Шeриши Ма[муди Торобb

Аз сол[ои 30-юми асри ХIII дар байни а[олии во[а[ои зироатb ва пешаварони ша[р xунбиши зидди золимони аxнабb ва ма[аллb шурeъ гардид. Ин xунбиш махсусан дар Бухоро пурrувват шуд ва дар соли 1238 шeрише дар ин xо ба амал омад, ки бо номи «шeриши Ма[муди Торобb» маш[ур аст.⁸¹

Бухороро асосан намояндагони аъён ва ашрофи феодалии ма[аллb (амирон ва садр[о), ки дар зулм кардан ба халr аз хон[ои муuул аrиб намемонданд, идора мекарданд. Бинобар ин, [еx xои тааxxуб нест, ки аввалин душмани бархeрдаи шeришиён [укмронони ма[аллии Бухоро буданд.

Ро[бари шeриш «Ма[муд» ном яке аз пешаварони элакбофи де[аи Тороб буд. Вай дар кeча[ои Тороб ва де[а[ои атрофи он нутr[ои uазабнок эрод карда, оммаро ба муборизаи зидди зулми истилогарон ва тарафдорони он[о даъват намуд. {укмронони Бухоро дар садади дастгир кардани e афтоданд. Пас аз он ки кeшиши фурe нишондани шeриш натиxае набахшид, он[о хостанд, ки Ма[мудро бо фиреб аз Тороб ба Бухоро бурда, дар он xо ба rатл расонанд ва, ба ин тариrа, шeришро бе ра[бар кунанд. Лекин Ма[муди Торобb rасди душманро пешакb фа[мида, хатари та[дидкунандаро бартараф намуд. E ба Бухоро тан[о нарафта, бисёре аз пайравонашро бо худ гирифт.

Тарафдорони пуршумори Ма[муд дар яке аз теппа[ои наздикии ша[ри Бухоро xамъ шуданд ва Ма[муд дар [узури иддаи зиёди а[олии за[маткаш нутr эрод намуд ва мардумро ба муборизаи мусалла[она даъват кард. Ин нутrи Ма[муди Торобb хеле муваффаrият пайдо кард. {амаи а[олии ма[ал[ои атроф омада ба e [амро[ шуданд. Ваrте ки Ма[муд rувваи бузурге xамъ намуд, аз рe[ониён, садр[о ва дигар намояндагони табаrаи [оким талаб намуд, ки eро халифа хонанд. Намояндагони синфи [оким ба вазъияти танг афтоданд: азбаски халr тамоман ба тарафи шeришиён гузашта буд, он[о ба xуз rабул кардани талаби Ма[муд дигар чорае надоштанд. Ма[муд rасри пешвои rиёми халrb - Малик Санxарро, ки дар соли 1206 сохта шуда буд, иrоматго[и худ муrаррар карда, ба иxрои наrша[ояш иrдом намуд. Садр[о ва соири намояндагони табаrаи [оким аз ша[р ронда шуданд.

Муаррих Xувайнb, ки шeриши Ма[муди Торобиро аз мавrеи синфии худ бо назари манфb тасвир намудааст, дар бораи тадбироти нисбат ба синф[ои [оким пеш гирифтаи Ма[муд чунин менависад: «Вай аксарияти одамони наxиб ва мe[тарамро та[rир намуд ва rисми дигари ин гурe[ гурехта, худро аз e халос карданд».

Дар айни замон Xувайнb маxбур шудааст эътироф намояд, ки e (Ма[муди Торобb) ба мардуми авом ва дарбадарони бехонумон хайрхо[b мекард... Одамонро ба хона[ои тавонгарон мефиристод, ки аз он xо хайма ва rолин оварда eрдуго[ созанд.

Аз ин суханони Xувайнb маълум мешавад, ки Ма[муд барои мар[илаи минбаъдаи мубориза ба тарзи xиддb тайёрb медидааст. E ба хубb медонист, ки «бузургони» Бухоро аз муrовимат даст намекашанд ва он[о барои баргардонидани [окимияти аздастрафтаи худ, албатта, кeшиш хо[анд кард.

Садр[о ва дигар намояндагони табаrаи [оким дар Кармина rарор гирифта, бо [амро[ии rувва[ои мусалла[и муuул[о низ ба xанг омода мегардиданд.

Дар наздикии ша[ри Бухоро дар байни шeришиён ва аскарони муuул му[орибаи сахте ба амал омад. Rувваи шeришиён хеле хуб ташкил шуда буд. Он[о бо шуxоат ва мардонагb меxангиданд. Ма[муди Торобb шахсан [амеша дар миёни корзор буд. А[олии де[а[ои атроф бо каланд ва табар мусалла[ шуда, ба кeмаки шeришиён омаданд. Ин хеле uалабаи шeришиёнро тезтар намуд. Reшуни муuул[о ва феодалони ма[аллb шикаст хeрда, аrиб нишастанд. Шeришиён он[оро то Кармина таъrиб намуда, аксарашонро нобуд карданд. Чунон ки Xувайнb тасдиr мекунад, дар ин му[ориба 10 [азор кас кушта шуд.

Лекин xараёни мубориза ба зудb таuйир ёфта, шeриш ба шикаст дучор гардид. Пешво ва ташкилкунандаи он - Ма[муди Торобb дар наздикии Кармина кушта шуд. Дигар аз ро[барони боистеъдоди шeришиён, дeсти Ма[муд – Шамсиддин Ма[бубb низ [алок гардид. Шeришиёне, ки аз сардор ма[рум монда ва аз xи[ати яроr камбудb доштанд, чанд рeз пас аз ин воrеа комилан маuлуб гардиданд. А[олии Бухоро ва сокинони атрофи он ба тарзи бера[монае rатлу uорат шуданд.

Xувайнb дар воrеаномаи худ бо [ар васила кeшиш кардааст, ки симои Ма[муди Торобиро бар хилофи [аrиrат нишон ди[ад. E Ма[мудро [амчун як марди мутаассиби нимдевона тасвир намуда, мегeяд, ки аз паси вай фаrат «мардуми авом ва дарбадар» мерафтанд. Ин суханони душмани синфии шeриши халr бори дигар ба исбот мерасонанд, ки xунбиши Ма[муди Торобb [аrиrатан дорои хусусият[ои халrb будааст.

Шeриши Ма[муди Торобb на фаrат ба муrобили uосибони муuул ва зулми он[о, балки бар зидди рe[ониён, тоxирон ва феодалони ма[аллb, ки истилогаронро пуштибонb мекарданд, равона гардида буд. Барзгарон ва пешаварон ба ин сабаб аз паси Ма[муд рафтанд, ки e ба муrобили зулму xабри нома[дуди тавонгарон сар бардошта, таrсим намудани молу мулки он[оро дар байни фаrирон ва бенавоён талаб мекард.

Ма[муди Торобb дар асл, бар хилофи Xувайнb, ки «одами мутаассиби нимдевона» тасвир мекунад, як марди оrили хеле шуxоъ буд. E дар ро[и манфиати халr аз [еx душворb рe намегардонд ва наме[аросид. Аз ин xост, ки Ма[муди Торобb дар таърихи халrи тоxик ва дигар халr[ои Осиёи Миёна маrоми барxастаеро ишuол намудааст.