці на беларускую мову.
- •3. Вызначыць чацвёртае лішняе. Выбар абгрунтаваць.
- •4*. Перакласці словы на беларускую мову. Растлумачыць асаблівасці правапісу гэтых слоў.
- •Правапіс галосных у складаных і складанаскарочаных словах
- •Правапіс злучальных галосных
- •Правапіс каранёвых галосных
- •Кантрольныя заданні
- •1. Уставіць прапушчаныя літары.
- •2. Утварыць з прапанаваных словазлучэнняў складаныя словы. Растлу-мачыць напісанне галосных у словах.
- •3. У прапанаваных сказах са словазлучэнняў, што ў дужках, утварыць складаныя словы. Запісаць іх у патрэбнай форме.
- •4*. Вызначыць чацвёртае лішняе.
- •5. З прапанаваных спалучэнняў утварыць складанаскарочаныя словы.
- •6. Спісаць сказы, замест кропак паставіць прапушчаныя літары.
- •Правапіс прыстаўных галосных і зычных Прыстаўныя галосныя (і, а)
- •Прыстаўныя зычныя (в, г)
- •Правапіс і, ы, й пасля прыставак
- •Кантрольныя заданні
- •1. Уставіць прапушчаныя літары.
- •2. З дапамогай прапанаваных прыставак утварыць усе магчымыя словы ад наступных утваральных асноў. Запісаць, растлумачыць правапіс і.
- •3*. Спісаць, устаўляючы патрэбныя літары. Растлумачыць правапіс.
- •4. Спісаць сказы, уставіць, дзе трэба, прапушчаныя літары і растлума-чыць іх правапіс.
- •Правапіс зычных на стыку прыстаўкі і кораня
- •Кантрольныя заданні
- •1. Растлумачыць правапіс зычных на стыку прыстаўкі і кораня ў на-ступных словах.
- •2. Спісаць, уставіць прапушчаныя літары.
- •Правапіс падоўжаных і падвоеных зычных
- •Кантрольныя заданні
- •1. Перакласці словы на беларускую мову, вызначыць адрозненні ў бела-рускім і рускім напісанні слоў.
- •2. Спісаць сказы. Уставіць, дзе трэба, падоўжаныя зычныя.
- •3. Вызначыць чацвёртае лішняе, выбар абгрунтаваць.
- •4. Растлумачыць падвойнае напісанне літар у адных выпадках і адсут-насць падваення ў іншых.
- •5. Запісаць па-беларуску.
- •6*. Выпісаць з тэксту ў адзін слупок словы з фанетычным падаўжэннем, а ў другі – словы з марфалагічным падваеннем.
- •Правапіс зычных на стыку кораня і суфікса
- •Некаторыя спалучэнні ў складзе адной марфемы
- •Кантрольныя заданні
- •1. Вызначыць чацвёртае лішняе, выбар абгрунтаваць.
- •2. Утварыць ад прапанаваных слоў усе магчымыя новыя словы з дапамо-гай суфіксаў -н-, -лів-, -ск-, -чык-, -чын-, -ств-. Правапіс растлумачыць.
- •3. Утварыць прыметнікі пры дапамозе суфікса -ск- ад наступных назоў-нікаў.
- •4*. Выпісаць з наступных сказаў прыклады напісання спалучэнняў зыч-ных на стыку марфем ці ў складзе адной марфемы.
- •5. Перакласці сказы на беларускую мову. У беларускім варыянце растлу-мачыць правапіс спалучэнняў зычных.
- •6. Спісаць сказы, замест кропак уставіць, дзе трэба, неабходныя літары.
- •Правапіс некаторых суфіксаў Правапіс некаторых суфіксаў назоўнікаў
- •Іншыя суфіксы (заўвагі)
- •Кантрольныя заданні
- •Правапіс некаторых суфіксаў прыметнікаў Прыметнікі, утвораныя пры дапамозе суфіксаў з н
- •Прыналежныя прыметнікі, утвораныя ад адушаўлёных назоўнікаў
- •Памяншальна-ласкальныя суфіксы прыметнікаў
- •Кантрольныя заданні
- •1. Вызначыць чацвёртае лішняе, запісаўшы правільна словы.
