2. Муносибат{ои иxтимоию иrтисодb Вазъи хоxагb. Даромади замин. Андоз[ои ша[р

Чунон ки аз гуфта[ои боло маълум гардид, [укумати марказb, дар воrеъ, иrтидори xиддие надошт. Xониёнро [атто расман ду пойтахт буд – Бухоро ва Балх. Дар Бухоро худи хон нишаста, дар Балх валиа[даш ва ё атолиr [укмронb мекард. Маъмулан, хон[ои ин сулола тамоман ба аъёну ашрофи феодалии rабила, ки амалан зимоми [укмронии мамлакат дар дасти он[о буд, вобастагb доштанд. Дар ин давра [уrуrи атолиr[о ва rудрату ихтиёри ашрофи тоифавии eзбек назар ба давраи Шайбониён баuоят афзуд. Умури идора комилан ба дасти он[о гузашт, мансаб[ои му[имро дар дастго[и давлат он[о ишuол намуданд.⁸⁷

Rувват гирифтани иртиxои феодалb, парокандагии сиёсb, xанг[ои пайдарпайи дохилb, холb мондани ша[р[о, аз молиёти ни[оят зиёд ва боxу хироxи доимb хонавайрон шудани а[олии муrимb, аз тохтутоз[ои [окимони гуногун хароб гардидани во[а[о ва ба uорат рафтани корвон[ои тиxоратb – ин [ама хусусияти хоси ин давраи мавриди та[rиrи мост. Ба [амин сабаб аст, ки дар асри ХVIII дар сарзамини Осиёи Миёна, алалхусус дар вилоят[ои марказии он таназзули амиrи иrтисодb рeй дод. Хоxагии rишлоr аrиб рафт. Шабакаи обёрb кам шуд.⁸⁸ Нон намерасид. Яке аз шо[идони ин вазъият, сафири подшо[ Алексей Михайлович Борис Пазухин навиштааст: «Дар Бухоро, дар Балх ва дар Хева uалларо бисёр намекоранд, аз ин рe то охири сол uаллаи он[о кам мемонад ва он [ам дар баъзе хонавода[о»⁸⁹. Тамоми як но[ия ва вилоятро фаро гирифтани гуруснагb [одисаи муrаррарb гардида буд.

Меъёри расмии даромади солиёнаи феодал аз замин мисли пештара (0,3 [иссаи [осил) боrb монда бошад [ам, дар амал хеле зиёдтар аз он ситонида мешуд. Феодал метавонист ин оидотро чанд сол пештар бигирад ва ё худсарона [аxмашро зиёдтар кунад. Масалан, дар замони Суб[онrулихон онро [афт карат зиёд ситонида буданд! Ба замми ин, боз анвои мухталифи боxу хироx[ои дигар вуxуд дошт ва суиистифода[ои амалдорон аз [ад гузашта буд. Мале[о дар хусуси пешакb аз а[олb гирифта шудани андози [афтсола сухан ронда менависад: «...агар шахсеро як танга додан лозим буд, [афт танга мегирифтанд. {афтодчанд ба rалами девониён ва арбоб хароxот мебаромад».⁹⁰ Бояд rайд кард, ки андози даромад (молу xи[от, хироx) на фаrат аз замин[ои давлатb зиёд мешуд, балки мувофиrан [иссаи давлат аз даромади солиёнаи замин[ои милк, ки ин навъи хироxро милкона мегуфтанд, низ меафзуд. Бар тибrи ша[одати яке аз сарчашма[о, аз замин[ои милк милкона гeён чандон меситонданд, ки со[ибонаш ин заминро муфт ди[анд [ам, касе намегирифт. Зо[иран, дар ин xо сухан на он rадар аз феодалони милкдор, балки аз он гурe[и де[rононе меравад, ки замини милк дар он[о [анeз боrb монда буд. Протсесси камшавии милк[ои ин гурe[и нисбатан имтиёзноки де[rонон дар асри ХVI [ам ба назар мерасид, вале дар замони Xониён, алалхусус, дар вилоят[ои марказии Осиёи Миёна ин rабил со[ибони милк тамоман хонахароб гардиданд.

Дар натиxаи зулму истисмори бера[мона ва хироxу молиётситони[ои аз [ад афзун де[rонон чунон [ам ба фаrирb ва нотавонb афтоданд, ки дар ибтидои асри ХVIII [укумат дигар ба зиёд кардани андоз ва ё xорb кардани ягон андози нав xуръат накард. Дар «Убайдуллонома» ошкоро гуфта мешавад, ки ин ро[и даромади хазина бурида шуд, зеро хавфи xунбиши калоне та[дид менамуд.⁹¹

Де[rонон, умуман, аз [ар тараф ба [амлаву фишор дучор мешуданд. Хоxагии он[оро на фаrат uоратгари[ои [ангоми xанг[ои дохилb рeйдода, на фаrат андоз[ои миёншикан хароб мекарданд. {амчунин як протсесси амиrи иxтимоb – бар[ам додани баrия[ои обшина, кам кардани гурe[и де[rонони дар замини xамоат коркунанда ва зиёд намудани гурe[и де[rонони иxоранишин ба амал меомад. Чунон ки дар боло хотирнишон гардид, замини xамоатро лоаrал чунин як афзалияте буд, ки де[rонро дар [ар 2–3 сол иxора гирифтани замини нав лозим намеомад. E [аr дошт дар замини xамоа тамоми умр кор кунад (ва кори худро ба авлодаш боrb гузорад).

Косибон [ам аз тарафи феодалони калону хурд [ар навъ зулму xавр медиданд. Ба касбу тиxорат худсарона [ар гуна боx ва аворизоти зиёде андохта мешуд ва, uайр аз ин, барои хону амир фиристодани пешкаш[ои гаронба[о [атмb буд. Дар натиxаи бедодгари[ои феодалон ва набудани [еx як замонат барои моликияти хусусии косибон ва тоxирон ба [ар тараф парешон гардидани а[олии [атто марказ[ои ша[рии rадим ба амал меомад.

{укмронони давлати хонb аз тарси ин, ки берун овардани сарват[ои зеризаминb боиси [уxуми [амсоя[ои [арис хо[ад шуд, кандани кон[оро манъ карданд ва ба ин сабаб саноати истихроxи маъдан дар ин давра аз тараrrиёт бозмонд.