Rатли Улуuбек. Низоъ[ои феодалb

Улуuбек пас аз вафоти Шо[рух (1447) муддате чанд ша[ри пойтахтии {иротро xои истиrомати худ rарор дод. Вале дар [амин ваrт eзбекони бодиянишин ба Самарrанд [уxум карда, ша[рро ба му[осира гирифтанд. Бинобар ин, Улуuбек маxбур шуд ба Мовароунна[р бозгардад. Дар ро[ ба даста[ои душман дучор омада, аз rувваи аскарb талафоти зиёде дод. Ин боиси паст шудани эътибори e гардид. А[олb, аз он ки [окимияти марказb иrтидори гирифтани пеши [уxум ва uоратгари[ои душманро надорад, из[ори норизогb мекард. Аз ин норизогии мардум истифода бурда, писари худи Улуuбек - Абдулатиф бо та[рик ва ташвиrи рe[ониёни иртиxоb исён бардошт. Дар му[ориба Улуuбек тамоман шикаст хeрда, аз тахти салтанат фуроварда шуд. Ни[оят, дар охири мо[и октябри соли 1449 Улуuбек на бо розигb, балки бо фармони Абдулатиф ба rатл расид.

Абдулатиф дер боз орзуи со[ибb кардани тоxу тахтро дар дил мепарварид. Рe[ониёни мутаассиби ислом ва шайхони тариrати дарвешb, ки Улуuбекро бад медиданд, ин майлу иштиёrи салтанатхо[ии вайро боз [ам афзунтар мегардониданд. Бо [амин rасд Абдулатиф падарашро кушт ва барои тамоман эмин будан аз даъвои тахти салтанат бародарашро [ам нобуд сохт. Лекин аз байн шаш мо[ нагузашта, худи e [ам аз тарафи сeиrасдкунандагони [арбb ба rатл расид. Пас аз ин муборизаи байни Темуриён бо rувваи нав шиддат ёфт. Аз низоъ[ои байнихудии ин хонадон тоифа[ои бодиянишин, ки мавrеи он[о дар [аёти сиёсии мамлакат торафт бештар мегардид, истифода бурданд. Аз а[ли хонадони темурb ба Абeсаид муяссар гардид, ки бо кeмаки rувва[ои мутта[идаи тоифаи бодиянишини eзбек бо сардории Абулхайрхон [окимияти авлоди Мироншо[ро дар Мовароунна[р дубора барrарор кунад.

Дар давраи [укмронии султон Абeсаид (1451-1469) [аёти илмb ва адабb рe ба таназзул ни[ода, ба ивази он таассуби динb ривоx гирифт, нуфузи рe[ониёни иртиxоъпараст ва пайравони дарвешия беш аз пеш афзуд. На фаrат Самарrанду Бухоро, балки тамоми Мовароунна[р а[амияти худро [амчун мамлакати пешrадами шарr аз даст дод.

Мавrеи дарвешияи иртиxоb ба дараxае баланд гардид, ки давлати Темуриён rариб тамоман дар зери итоати шайхи тариrати дарвешb, феодали хеле калон Хоxа А[рор rарор гирифт. Метавон гуфт, ки [укмронии чилсолаи Улуuбек ба [укмронии чилсолаи Хоxа А[рор – яке аз тиратарин симо[ои таърихи халr[ои Осиёи Миёна иваз гардид.

Дар миёнаи асри ХV барои со[иб шудан ба [окимияти олb дар Хуросон муборизаи шадид мерафт. Абeсаид муваффаr гардид, ки тахти {иротро ба даст дароварда, сарзамини па[новареро аз Тиёншон то Баuдод ва аз дашти Rирuиз то дарёи {инд ба зери [окимияти худ дароварад. Аммо ин итти[од аслан фаrат дар зо[ир буд, зеро ба муrобили xудоихо[ии феодалони калон, ки амалан со[ибони комил[уrуrи но[ия ва вилоят[ои тамом ба шумор мерафтанд, мубориза кардан имкон надошт.⁹⁶

Муаррихи он замон Абдурраззоrи Самарrандb дар бораи то чb андоза rувват пайдо кардани майл[ои xудоиталабии онваrтаи феодалb, хусусан дар Хуросон, ба тариrи зайл наrл менамояд: «Аxибтар аз [ама ин ки [ар як rалъаи дар он xониб воrеъшуда мулки ягон саркардае [исоб меёфт».

Мовароунна[р аз соли 1469 ба дасти фарзандони султон Абeсаид гузашт ва Хуросон ба ихтиёри авлоди Умаршайх rарор гирифт. Бузургтарин намояндаи ин хонадон Султон {усайн ибни Мансур ибни Бойrаро буд, ки дар {ирот [окимияти rавии худро барrарор намуда, муддати чил сол салтанат ронд.⁹⁷

2. ХОXАГB.