- •2. Уставіць адно або два н.
- •3. Утварыўшы прыналежныя прыметнікі, раскрыць дужкі. Дапасаваць прыметнікі да прыведзеных назоўнікаў. Растлумачыць правапіс.
- •4. Спісаць сказы. Прыметнікі ў дужках паставіць у памяншальна-ласкальнай форме.
- •Правапіс некаторых суфіксаў дзеясловаў і дзяслоўных форм Правапіс некаторых суфіксаў дзеясловаў
- •Правапіс суфіксаў дзеепрыметнікаў
- •Правапіс суфіксаў дзеепрыслоўяў
- •Кантрольныя заданні
- •1. Спісаць дзеясловы, устаўляючы патрэбныя суфіксы (-ва-, -ава-, -ява-, -іва-, -ыва-).
- •2. Спісаць сказы, устаўляючы у словах замест кропак патрэбныя літа-ры. Растлумачыць правапіс суфіксаў -ава- (-ява-), -іва- (-ыва-), -ва-.
- •3. Перакласці словазлучэнні, запісаць па-беларуску. Растлумачыць права-піс суфіксаў дзеясловаў.
- •4. Ад наступных дзеясловаў утварыць усе магчымыя формы дзеепрымет-нікаў.
- •5. Спісаць, уставіць прапушчаныя літары.
- •6. Вызначыць чацвёртае лішняе. Растлумачыць адрозненне.
- •7. Ад наступных дзеясловаў утварыць дзеепрыслоўі закончанага і неза-кончанага трывання.
- •Правапіс некаторых канчаткаў Некаторыя канчаткі назоўнікаў у адзіночным ліку Некаторыя канчаткі назоўнікаў I скланення
- •Кантрольныя заданні
- •1. Паставіць назоўнікі ў вінавальным, творным і месным склонах.
- •2. Запісаць сказы. Назоўнікі, што ў дужках, паставіць у патрэбным склоне, склон вызначыць.
- •3. Выпісаць назоўнікі I скланення, паставіць іх у родным, давальным і месным склонах адзіночнага ліку. Растлумачыць правапіс канчаткаў.
- •Канчаткі назоўнікаў II скланення ў родным склоне
- •Канчаткі назоўнікаў II скланення ў месным склоне
- •Кантрольныя заданні
- •7. Спісаць, устаўляючы прапушчаныя канчаткі, растлумачыць правапіс.
- •9. Выпісаць назоўнікі II скланення ў форме назоўнага склону. Паставіць іх ў родным склоне адзіночнага ліку і запісаць.
- •Некаторыя канчаткі назоўнікаў III скланення
- •Кантрольныя заданні
- •1. Паставіць назоўнікі ў давальным і творным склонах. Канчаткі абазна-чыць.
- •2. Перакласці на беларускую мову і паставіць у форме творнага склону. Параўнаць правапіс гэтых слоў па-руску і па-беларуску.
- •3. Спісаць тэкст. Словы, што ў дужках, паставіць у патрэбным склоне. Склон абазначыць.
