Канчаткі назоўнікаў II скланення ў родным склоне

Ніякі род

-а: вядра, сяла, сонца, золата

-я: поля, галля, жыцця

Канчаткі назоўнікаў мужчынскага роду залежаць

ад лексічнага значэння слова:

Адушаўлёныя

(а таксама

часткі іх цела)

-а: дразда, пастуха, Алега, Сцяпана

-я: пеўня, салаўя, каваля, Мікалая, Міхася

носа, рота, зуба, ілба, хваста, рога, біўня

(але: твару)

Неадушаўлёныя

-а, -я

-у, -ю

назвы канкрэтных прадметаў, што паддаюцца лічэнню, або

іх частак: нажа, стала, пня, баравіка, алоўка, камбайна, руля, франтона

назвы абстрактных паняццяў, якасцэй, дзеянняў, працэсаў, стану: аўтарытэту, прынцыпу, лёсу, болю, розуму, прыезду, спакою, кашлю, голаду, сораму

назвы прадпрыемстваў, устаноў, аб’яднанняў: завода, трэста, клуба, тэхнікума, гарнізона

назвы вучэнняў, тэорый, грамадскіх фармацый: дарвінізму, капіталізму, рэалізму, гуманізму

назвы адрэзкаў часу:

года, месяца, тыдня, семестра,

аўторка, верасня

назвы неакрэсленых прамежкаў часу: абеду, пачатку, перапынку, тэрміну, часу (не “гадзіна”),

веку (не “стагоддзе”), моманту

назвы населеных пунктаў, геаграфічных і астранамічных паняццяў:

Мінска, Нёмана, Буга, Крыма, горада, пасёлка, акіяна;

Марса, Юпітэра

назвы напрамкаў у прасторы, няпэўных памераў: краю, верху, тылу, небасхілу, (з) усходу, нахілу, космасу, маршруту, кроку, стыку, рэльефу, сусвету, памеру, аб’ёму, узросту, максімуму, фармату

назвы адзінак вымярэння даўжыні, плошчы, вагі, аб’ёму: кілаграма, метра, гектара

назвы з’яў прыроды, стыхійных бедстваў: ветру, грому, шторму, дажджу, галалёду, інею, агню, світанку, пажару, выбуху, урагану

спецыяльныя тэрміны:

герца, вольта, параметра, пратона, тангенса, ромба, твора, алфавіта, суфікса;

(але: склону)

назвы рэчываў,

хімічных элементаў і злучэнняў, матэрыялаў, страў: кактэйлю, мёду, торфу, кіслароду, алюмінію, воску, бензіну, сыру, чаю, шыфону, цытрамону; (але: аўса, хлеба)

назвы танцаў, гульняў: вальса, бокса, турніра, хакея, пас’янса

назвы зборных паняццяў: саду, лесу, плоту, хвойніку, парку, флоту, рою, актыву, народу, рамонку, пырніку, асартыменту, рэпертуару, посуду

назвы грашовых адзінак:

рубля, долара, франка, шылінга, пятака, чырвонца, мільёна

-а, -я

-у, -ю

назоўнікі з ацэначным суфіксам

-ішч- (-ышч-): дамішча, халадзішча, лапушышча

большасць назоўнікаў, якія ўваходзяць у склад несвабодных канструкцый:

не даваць праходу, ні роду ні племені,

з краю ў край, з году ў год, даць маху, з разгону, з ходу, без году тыдзень, нагнаць страху, з першага погляду,

з глузду з’ехаць, збіць з толку

назоўнікі з суфіксам -ок-,

калі яны абазначаюць часавыя, прасторавыя і зборныя паняцці: вяршка, лужка, ляска, садка

тэкст блізкі да арыгіналу,

выхад з лабірынту, падзеі новага твору, дакладнасць знешняга малюнку, прыступкі алімпійскага п’едэсталу

Нормай для гэтых назоўнікаў з’яўляецца канчатак -а. Часам яны адзначаюцца з канчаткам -у, відаць таму, што яны ўжываюцца ў пераносным значэнні і могуць усведамляцца як пэўныя абстрактныя паняцці.

