Авx гирифтани фаъолияти миллатчиёни буржуазb

Робитаи миллатчиёни буржуазии Туркистону Туркия [анeз дар охири асри ХIХ сар шуда буд (дар ин кор миллатчиёни тотор [ам са[м гузоштаанд), яъне дар [амон даврае сар шуда буд, ки панисломия ва пантуркия идеологияи расмии империяи Усмония гардид ва ин робита[о пас аз револютсияи соли 1908-уми xавонтуркон ни[оят вусъат ёфт. Пешвои xавонтуркон - Анварпошшо, Талъатпошшо, Xамолпошшо ва дигарон аrида[ои пантуркияро бо xидду xа[д тарuибу ташвиr менамуданд, тамоми халr[ои «мусулмон», аз он xумла, халr[ои Поволжя, Кавказ, Закавказия, Осиёи Миёнаро даъват менамуданд, ки дар як «давлати усмонb» мутта[ид шаванд. Ходими намоёни пантуркия Зиё Гукалп нияту маrсади асосии он[оро ба як шакли муайян оварда гуфта буд, ки «ватани турконна Туркияву Туркистон, балки кишвари абадзиндаву бекарони Тeрон аст»⁷⁶. Пешвои аслии xавонтуркон Анварпошшо [ам ба нияти таъсиси «Тeрони Rабир» а[амияти калон медод. Вале кор фаrат бо ният анxом намеёфт. Аз Туркия ба Осиёи Миёна xосусони пантуркия меомаданд, кору бори пайравони худро тафтиш мекарданд, ро[у равиши кору амалиёти минбаъдаро нишон медоданд, бо адабиёти лозима таъмин менамуданд.

Гарчанд [укумати подшо[b ба интишори шиор[ои пантуркия дар Туркистон бо хавф менигарист ва xосусони онро сахт ба назорат мегирифт, ба [ар [ол, бисёр xосусон аз доираи назорат берун мемонданд.

Баъди дар Истамбул охири соли 1909 таъсис ёфтани «Xамъияти Бухоро оид ба интишори дониши муфид дар байни ом» омаду рафти xосусони пантуркия аз Туркия ба Осиёи Миёна хеле зиёд шуд. Ин xамъият дар та[ти назорати махсус ва [имояти шeъбаи маорифи партияи xавонтуркон «Итти[од ва тараrrb» ва ро[бари он, ходими намоёни пантуркия доктор Нозим амал мекард. Генерал-губернатори Туркистон ба мулк[ои осиёимиёнагии Россия чаrrа шудани Туркияро дида, ба ташвиш афтод ва 24 августи 1910 ба Раиси Совети вазирон ва вазири кор[ои дохилb Столипин навишт, ки соли 1910 «омаду рафти турк[о ба кишвар аrаллан нисбат ба соли гузашта хеле зиёд шуд, фаrат дар нимаи якуми [амин сол нисбат ба тамоми соли 1909 ду маротиба зиёдтар турк[о омада рафтанд».⁷⁷

Аллакай соли 1910 бо имдоди «Xамъияти Бухоро оид ба интишори дониши муфид дар байни ом» мактаб[ои олии Истамбул аз Туркистон ва давлат[ои Осиёи Миёна rариб сад студент rабул карданд. Дере нагузашта дар Истамбул «Клуби студентони мусулмони Россия» кушода шуд. Ин клуб [ам мисли «Xамъияти Бухоро...» маркази одамгирb, тайёркунb ва фиристодани xосусон ба Осиёи Миёна буд, ки дар ин xо [ам ин rабил ташкилот таъсис кардани буданд. Масалан, xадидони Бухоро бо ташаббуси худ барои мадад ба мусулмонони «доништалаб» муассисаи хайрияе кушоданb шуданд. Гумоштаи сиёсии Россия дар Бухоро 11 июни соли 1912 навишта буд, ки [айъати муассисон нияти ба тамоми Осиёи Миёна па[н кардани нуфузи ин «муассисаи хайрия» далолат менамояд, ки он «дар банди саъю кeшиш[ои миллатпарастb» мебошад. Гумоштаи сиёсb дуруст тахмин карда буд, ки ин xамъият бо xамъияти Истамбул бояд алоrа дошта бошад.⁷⁸