- •Канчаткі назоўнікаў у множным ліку
- •Скланенне множналікавых назоўнікаў
- •Кантрольныя заданні
- •Правапіс канчаткаў рознаскланяльных назоўнікаў
- •Склонавыя канчаткі назоўнікаў, якія абазначаюць назвы маладых істот
- •Склонавыя канчаткі назоўнікаў на -мя
- •Склонавыя канчаткі назоўніка маці
- •Склонавыя канчаткі асабовых назоўнікаў мужчынскага роду на -а (-я)
- •Склонавыя канчаткі агульных назоўнікаў на -а (-я)
- •Правапіс канчаткаў некаторых уласных назоўнікаў
- •Кантрольныя заданні
- •Чам, абласцям, начам, мышам, рапе00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000Правапіс канчаткаў дзеясловаў
- •Рознаспрагальныя дзеясловы (бегчы, есці, даць)
- •Спражэнне некаторых дзеясловаў
- •Кантрольныя заданні
- •Правапіс канчаткаў прыметнікаў Якасныя і адносныя прыметнікі
- •Прыналежныя прыметнікі
- •Правапіс некаторых канчаткаў займеннікаў Асабовыя займеннікі
- •Зваротны займеннік сябе
- •Іншыя разрады займеннікаў
- •Правапіс некаторых канчаткаў лічэбнікаў Колькасныя лічэбнікі
- •Дробавыя лічэбнікі
- •Зборныя лічэбнікі
- •Парадкавыя лічэбнікі
- •Кантрольныя заданні
- •1. Праскланяць словы.
- •2. Вызначыць чацвёртае лішняе, узяўшы пад увагу скланенне.
- •3. Спісаць, раскрываючы дужкі. Звярнуць увагу на вершаваную форму сказаў і на варыянтнасць склонавых канчаткаў прыметнікаў.
- •10. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі. Лічбы запісваць словамі.
- •11. Перакласці спалучэнні на беларускую мову.
- •12. Запісаць лічбы словамі, растлумачыць асаблівасці правапісу.
- •13. Перапісаць тэкст, замяняючы лікі словамі.
- •14. Спісаць тэкст, замест кропак паставіць патрэбныя канчаткі. Рас-крыць дужкі. Правапіс канчаткаў растлумачыць.
- •Правілы ўжывання вялікай літары
- •1) Вылучэнне пэўных частак тэксту (сказаў, цытат, вершаваных радкоў)
- •2) Вылучэнне ў тэксце ўласных імёнаў Уласныя імёны асоб
- •Астранамічныя назвы
- •Геаграфічныя назвы, назвы ўзнагарод, твораў, устаноў
- •Назвы гістарычных эпох і падзей, геалагічных перыядаў, плыняў
- •Назвы свят, знамянальных дат
- •Вялікая літара ў складанаскарочаных словах
- •Прыметнікі, утвораныя ад уласных імён
- •Кантрольныя заданні
- •1. Раскрыць дужкі і растлумачыць правапіс вялікай літары.
- •2. Вызначыць чацвёртае лішняе, адказ абгрунтаваць.
- •3. Запісаць сказы. Раскрыць дужкі, малыя літары замяніць, дзе трэба, на вялікія.
- •Правапіс слоў разам, праз злучок і асобна Правапіс складаных назоўнікаў разам і праз злучок
- •Кантрольныя заданні
- •1. Раскрыць дужкі і вызначыць чацвёртае лішняе. Абгрунтаваць выбар.
- •2. Напісаць словы асобна або праз злучок, раскрыўшы дужкі.
- •3. Напісаць словы разам або праз злучок, раскрыўшы дужкі.
- •4. Пры спісванні раскрыць дужкі і ўставіць прапушчаныя літары.
- •Правапіс складаных прыметнікаў разам і праз злучок
- •Кантрольныя заданні
- •1. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі.
- •2. Спісаць словы, раскрываючы дужкі.
- •3. Утварыць складаныя прыметнікі з пададзеных спалучэнняў.
- •Правапіс лічэбнікаў разам, асобна і праз злучок
- •Кантрольныя заданні
- •1. Ад колькасных лічэбнікаў утварыць парадкавыя такім чынам, каб яны пісаліся разам або праз злучок.
- •2. Ад пададзеных злучэнняў утварыць складаныя прыметнікі.
- •3. Спісаць сказы, замяніўшы лікі словамі. Лічэбнікі запісаць разам ці праз злучок.
- •Правапіс прыслоўяў разам і праз злучок
- •Кантрольныя заданні
- •1. Запісаць прыслоўі, раскрыўшы дужкі.
