А[воли ме[наткашон

{оxати гап нест, ки [амаи ин дасиса[о ба дeши ме[наткашон бори гарон мегардид ва он[оро ба uуломони якумраи як олам судхeрон табдил медод. Миrдори rарзе, ки пахтакорон аз муассиса[ои rарзди[андаву молиявb гирифтаанд, равшан далолат менамояд, ки он[о чи rадар ба rарз ueтидаанд – дар охир[ои соли 1912 ин rарз ба [адди бе[ад бузург–rариб ба 160 млн. сeм расида буд⁷⁷. Де[rононе, ки замини худро ба гарав монда, аз судхeрон rарз мегирифтанд, аксар ваrт rарзи худро дар мe[латаш дода наметавонистанду аз замини худ ма[рум мешуданд. Де[rонони хонабардeш ё батрак ё чоряккор ё худ коргари оддb мешуданд. Дар баробари ин шумораи заминдорони калон ва бой[о меафзуд.

{укумати подшо[b [арxониба мадад мерасонд, ки хоxагии бой[о дар равнаr бошад. Масалан, хоxагие, ки то 0,5 десятина замин дошт, барои [ар як десятина 8 сeму 64 тин андоз медод. Дар айни [ол, хоxаги[ое, ки зиёда аз 6 десятина замин доштанд, барои [ар як десятина 6 сeму 96 тин андоз медоданд.

Бой[о замини де[rонони ноилоxмондаро харида мегирифтанд. Ба [амин тариr, uайр аз заминдории калони феодалb заминдории нимфеодалию боb [ам маъмул шуд. Масалан, соли 1908 дар уезди Хуxанд якчанд бой сад[о десятина замин доштанду 1369 хоxагии де[rонон умуман замин надоштанд, 1000 хоxагb бошад, аз 1 то 0,25 таноб замин дошт. Дар rишлоrи Rистакeз ([озира вилояти Ленинобод) 70 хоxагии бою мулло[о 3 [аз. га замин, 18 [аз. де[rонон бошанд, аз 500 га. андак зиёд замин доштанд. Дар Хуxанд, Eротеппа, Нов ва Конибодом нархи як десятина замин 4-8 [азор сeм буд. Де[rонони хонавайронгардида мардикорb мекарданд ё хизматгори дари бой[ову савдогарону судхeрон мешуданд.

Пахтаxаллоб[ову судхeрон аз бесаводию нодонии де[rонон истифода бурда, он[оро фиреб медоданду талаву тороx мекарданд. Масалан, ба де[rон 100 сeм rарз медоданду ба rимати 500 сeм векселро имзо кунонда мегирифтанд. {амаи ин таxзияи синфии де[rононро суръат медод. Мустамлика будани кишвар, сохти иxтимоию иrтисодии аморат, дараxаи ни[оят пасти саноат боиси он мегардид, ки де[rонон пролетар не, балки паупер мешуданд. Пауперизм бени[оят вусъат меёфт. Де[rонон аз як порча замини худ ма[рум шуда, барои аз гушнагb намурдан ба корхона[ои саноатb рафта кор мекарданд ва [амин тавр аввалин кадр[ои пролетариати ма[аллb ба вуxуд меомад. Ин коргарон дар кон[ои мутлаrо беxи[ози ангишту маъдану намак ва uайра ме[нат мекарданду шароити кори он[о, бемуболиuа, аз шароити xа[аннам бадтар буд.

Дар арафаи соли 1905 дар Осиёи Миёна то 32 [азор нафар коргарон буданд, ки 77 фоизи он[оро коргарони миллат[ои ма[аллb ташкил медоданд. Дар вилояти Фарuона, ки саноаташ бештар тараrrb ёфта буд, то 40 фоизи корхона[ои тамоми кишвар воrеъ гашта, дар он[о зиёда аз 8 [азор нафар коргарон кор мекарданд, дар вилояти Самарrанд 2800 нафар коргарон буданд.

Аввалин кадр[ои пролетариати ма[аллb аз xумлаи де[rонони бенавогашта ташкил меёфтанд, ки он[о дар xустуxeи кор ба ша[р равона мешуданд. Rисми асосии пролетар[ои аввалини тоxик мардикорон, коргарони мавсимb ба [исоб мерафтанд ва он[о дар кон[о, корхона[ои вилояти Самарrанд, завод[ои пахтаи Фарuона, дар сохтмони ро[и о[ан кор[ои вазнини зeрталабро ба xо меоварданд. Дар рубоb ва тарона[ои uарибb, ки то ба замони мо омада расидаанд, аз рeзи сиё[и мардикорони тоxик ва uарибмазор шудани он[о сухан меравад:

Дар uарибb гашта-гашта, ранги зард овардаам,

Ранги зардамро ба пеши а[ли дард овардаам.

Ранги зардамро бубину аз хазонам ёд кун!

Дар сари rабрам нишину як даме фарёд кун!

Дар айни замон аз де[от барои мардикорb ба ша[р[о баромада рафтани а[олb «[одисаи прогрессивb мебошад. Вай а[олиро аз xой[ои дурафтода, пасмонда, таърих фаромeшкарда берун меорад ва ба гирдоби [аёти [озираи xамъиятb мекашад»⁷⁸. Ин хулосаи В.И.Ленин, ки нисбат ба де[rонони рус баровардааст, нисбат ба де[rонони тоxик [ам комилан татбиrпазир аст.

Мардикорони тоxик аз диёри худ баромада, ба коргарони рус вомехeрданд ва бо [амро[ии онон тамоми азобу азияти истисмори капиталис­тиро аз сар мегузаронданд. Робита бо пролетариати рус дар xараёни ташаккули пролетариати тоxик роли калони револютсионb бозида буд.

Дар байни аввалин пролетар[ои тоxик баъзан ба муrобили золимон исён[ои номуташаккил сар мезаданд. Исёне, ки соли 1885 дар кон[ои ангишти Завронкиштут ба амал омада буд, ба ин мисол шуда метавонад. Коргарон назоратчиёнро дошта зада, таx[изотро вайрон карданд ва устои кону назоратчиёнро гирифта, ба Панxакент равона шуданд, ки барои муомилаи бера[мона ба [укуматдорон шикоят кунанд. Дар исён 80 кас иштирок карда буд. Дар Панxакент се нафар аз исёнгаронро [абс мекунанд, шикоят беоrибат мемонад, ошeби коргарон фурe нишонда мешавад.

Дар бораи дигар ошeб[ои коргарони кироя, ки алалхусус дар ибтидои асри ХХ тез-тез ба вуreъ меомаданд, маълумоти ноrис боrb мондааст. Ин ошeбу шeриш[ои ме[наткашон алалхусус дар ибтидои асри ХХ ни[оят вусъат ёфтанд, вале дар он давра он[о ро[барияти пролетарb надоштанд ва дошта [ам наметавонистанд. Бинобар ин, uазаби халr тан[о дар шакли шeру ошeб[ои xудогонаву стихиявb зо[ир мегардид. {амаи ин шeру ошeб[оро [укумати подшо[b ва [укуматдорони ма[аллии Туркистон бера[мона пахш мекарданд.