Яке аз сарварони намоён ва ро[барони uоявии xадидони Осиёи Миёна Мунавварrорb Абдурашидовро сардори xавонтуркони xосуси партияи «Итти[од ва тараrrb» дар Тошканд гуфтан мумкин аст. Мунавварrорb мудири яке аз мактаб[ои xадид буд, дар нашрия[ои панисломия фаъолона ширкат мекард, журналу китоб[ои туркиро тарxума ва нашр менамуду пулашро ба Истамбул ба фонди «Xамъияти имдоди миллb ба флоти Усмонb» мефиристод. Дар [авлии Мунавварrорb мунтазам маxлис[ои пeшидаи xадидон, ки зо[иран, ба зиёфат мемонд, баргузор мешуд ва дар ин xамъомад[о оид ба усул[ои тарuиботи пантуркия мубодилаи таxриба мекарданд, инструктор[ои аз Туркия омада дастур[о медоданд. Худи Мунавварrорb бор[о ба Фарuонаву дигар вилоят[ои Туркистон рафта кору бори xадидонро тафтиш карда_ меомад. Фаъолияти Мунавварrорb чунон вусъат гирифт, ки Шeъбаи [имояти но[иявии Туркистон eро ба зери назорати худ rарор дод.

Xадидон дар ша[р[ои гуногуни Осиёи Миёна [ар гуна «ташкилот[ои имдоди Туркия» таъсис медоданд, ки он[о ба фоидаи Туркия ташвиrоту тарuибот мебурданд, барои иxрои маросим[ои гуногуни динию дунявb пул меuундоштанд. {атто [оxи[ои Туркистон [ам ба тарuибу ташвиrи uоя[ои панисломия сафарбар мешуданд. Ба ононе, ки ба [аx мерафтанд, таъкид карда мешуд, ки «султон халифи муслимин асту ба вай итоати комил бояд кард» ва он[о пас аз [аx бояд дар [амон xо uоя[ои «итти[оду ва[дати тамоми мусулмонон»-ро па[н мекарданд.⁷⁹

Дар сол[ои Xанги якуми xа[онb як гурe[ пайравони пантуркизм, ки ба он[о Юсуф Оrчурeuлb ро[барb мекарду [амаашон аз Россия му[оxират карда буданд, фаъолияти худро ни[оят вусъат доданд. Ин миллатчи[о, ки худро «намояндагони тамоми мусулмонони Россия» мехонданд, ба пойтахти давлат[ое рафтуомад доштанд, ки бо Россия меxангиданд ва дар [ама xо xор мезаданд, ки дар Россия «давлат[ои со[ибихтиёри исломb» ташкил кардан даркор. Дар ин бобат «фаъолияти» яке аз миллионер[ои калонтарини Осиёи Миёна, пайрави ашаддии пантуркизм Миркомил Мeъминбоев xолиби диrrат аст. {анeз соли 1911 маъмурияти ма[аллии Андиxон хабар дошт, ки Миркомил ба манфиати пантуркия кор мебарад. Мувофиrи маълумоти муассисаи хуфия Миркомил сардори «ташкилоти мусулмононе» буд, ки ният дошт зидди рус[о шeриши мусулмононро бардорад. Соли 1914 пеш аз оuози Xанги якуми xа[онb вай ба Берлин рафта «бо амалдорони Германия наrша[ои зидди Россияро му[окима кард». Дар арафаи xанг ба Rустантания омада бо Анварпошшо мулоrот кард ва ба Туркия маблаuи калонеро хайр намуд.

Мо[и июли соли 1915 аз хонаи Миркомил 31 дона вараrае ёфтанд, ки а[олии ма[аллиро ба муборизаи зидди Россия ва тарафдории Туркия даъват мекарданд. Дар ша[р[ои гуногуни Осиёи Миёна чандин гурe[[ои пайравони пантуркизм буданд, ки зарурати «uазовоти зидди кофирон» он[оро мутта[ид менамуд. Xолиби диrrат аст, ки амалиёти пайравони пантуркизми Осиёи Миёнаро разведка[ои хориxа та[рику дастгирb мекарданд.⁸⁰

Xидду ча[ди xадидону пайравони пантуркизму панисломия, ки аз номи «тамоми мусулмонон» гап заданb мешуданд, авомфиребии ма[з буд. Миллатчиёни буржуазb куxо буданду ме[наткашон куxо буданд – тафовут аз замин то осмон буд – миллатчиён аз орзуву умеду маrсаду нияти ме[наткашони Осиёи Миёна басо дур буданд. Камбаuалони тоxику узбек, туркману rирuиз аrидаи xадидонро намепазируфтанд, ба он [амрайъb набуданд, онро тарафгирb намекарданд. Пролетариат ва де[rонони Туркистон медидиданд, ки миллатчиёни буржуазb душманони синфии он[о мебошанду uайр аз толону тороxу зулму истисмор дигар чизро намедонанд ва аз истисморгарони дигар миллат[о [еx фарr надоранд.