Футу[оти Куруши II дар Осиёи Миёна

Натиxа[ои давраи аввали фаъолияти Куруши II ин буд, ки давлати {ахоманишb ба иrтидори бузурге со[иб гардид, нуфуси мамлакат ва манбаъ[ои моддии он афзуд. {амаи ин барои амалb гардидани ният[ои Куруш дар бобати ба вуxуд овардани давлати па[новари фарогирандаи тамоми Осиё шароит ва имконият му[айё сохт.

Пас аз фат[и Лидия, ба rавли Геродот (I, 153), «дар сари ро[и Куруш кишвари Бобул, мардуми бохтар, сакои[о ва мисриён rарор гирифта буданд, ки дар набард[ои зидди он[о e мехост шахсан худаш сардорb кунад, аз ин рe, ба xанги зидди иони[о сарлашкари дигареро фиристод». Чунин наrшаи Куруш тасодуфb набуд: аз афташ, e дар бораи иrтидор ва омодагии [арбии халr[ои Осиёи Миёна вуrуфи комил дошт. Бинобар ин, e дар ин сафар[ои xангb фармонди[ии reшунро, [атто ба наздиктарин сарлашкарони худ [ам бовар карда супурда наметавонист.

Мо дар бораи он ки истилои Осиёи Миёна чи гуна сурат гирифт, чизе ба яrин намедонем. Вале [аминаш маълум аст, ки истилогарон дар ро[и расидан ба ният[ои худ бера[ми[ои аз [ад зиёде кардаанд. Чи навъе ки Геродот хабар меди[ад (I, 177), «Rисми зиёди а[олии Осиёи поёнро Гарпаг ва Осиёи болоро худи Куруш, ки халr[ои онро паси [ам, ба [еx яке ра[м накарда, ба асорат дучор мекард, аз дами теu гузарониданд». Муаррихи Бобули асри III пеш аз милод Беросс [амчунин хабар меди[ад, ки Куруш тан[о пас аз мутеъ кардани тамоми Осиё ба Бобул лашкар кашид. {амаи ин далел[о наrлу ривояти Николаи Димишrиро («Таърих», 75) дар хусуси ин ки пас аз uалабаи Куруши II бар давлати подшо[ии Мидb гeё сатрапи Гиркон ба пои худ омада, из[ори итоат карда бошад ва «сипас, сатрап[ои порт[о, сакои[о, бохтари[о ва соири халr[о паси [ам, яке пештар аз дигаре омада, дар назди e ба замин зону зада бошанд», комилан рад мекунанд. {амаи ин гуфта[о иштибо[и ма[з аст, зеро бохтари[о ва сакои[о ба [айъати давлати Мидb намедаромаданд ва он[оро тасхир кардани Куруш [оло дар пеш буд. Ин гуфта[о, зо[иран, дар [аrrи дигар вилоят[о [ам нодуруст аст. Дар ин бобат ахбори Трог дар наrли Юстин (1, 7, 2) ба [аrиrат наздиктар аст: «Давлат[ое, ки пеш тобеи миди[о буданд, таuйири [окимиятро таuйироти вазъи худ пиндошта, аз Куруш xудо шуданд; ин барои Куруш ба[онае гардид, ки ба xанг[ои сершумор оuоз намояд».

Баъзе тафсилоти футу[оти Куруши II дар Осиёи Миёна аз тарафи Ктесий (фиrраи 9/29) низ баён ёфтааст. E хабар меди[ад, ки Куруш «бо бохтари[о меxангид, вале дар му[ориба бартарии ягон тараф аён нагардид». Фаrат пас аз он ки бохтари[о аз устувории вазъияти сиёсии дохили давлати {ахоманишb ого[ шуданд, «ихтиёран» ба Куруш сари итоат фуруд оварданд.

Махсусан, маълумоти навиштаxоти кe[и Бесутун⁷⁶, ки бо амри Дорои I сабт шудааст, а[амияти калоне дорад. Аз ин навиштаxот роxеъ ба [айъати давлати {ахоманишb то замони xулуси Дорои I бисёр мадрак[ои ба[снопазир ба даст овардан мумкин аст. Дар айни замон бояд дар назар дошт, ки дар фосилаи байни вафоти Куруши II ва ба тахт нишастани Дорои I, яъне дар сол[ои 530-522 пеш аз милод {ахоманиши[о на ин ки ба тобеъ кардани вилоят[ои нави Осиёи Миёна, балки ба фат[и Миср ва умури дохилии давлати худ машuул буданд⁷⁷. Доро дар сутуни аввали навиштаxоти мазкур: «Ин аст он кишвар[ое, ки бо ме[рубонии А[уромаздо насиби ман гардидаанд» мегeяд ва аз xумлаи ин кишвар[о Порт, Ориё, Хоразм, Бохтар, Суuд ва [амчунин вилоят[ои xануби Афuонистон ва шимолу uарби {индустон: Rанда[ор, Сатагидия, Арахосия ва дар миёни ду вилояти аввал «Сака»-ро (э[тимол, сакои[ои [авмаварuа дар назар дошта шуда бошад) ном мебарад. Дар сарчашма[ои Юнони Rадим ахборе (Плиний, VI, 23) мавxуд аст, ки Куруш Каписаро (му[аrrиrон одатан онро ба ма[алли Баuроми назди Кобул нисбат меди[анд) хароб намуд⁷⁸.

Дар асоси хулосаи он далелу мадрак[ои хеле кам, ки мо дар даст дорем, метавон тахмин кард, ки ба Куруши II фат[и Порт, Бохтар, Хоразм, Суuд ва кадом як rисмати сакои[о, яrинан сакои[ои [авмаварuа, муяссар гардидааст⁷⁹. То куxо[о тeл кашидани [удуди давлати {ахоманишb дар rисмати шимолу шарr ба мо маълум нест. Як ваrт[о чанде аз му[аrrиrон ба баъзе сарчашма[ои баъдина, ки бунёди ша[ри Кирополро ба Куруш нисбат медоданд, истинод намуда, то Фарuона расидани [удуди давлати {ахоманиширо тасдиr карданb мешуданд. Вале ин иддао дар асоси та[rиrу та[лили мадрак[ои забонb то андозае а[амияти худро аз даст дод. Чунин муло[изае баён ёфт, ки ша[р, дар воrеъ, Куру-(ш)-ката ном дошта, rисми аввали калима мумкин аст номи rабила бошад ва юнони[о ин калимаро каме дигар карда, Кирэсхата хондаанд⁸⁰.