- •2. Спісаць сказы, раскрыўшы дужкі.
- •Правапіс прыназоўнікаў, злучнікаў, выклічнікаў, часціц (у тым ліку з займеннікамі і прыслоўямі)
- •Кантрольныя заданні
- •1. Запісаць словы, раскрыўшы дужкі.
- •2. Спісаць сказы, раскрыўшы дужкі.
- •3. Запісаць, раскрыўшы дужкі. Вызначыць чацвёртае лішняе, абгрунта-ваць свой выбар.
- •4*. Запісаць беларускія адпаведнікі да наступных рускіх словазлучэнняў. Параўнаць ўжыванне ў іх прыназоўнікаў.
- •5*. Перакласці тэкст на беларускую мову, растлумачыць напісанне вы-дзеленых слоў.
- •Правапіс часціц не (ня), ні Значэнне і ўжыванне часціц не і ні
- •Кантрольныя заданні
- •Правапіс не (ня), ні з рознымі часцінамі мовы Правапіс часціцы не (ня)
- •Правапіс часціцы ні
- •Кантрольныя заданні
- •1. Запісаць словы, раскрыўшы дужкі, вызначыць чацвёртае лішняе.
- •2. Раскрыць дужкі і запісаць у адзін слупок словы, якія пішуцца асобна, а ў другі – тыя, што пішуцца разам.
- •3. Спісаць. Растлумачыць правапіс не (ня), ні з рознымі часцінамі мовы.
- •4. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі і ўстаўляючы патрэбныя літары.
- •Дадатак а комплексныя лабараторныя работы
- •Правапіс галосных і зычных
- •1. Уставіць прапушчаныя літары. Абгрунтаваць свой выбар.
- •2. Спісаць сказы, устаўляючы прапушчаныя літары. Растлумачыць IX пpaвaпic.
- •3. Спісаць словы, устаўляючы замест кропак е або э. Правільнасць выка-нання праверыць па слоўніках.
- •4. Спісаць сказы, устаўляючы прапушчаныя літары. Растлумачыць IX пpaвaпic.
- •6. Дапісаць замест кропак патрэбныя літары. Растлумачыць правілы іх напісання.
- •7. Перакласці словы на беларускую мову. Растлумачыць npaвanic галос-ных у ненаціскных складах.
- •8. Спісаць. На месцы пропускаў паставіць патрэбныя літары, растлума-чыць IX npaвaпic.
- •9. Спісаць. Паказаць на прыкладах, як адбываецца чаргаванне складоў [ро], [ло], [ле] з [ры], [лы], [лі]. Працягнуць ланцужок.
- •10. Спісаць сказы, растлумачыць пpaвaпic і – й, у – ў.
- •11. Спісаць тэкст, растлумачыць пpaвaпic у – ў.
- •12. Уставіць прапушчаныя літары, растлумачыць IX npaвaпic.
- •13. Уставіць, дзе трэба, прапушчаны мяккі знак або апостраф.
- •14. Уставіць, дзе трэба, прапушчаныя літары.
- •15. Уставіць прапушчаныя літары і спалучэнні літар, растлумачыць IX npaвaпic.
- •16. Дапісаць, дзе трэба, прыстаўное в.
- •17. Перакласці наступныя словы на беларускую мову, запісаць іх парамі. Растлумачыць напісанне спалучэнняў галосных.
- •18. Спісаць сказы, устаўляючы на месцы кропак прапушчаныя літары.
- •19. Спісаць сказы, растлумачыць пpaвaпic прыстаўных і, а.
- •20. Побач са словазлучэннямі запісаць утвораныя ад іх складаныя словы; растлумачыць напісанне галосных у іх.
- •21. Падкрэсліць у сказах прыстаўныя зычныя.
- •22. Спісаць тэкст. Уставіць, дзе трэба, літары, раскрыць дужкі. Права-піс растлумачыць.
- •Правапіс некаторых суфіксаў
- •1. Спісаць сказы, выдзеліць суфіксы назоўнікаў, якія абазначаюць назвы маладых істот.