корм для статку,

паміж цэлага людскога табуну, гібель экіпажу

Па сваёй семантыцы назоўнікі статак, табун, экіпаж набліжаюцца да зборных назоўнікаў, таму часам сустракаюцца з канчаткам -у, што з’яўляецца памылкай.

афішы новага сезону,

пасля першага сеансу,

дзеці ва ўзросце да году

Назоўнікі з канкрэтным часавым значэннем. Нормай для гэтых назоўнікаў з’яўляецца канчатак -а.

ішоў міма плоту, з першай ступені ганку, прарвацца да калідору, рову таго не відаць

Ужываюцца з канчаткам -у, відаць, пад уплывам дыялектнай мовы. Нарматыўным з’яўляецца канчатак -а.

пракладка водаправоду

Па аналогіі з формай роднага склону на -у назоўніка провад.

-а (-я)

Назоўнікі

-у (-ю)

'некалькі

разнатыпных машын,

аб’яднаных у адно цэлае'

агрэгат

'сумесь мінералаў'

'маркіровачны малаток'

адбой

'гукавы сігнал, які апавяшчае аб заканчэнні чаго-небудзь', 'перапынак у працы, дзеянні'

'прыбор, прыстасаванне'

апарат

'сукупнасць органаў,

якія выконваюць пэўную функцыю ў арганізме',

'сукупнасць устаноў'

'шафа для адзення', 'месца ў грамадскім будынку для захоўвання верхняга адзення'

гардэроб

'усё адзенне аднаго чалавека'

'дакумент'

дагавор

'дзеянне паводле дзеяслова дагаварыцца'

'будынак'

дом

'радня, родныя мясціны' або

ў словазлучэннях, якія па значэнню набліжаюцца да прыслоўя: атрымаць з дому пасылку, адбіцца ад дому, даўно з дому і пад.

'прамысловае прадпрыемства', 'спецыялізаваная гаспадарка па развядзенню пародзістых коней', 'прыстасаванне ў механізме, якое прыводзіць яго ў дзеянне'

завод

'дзеянне паводле дзеяслова заводзіць'

'асобая, адборная парода свойскай жывёлы'

'дакумент'

загад

'дзеянне паводле дзеяслова загадваць'

'усякая прылада для выканання пэўнай работы'

інструмент

'сукупнасць прылад

для пэўнай работы'

'прылада'

лом

'ломаныя або прыдатныя толькі для перапрацоўкі прадметы

(часцей за ўсё металічныя)'

'уваход у будынак'

пад’езд

'дзеянне паводле дзеяслова пад’ехаць'

'грашовае адпраўленне праз банк, па пошце, тэлеграфе', 'бланк для такога адпраўлення'

перавод

'дзеянне паводле дзеяслова пераводзіць'

'месца, дзе можне пераехаць праз што-небудзь'

пераезд

'дзеянне паводле дзеяслова пераехаць'

'дакумент на права ўваходу, уезду куды-небудзь'

пропуск

'дзеянне паводле дзеяслова прапускаць', 'адсутнасць, выключэнне чаго-небудзь', 'няяўка на вучэбныя заняткі'

'невялікае кавалерыйскае падраздзяленне, якое пасылаюць на разведку', 'чыгуначны раз’езд'

раз’езд

'дзеянне паводле дзеяслова раз’ехацца'

'дакумент, дзе вызначана сума грошай, якая

павінна быць заплачана

за што-небудзь'

рахунак

'фінансавыя аперацыі'

'установа'

суд

'думка, вывад'

'вайсковае падраздзяленне', 'частка затвора'

узвод

'дзеянне паводле дзеяслова узводзіць'