Оuози [укмронии Манuития

Соли 1747, аз кушта шудани Нодиршо[ дере нагузашта, Му[аммадра[имбb Абулфайзхонро бо ду писараш ба rатл расонид ва бо [имояти табаrаи ашроф ва рe[онb ба тахти хонии Бухоро нишаста, дар соли 1753 ба силсилаи Манuития асос гузошт.

E барои пурrувват кардани [укумати хонb дар навбати аввал бар зидди [аракат[ои худсаронаи сардорони rабила[ои бодиянишини eзбек мубориза бурд ва мухолифати феодалони ма[аллиро нисбат ба [окимияти марказb то дараxае бар[ам дод. Ба [ар як вилояти тобеи худ [оким таъин кард. Аксар ваrт гуфтушунид[ои дипломатие, ки дар ин бобат бо болонишинони аз тобеияти [укумати марказb сар кашидаи rабила[о ба амал меомаданд, натиxае намебахшиданд. Ба ин сабаб вилояти {исор бо зeрb тобеъ карда шуд: Му[аммадра[имхон ба {исор ду дафъа (сол[ои 1756– 1757) лашкар кашид. Дар воrеоти он давра Rубодиён, ки он xо [окими пешина [укмронb мекард, [амчунин де[аи Душанбе (rалъаи Душанбе ба муносибати воrеа[ои ибтидои асри ХVIII низ ёд мешавад) роли му[им бозиданд. Дар {исор исте[комоти нав сохта, исте[комоти пешина дубора ба кор андохта шуданд. Чун {исор ва вилоят[ои атрофи он барои давлати хонb а[амияти калон доштанд ва феодалони ин ма[ал[оро табиати саркаше буд, Му[аммадра[имхон амаки худ - Дониёлбиро [окими {исор ва вилоят[ои кe[истон таъин намуд. Самарrандро забт карда, [окимияти онро ба бародари худ супурд. Дар Ша[рисабз, Тошканд ва дигар вилоят[о низ одамони худро ба сари кор овард. Фаrат Eротеппа, ки дар нимаи дувуми асри ХVIII ба [айъати он ша[р[ои Хуxанд, Xиззах, rалъа[ои Зомин, Ём ва u. дохил мешуданд, [амчун мулки мустаrил боrb монд.⁸⁰

Дар а[ди [укмронии Му[аммадра[имхон дар натиxаи xанг[ои пайдарпай бисёр во[а[ои зироатb ба майдони му[ориба мубаддал гардида, ба иrтисодиёти мамлакат зарар[ои зиёде расонида шуд.

Соли 1756 e худро хон эълон намуд.

Баъд аз марги Му[аммадра[имхон дар соли 1758 амаки e - Дониёлбb атолиr (1758–1785) [укуматро ба дасти худ гирифт. Лекин вай лаrаби хониро rабул накарда, исман Абулuозb ном набераи Абулфайзхонро ба тахт нишонид ва худаш маъмури вазифаи атолиrb гардид. Дониёлбb бештар ба rувваи [арбb такя мекард ва барои таъмини он чизеро дареu намедошт. Ин буд, ки дар а[ди e [амаи сарлашкарони ашрофии rабила[ои манuит замин[ои зиёдеро ба тариrи танхо[ со[иб шуда, барои [ар чb бисёртар фоида ситонидан аз ин замин[о саъй мекарданд. Дониёлбb аз рe[ониён ва шайхони дарвешb низ [имоят ва пуштибонb медид.

Чи навъе ки адиб ва олими маъруфи тоxик дар асри ХIХ А[мад Махдуми Дониш rайд мекунад, дар а[ди Дониёлбb хеле андоз[ои нав, монанди аминона, нико[она, мe[рона, [аrrи тарозу ва амсоли ин[о xорb карда шуд. {амаи ин[о сабабгори боз [ам бештар ба табо[b рe овардани вазъи зиндагии табаrа[ои ме[наткаши а[олb мегардиданд ва, ба rавли А[мади Дониш, «фуrаро ва раоёро маxоли [аракат ва сукун набуда аз фарти зулму заxр ва олу[у солуr, мисли аминона, вакилона, арзонии нико[ ва rиматии нико[она. Масалан, мe[ри муаxxал да[ дирам, нико[онаи rозb да[ динор, як ман гандум да[ танга, [аrrумизон понзда[ танга ва uайра.⁸¹

Худкомии аъёну ашроф ва табо[ии [оли мазлумон, алалхусус, дар ибтидои [укмронии Дониёлбb зиёдтар гардид. А[олии ме[наткаш дар саросари мамлакат, аз xумла дар Бухоро, бор[о шeриш намуд. {укмрони ку[ансол дигар аз e[даи ба сари итоат овардани вассал[ои саркаш ва фурe нишондани шeру ошeб[ои мардум баромада наметавонист.

Rувват гирифтани парокандагии феодалb, беш аз [ама, дар тангшавии [удуди давлати хонb зо[ир мегардид.

Балх истиrлолият ба даст овард. Фарuона дар охир[ои асри ХVII ниммустаrил шуда, баъдтар дар ин xо хонии мустаrили Хerанд ба вуxуд омад, ки дар сари он намояндагони rабилаи eзбеки минг rарор гирифтанд. Ташаккули хонии Хerанд дар миёна ва нимаи дувуми асри ХVIII, дар замони [укмронии Эрдонабb ва Норбeта ба анxом мерасад. Давлати хонии Хева дар асри ХVIII давраи хеле сахти xангу xидол[ои байнихудиро аз сар мегузаронд, ба замми ин дар сол[ои 60-ум саросари онро гуруснагb ва вабо фаро гирифт. Дар Хева rариб одам намонд. Андаке ба ифоrа омадани тартибу низоми ин хонb бо фаъолияти [укмрони он - Му[аммадамин алоrаманд аст. Му[аммадамин аслан аз rабилаи eзбеки rунuрот буда, ба сулолаи Rунuрот[о, ки то соли 1920 давлати хониро идора кардаанд, асос гузоштааст.

Мулк[ои кe[истоние, ки дар сарзамини кунунии Тоxикистон, аксаран дар наво[ии {исору Кeлоб воrеъ гардида буданд, аз давраи салтанати Xониён дар амал [амчун мулк[ои ниммустаrил боrb монда, аз тарафи [окимони ма[аллb идора мешуданд. Мулки Eротеппа [ам, ки сарга[и Зарафшон – аз Панxакент то Мастчо[ [амоно дар [айъати он буд, истиrлолияти худро нига[ медошт.