- •2. Спісаць сказы, абазначыць суфіксы назоўнікаў.
- •3. Ад наступных назоўнікаў пры дапамозе суфікса -ск- утварыць пры-метнікі. Звярнуць увагу на вымаўленне ў гэтых прыметніках спалучэн-няў зычных на стыку кораня I суфікса.
- •4. Спісаць. Уставіць прапушчаныя літары. Абгрунтаваць свой выбар.
- •5. Спісаць сказы, устаўляючы прапушчаныя літары. Растлумачыць пpaвaпic ненаціскных галосных у суфіксах.
- •6. Спісаць сказы, утвараючы дзеепрыметнікі ад дзеясловаў, што стаяць у дужках. Растлумачыць пpaвaпic галосных у суфіксах дзеепрыметнікаў.
- •7. Перакласці дзеясловы на беларускую мову. Запісаць. Абазначыць суфік-сы і растлумачыць IX пpaвaпic.
- •8. Спісаць тэкст. Уставіць у словах патрэбныя літары і растлумачыць правапіс суфіксаў.
- •9. Перакласці тэкст на беларускую мову, звярнуўшы ўвагу на пераклад дзеепрыметнікаў I дзеепрыслоўяў. Вызначыць суфіксы дзеепрыметнікаў I дзеепрыслоўяў.
- •Правапіс некаторых канчаткаў
- •1. Спісаць тэкст. Знайсці назоўнікі другога скланення ў форме роднага склону адзіночнага ліку. Растлумачыць пpaвaпic канчаткаў гэтых назоў-нікаў.
- •2. Ад наступных назоўнікаў утварыць форму роднага склону адзіночнага ліку. Растлумачыць пpaвaпic канчаткаў -а (-я), -у (-ю).
- •3. Запісаць назоўнікі ў месным склоне. Растлумачыць пpaвaпic іх кан-чаткаў.
- •4. Спісаць сказы. Словы, што ў дужках, паставіць у месным склоне. Рас-тлумачыць пpaвaпic канчаткаў.
- •5. Спісаць сказы, абазначыць лад дзеясловаў (абвесны, умоўны, загадны). Растлумачыць пpaвaпic канчаткаў.
- •6. Спісаць сказы, устаўляючы патрэбныя літары. Абгрунтаваць іх напі-санне.
- •7. Спісаць сказы. Замест кропак паставіць патрэбныя канчаткі, растлу-мачыць правапіс галосных у гэтых канчатках.
- •8. Спісаць тэкст. Словы, што ў дужках, паставіць у патрэбнай форме. Правапіс растлумачыць.
- •Правілы ўжывання вялікай літары
- •Правапіс слоў разам, праз злучок I асобна
- •1. Спісаць сказы. Растлумачьщь правапіс выдзеленых слоў.
- •2. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі. Паставіць, дзе трэба, дэфіс.
- •3. Спісаць, раскрываючы дужкі. Растлумачьщь правапіс прыслоўяў.
- •4. Раскрыць дужкі. Скласці з гэтымі словамі сказы.
- •5. Перакласці сказы на беларускую мову. Растлумачыць правапіс склада-ных прыметнікаў.
- •6. Спісаць сказы. Складаныя прыметнікі напісаць разам або праз злучок, устаўляючы прапушчаныя літары. Растлумачыць IX правапіс.
- •7. Спісаць, раскрываючы дужкі. Замест кропак у часціцах уставіць літа-ры е, і. Растлумачыць напісанне часціц не, ні.
- •8. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі. Растлумачыць правапіс не (ня), ні з назоўнікамі.
- •9. Спісаць сказы, раскрываючы дужкі. Растлумачыць правапіс не (ня) з прыметнікамі.
- •10. Спісаць сказы. Растлумачыць правапіс не (ня), ні з дзеясловамі.
- •11. Скласці сказы з наступнымі дзеепрыметнікамі.
