Тиxорат

Падидаи аз [ама шоёни таваxxe[и [аёти иrтисодии асри ХV дараxаи баланди тараrrиёти касбу [унар ва тиxорати пулии дохилb буд. Чb навъе ки аз та[rиrи rиёсии мадрак[ои сиккашиносии аср[ои IХ-ХVIII маълум гардид, ма[з дар асри ХV, алалхусус, дар чоряки охири он ва чоряки аввали асри ХVI муносибати молию пулb ба [адди ни[оии тараrrиёти худ расида буд. Ма[з дар [амин ваrт [ам [аxми умумии исте[соли мол ва [ам вазни хоси исте[соли мол[ои сермасриф баuоят афзун гардид. Ма[з дар [амин ваrт табаrа[ои васеи xамъияти ша[р ва rисман а[олии де[от [ам (хусусан, де[а[ои назди ша[р[ои калон) ба муносибат[ои молию пулb кашида шуданд. {еx ваrт, на дар гузашта ва на дар давра[ои минбаъда, [атто то замони ба Россия [амро[ шудани Осиёи Миёна исте[соли мол, тиxорати пулb ва андозаи ба муносибати молию пулb кашида шудани табаrа[ои васеи а[олb ба дараxаи онваrта нарасидааст.¹⁰⁹

Тахассуси ма[дуд пайдо кардан дар со[аи касбу [унар, ки афзоиши [осилнокии ме[нат ва имконияти хеле вусъат додани [аxми исте[соли молро таъмин менамуд, бо [амин амри воrеb робитаи бевосита дорад.¹¹⁰

Тиxорати пулb дар доираи истеъмоли умум ба василаи сикка[ои мисb ба вуreъ мепайваст. Исло[оти пулие, ки Улуuбек дар соли 1428 xорb кард, аз ин xи[ат а[амияти хеле калон дошт. Маrсади асосb аз ин исло[от барои савдои чаканаи мол[ои сермасриф фаро[ам овардани шароити мусоид буд, ки ба ин беш аз [ама сокинони оддии ша[р ва а[олии де[от манфиатдор буданд.

Мазмун ва мо[ияти исло[от аз rарори зайл иборат буд:¹¹¹ дар соли 1428 [амаи сикка[ои мисии пастrурби пешина аз эътибор соrит карда шуд. Дорандагони ин пул метавонистанд, онро дар давоми як муддати муайян ба сикка[ои нави нисбатан баландrурб иваз намоянд. Сикка[ои нав аз соли 1428 сар карда якбора дар чандин ша[р[о: дар Бухоро, Самарrанд, Тошканд, Шо[рухия, Андиxон, Rаршb ва Тирмиз зарб зада шуданд. Пас аз анxоми муовизаи пул зарби сикка[ои мисb фаrат дар Бухоро ба амал омада, зарробхонаи дигар ша[р[о баста шуд. Бухоро дар зарфи чандин сол (то rатли Улуuбек ва пас аз он [ам) сикка[ои мисии якхела мебаровард, ки [атто санаи зарби он[о таuйир намеёфт: дар ин сикка[о, сарфи назар аз соли зарби он[о, [амеша [амон як санаи содир гардидани фармони исло[оти Улуuбек сабт меёфт. {амин пул[ои Бухоро тиxорати тамоми давлати осиёимиёнагии Темуриёнро бо як мизон таъмин менамуданд. Бо ин пул дар [амаи гeшаву канори Осиёи Миёна мол харидан мумкин буд. Шакли ягонаи он[о [ар гуна мамониатро дар муомилот аз байн бурда, пеши ро[и сeиистеъмол ва rаллобиро масдуд мекард. Чунин ташкили тиxорати пулb барои феодализм [одисаи хеле кам воrеъшаванда ва uайритипист. Ин исло[от ба талаботи объективии тиxорати дохилb ни[оятдараxа мувофиr афтода буд. Исте[соли фаровони мол[о барои истеъмолкунандаи оддb ба низоми муайян даровардани гардиши ма[з сикка[ои мисиро таrозо менамуд, ки ин кори му[имро исло[оти Улуuбек анxом дод. Xорb гардидани ин исло[от ва муваффаrияти он, дар навбати худ, барои инкишофи минбаъдаи тиxорати доираи гардиши мол[ои сермасриф шароити мусоид му[айё сохт.

Rобили rайд аст, ки баъд[о, хусусан дар да[солаи охири асри ХV гардиши умумидавлатии сикка[ои мисb тамоман вайрон гардид. Со[ибони мулк[о [ар яке ба таври худ сикка[ои худро бароварда, ба маrсади [ар чb бештар фоида ситонидан ба [ар гуна найрангу rаллобb ро[ кушоданд. Алалхусус, [окими {исор - Хусравшо[ бо сикка[ои мисb хеле густохона амал мекард. Дар натиxа бe[рони гардиши пул сар зада, eро маxбур намуд, ки дар соли 1501 исло[от гузаронад. Дар асоси ин исло[от вилояти {исор ба xои сикка[ои мухталиф ва беэътиборшуда сикка[ои якхела дарёфт намуд. Хусравшо[ ба таuйир додани гардиши ин пули нав дигар xуръат намекард. Зарробхонаи ша[р[ои хурд баста шуд. Акнун сикка[ои мисb фаrат дар {исор, Тирмиз ва Rундуз бароварда мешуд, ки ма[сули зарробхонаи ин се ша[р дар тамоми мулк як хел гардиш мекард. Барои rулай ва осонтар намудани тиxорат сикка[оро ба се арзиш – якдинора (он ваrт[о сиккаи мисиро динор мегуфтанд), дудинора ва тангаи майда зарб мезаданд.¹¹²

Дар асри ХV тиxорати байналхалrb низ бисёр равнаr пайдо намуд. Темур ва Темуриён барои ривоx ва вусъати робита[ои тиxоратb бо кишвар[ои гуногун хеле саъю кeшиш мекарданд. Чунон ки зикр гардид, Темур [атто ба подшо[они Франсия ва Англия нома навишта, он[оро даъват намуд, ки тоxиронро мутаrобилан аз [ар xи[ат пуштибонb кунанд. Дар сарчашма[ои он замон роxеъ ба сафорати [айъати намояндагb ба кишвар[ои гуногун хабар[ои хеле зиёд дарx ёфтааст. Ба {ирот – пойтахти Темуриён низ аз [ар гeшаву канор сафир[о меомаданд. Дар бозор[ои Осиёи Миёна ва Хуросон мол[ои гуногуни хориxиро харидан мумкин буд. Дар навбати худ бисёр мол[ои ма[аллb ба хориxа содир мегардид. Тиxорати байналхалrb яке аз ангеза[ои инкишофи баъзе намуд[ои касбу [унар ва афзоиши [аxми исте[соли он[о ба шумор мерафт ва [амчунин ба ривоxи тиxорати дохилb низ таъсири мусбат мерасонид.