- •12. Спісаць сказы, апускаючы дужкі. Растлумачыць правапіс не (ня) з дзеепрыметнікамі.
- •13. Спісаць, устаўляючы літары і раскрываючы дужкі. Растлумачыць правапіс не (ня) з прыслоўямі.
- •14. Спісаць тэкст, раскрываючы дужкі.
- •15. Запісаць сказы, раскрыўшы дужкі. Правапіс растлумачьщь.
- •Дадатак б тэксты для перакладаў на беларускую мову
- •Экономика
- •Заработная плата
- •Нормирование труда
- •Рентабельность
- •Себестоимость продукции
- •Техническая кибернетика
- •Обратная связь
- •Программирование
- •Коэффициент полезного действия (кпд)
- •Автоматизация производства
- •Научно-техническая революция (нтр)
- •Научно-технический прогресс
- •Техника
- •Генератор
- •Генераторы переменного тока
- •Строительные материалы
- •Строительные конструкции
- •Строительные и дорожные машины
- •Локомотивное депо
- •«Сетевая война»
- •Бесконтактные войны
- •Умоўныя скарачэнні
- •Спіс выкарыстанай літаратуры
- •Правапіс галосных і зычных
- •Правапіс некаторых суфіксаў
- •Правапіс некаторых канчаткаў
- •Правілы ўжывання вялікай літары
- •Правапіс слоў разам, праз злучок і асобна
- •Правапіс часціц не(ня), ні
- •Дадатак а. Комплексныя лабараторныя работы
- •Цяжкія пытанні правапісу беларускай мовы
Кантрольныя заданні
1. Уставіць прапушчаныя літары о, э, а.
Варыянт 1: к...рань, гр...чка, к...лідор, в...сень, агур...к, п...зна, кіл...метр, ц...гла, в...дар.
Варыянт 2: узг...рак, ...кіян, д...таль, д...віз, р...кета, сюж...т, р...валюцыя, р...спубліка, бут...лька.
Варыянт 3: шч...пка, п...пел, ч...чэнец, ...пера, т...рапеўт, ж...стыкуляцыя, стр...каза, ас...нсаванне, імпрэсары... .
2. Падабраць аднакаранёвыя словы так, каб націскныя о, э сталі не пад націскам. Запісаць словы парамі.
Варыянт 1: холад, цэны, жолуд, колас, востраў, шэльма, абстрэл, грэбля, бор, цэгла.
Варыянт 2: мудрэц, стрэльба, восень, поспех, мароз, мора, колер, моладзь, човен, росквіт.
Варыянт 3: пошта, гонар, шэсць, рэкі, вучэнне, жэрдка, рамонт, навокал, карэньчык, кантроль.
3. Перакласці на беларускую мову. Растлумачыць правапіс.
Варыянт 1: литература, дровосек, теорема, чёрствый, академия, техника, эпитет, шёлк, Жодино, щедрый.
Варыянт 2: золото, сладкий, черёмуха, ветеран, цена, телефон, процент, окна, желатин, учение.
Варыянт 3: черновик, подпись, череп, жестикуляция, творчество, деспот, стратег, концепция, тележурналист, секрет.
4. Спісаць сказы. Уставіць прапушчаныя літары о, э, а. Растлумачыць іх правапіс.
Варыянт 1:
1. Ц...лае м...ра выс...кай парыж...лай тр...вы застал...ся зім...ваць у лесе. (К-с.) 2. На рад...сць і ўцеху ч...л...веку стварыла матухна-прырода лес на зямлі. (А.С.) 3. Н...чы пр...лятаюць імгненна. (І.Н.) 4. Збажынка сёння зарунела, і спее к...л...с з...л...ты. (К-с.) 5. Веснавое с...нца гр...ла ўжо як след. (Я.М.)
Варыянт 2:
1. Скр...зь г...ллё выс...кіх хв...ек прабіваліся цёплыя к...сы вераснёўскага с...нца. (К-с.) 2. Паж...ўклыя хв...ёвыя к...лючкі без шуму ападалі на д...л. (К-с.) 3. У лесе перагукваліся птушкі, рыпелі к...лы, чулася ціхая гав...рка людзей. (Я.М.) 4. На зах...дзе бліснула журб...тная, ласкавая ўсмешка с...нца і патухла. (К-с.) 5. Імжыў д...ждж, др...бны, па-асенняму бяск...нцы. (А.М.)
Варыянт 3:
1. Нав...кал сінелі лясы і г...рбіліся ж...ўтыя ад іржышча ўзг...ркі. (К.Ч.) 2. Люблю я прыв...лле шыр...кіх п...лёў, зялёнае м...ра ржаных к...л...соў. (К-с.) 3. У змр...ках н...чы хмары абвісалі на зямлю і пав...льна сунуліся над камяніцамі г...рада. (Гал.) 4. У невялічкім пак...йчыку на тр...цім паверсе за ст...лікам сядзела м...л...дая ж...нчына. (Кудр.) 5. На м...лой рабінцы перад в...кнамі чырванеў першы ўр...джай м...л...дога др...ўца. (К.Ч.)
5*. Перакласці словы на беларускую мову. Растлумачыць асаблівасць перакладу гэтых слоў.
Брезент, дрезина, канцелярия, инженер, зарево, почерк, глотать, яблоня, кровавый, греметь.
6. Вызначыць чацвёртае лішняе.
Варыянт 1:
шэсць, цэгла, рэспубліка, карэньчык;
росквіт, моладзь, дождж, імпрэсарыо.
Варыянт 2:
паштоўка, малады, сапрана, наваколле;
ордэн, жэтон, рэдактар, голас.
Варыянт 3:
драўляны, вучань, цана, малады;
брэх, дрэва, бэз, кужэльны.
7*. Перакласці на беларускую мову. Растлумачыць правапіс галосных.
Адажио, Баренцево море, ветеран, водолаз, Волоколамское шоссе, гардеробщик, Гашек, Голландия, грейдер, Гренландия, демисезонный, демонстрировать, депеша, депутат, дрезина, дремота, дрессированный, дровосек, жевать, железо, желтоватый, Женева, жестикулировать, Жолио-Кюри, карцер, комитет, литературный, марево, Онтарио, орден, Оффенбах, переосмысленный, поездá, поцеловать, резиденция, рекомендовать, рессора, рецензия, речной, решето, Салтыков-Щедрин, секретный, Солотвино, со-циология, текстильный, Фишер, Франтишек, Цейлон, целлофан, целлюлоза, цензура, церемониться, Церетели, человечий, червонец, черёмуха, Чебокса-ры, Челябинск, Череповец, Черкассы, черкесский, Чернышевский, чеснок, Чикаго, Шереметьево, шестёрка, шницель, экономический, эпитет, эшелон.
8. Са «Слоўніка іншамоўных слоў» пад рэд. А. М. Булыкі выпісаць 12 іншамоўных слоў з літарай о. Паставіць іх у іншай форме ці падабраць да іх аднакарэнныя, каб о стала не пад націскам; запісаць іх парамі. Рас-тлумачыць значэнне выпісаных слоў.
Правапіс галосных е, ё, я ГАЛОСНЫЯ Е, Ё, Я
Пішуцца |
Е |
Я |
у першым складзе перад націскам |
у словах іншамоўнага паходжання: калектыў, легальны, легенда, метал, метро, перон, секунда, семестр, спектакль, Берлін, Бернштэйн, Бетховен, Везувій, Версаль, В’етнам, Еўропа, Егіпет |
замест е, ё ў словах славянскага паходжання і некаторых даўно запазычаных словах: сняжок, сястра, Бялінскі, Баляслаў, Валяр’ян, Цярэнцій, Ярмоленка, Бялград, Крамянчуг, Нява, Нясвіж, Пецярбург, Свярдлоўск, Смалявічы; дзяжурны, каляндар, мянтуз, сяржант, ялейны, янот, яўрэй, яфрэйтар, дзявяты, дзясяты, сямнаццаць, васямнаццаць, пяцьдзясят |
у іншых ненаціскных складах |
верацяно, перабегчы, зеленаваты, землетрасенне, верасень |
|
незалежна ад націску |
пасля г, к, х: гектар, герань, герой, кефір, Германія, Генадзь, Георгій, Герасімаў, Кетлінская, Юргелевіч, Туркестан, Херсон |
каранёвае: выгляд, заяц, месяц, пояс, завязь, сувязь, дробязь, памяць, цягнік, цягавіты, выяўляць, святкаваць, дзевяць, дзесяць, тысяча; у тым ліку і ў пачатку імён і прозвішчаў людзей, уласных назваў: Якім – Якімовіч, Якуб – Якубовічы, Яраслаў – Яраслаўль, Ядвіга, Яраш, Ярмак, Яўтух |
у прыназоўніку без і адмоўі не, незалежна ад націску ў наступным слове: без нас, без мяне, не бачыў, не рыхтаваў |
||
у складаных лічэбніках семсот, восемсот |
||
Ё пішацца толькі пад націскам: вёска, вясёлка, сёмы, сваё, але: радыё |
||
Ё – толькі пад націскам: вёска, вясёлка, сёмы, сваё, але: радыё |
|||
У першым складзе перад націскам |
Е |
Я |
|
у словах іншамоўнага паходжання: калектыў, легальны, легенда, метал, метро, перон, секунда, семестр, спектакль, Берлін, Бернштэйн, Бетховен, Везувій, Версаль, В’етнам, Еўропа, Егіпет |
замест е, ё ў словах славянскага паходжання і некаторых даўно запазычаных словах: сняжок, сястра, Бялінскі, Баляслаў, Валяр’ян, Цярэнцій, Ярмоленка, Бялград, Крамянчуг, Нява, Нясвіж, Пецярбург, Свярдлоўск, Смалявічы; дзяжурны, каляндар, мянтуз, сяржант, ялейны, янот, яўрэй, яфрэйтар, дзявяты, дзясяты, сямнаццаць, васямнаццаць |
||
У другім, трэцім і г.д. складах перад націскам або пасля націску: |
верацяно, перабегчы, зеленаваты, землетрасенне, верасень |
||
Незалежна ад націску |
пасля г, к, х: гектар, герань, герой, кефір, Германія, Генадзь, Георгій, Герасімаў, Кетлінская, Юргелевіч, Туркестан, Херсон |
каранёвае: выгляд, заяц, месяц, пояс, завязь, сувязь, дробязь, памяць, цягнік, цягавіты, выяўляць, святкаваць, дзевяць, дзесяць, тысяча; у тым ліку і ў пачатку імён і прозвішчаў людзей, уласных назваў: Якім – Якімовіч, Якуб – Якубовічы, Яраслаў – Яраслаўль, Ядвіга, Яраш, Ярмак, Яўтух |
|
у прыназоўніку без і адмоўі не, незалежна ад націску ў наступным слове: без нас, без мяне, не бачыў, не рыхтаваў |
|||
у складаных лічэбніках семсот, восемсот |
|||
Заўвага. У беларускай мове (у адрозненне ад рускай) замена ё на е немагчыма.
У некаторых выпадках ужыванне літар е (я) і ё пад націскам тлумачыцца наяўнасцю дзвюх дублетных граматычных форм слова: дасце – дасцё, ведзяце – ведзяцё, бераце – берацё, кацяня – кацянё, ягня – ягнё, парася – парасё. Часам у вымаўленні і на пісьме неправамерна змешваюцца дзве граматычныя катэгорыі дзеяслова – формы абвеснага і загаднага ладу першай асобы множнага ліку: ідзём, вядзём, куём, нясём, пяём (абвесны лад) і ідзем, вядзем, нясем, куем, пяем (загадны лад).