Równowaga gałęzi wolnokonkurencyjnej

Teraz powinno być jasne, dlaczego w warunkach doskonałej konkuren­cji czysty zysk ekonomiczny (tzn. zysk nadzwyczajny) jest zjawiskiem nietrwałym i osiągalnym tylko dla przedsiębiorstw najlepszych, produkują­cych po kosztach niższych od przeciętnych gałęziowych.

W tendencji długookresowej zarówno reprezentatywne przedsiębiorst­wo gałęzi wolnokonkurencyjnej, jak i gałąź jako całość, wykazuje zerowy zysk ekonomiczny. Na osiąganie nadwyżki ponad zysk normalny nie po­zwala konkurencja. Gałąź, w której możliwe byłoby osiąganie zysków nadzwyczajnych bez szczególnej troski o obniżkę kosztów, przyciągnęłaby natychmiast wielu nowych przedsiębiorców, podaż danego produktu wzros­łaby, a jego cena spadłaby do poziomu likwidującego zysk nadzwyczajny. Czysty zysk ekonomiczny może być zjawiskiem względnie trwałym tylko w gałęzi nie zagrożonej napływem nowych konkurentów, gdzie producent występuje wobec nabywców z pozycji siły monopolistycznej, która pozwala windować cenę ponad poziom uzasadniony wysokością kosztów.

• Gałąź wolnokonkurencyjna jako całość osiąga w tendencji długookreso­wej zerowy zysk ekonomiczny, sprzedając swój produkt po cenie równej minimalnym kosztom przeciętnym; realizuje zatem tylko zysk normalny.

Wolnokonkurencyjna cena równowagi jest najniższą ceną umożliwiają­cą zaspokojenie popytu przy danym układzie kosztów produkcji. Wolna konkurencja pobudza efektywność, zmuszając przedsiębiorstwa do stałej troski o obniżkę kosztów produkcji. Na krótką metę obniżka kosztów jest jedyną drogą do osiągnięcia nadzwyczajnego zysku, na długą zaś metę - jedynym sposobem utrzymania zysku normalnego wobec presji wywiera­nej przez konkurencję.

Rys. 7.4 ilustruje równowagę gałęzi wolnokonkurencyjnej w krótkim i długim okresie.

• Mówiąc o równowadze gałęzi wolnokonkurencyjnej, mamy na myśli sytuację, w której popyt równa się podaży.

Podręcznik D. Begga, S. Fischera i R. Dornbuscha rozróżnia dwa przy­padki długookresowej równowagi gałęzi w warunkach wolnej konkurencji:

1. przy stałych kosztach (pozioma linia podaży),

2. przy rosnących kosztach (rosnąca krzywa podaży).

W tym drugim przypadku (zdaniem autorów, bardziej prawdopodob­nym) w długim okresie gałąź osiąga równowagę przy cenie pokrywającej minimalny koszt przeciętny „krańcowego przedsiębiorstwa", którego produ­kcja jest jeszcze niezbędna do zaspokojenia popytu rynkowego, tzn. producenta o najwyższych kosztach.

Jest to teza dyskusyjna. Dotyczy ona szerszej, kontrowersyjnej kwestii, czy cenę w wolnej konkurencji określają przeciętne, czy też krańcowe warunki produkcji. Gdyby najdroższy producent osiągał w długim okresie zysk normalny, to wszyscy pozostali producenci — a zatem i gałąź jako całość — musieliby w tendencji osiągać zyski nadzwyczajne, co sprzeczne jest z istotą doskonałej konkurencji. Bardziej prawdopodobne jest, że w długim okresie zysk normalny osiąga producent przeciętny, a nie najgor­szy.

Krótkookresowa krzywa podaży gałęzi wolnokonkurencyjnej jest zawsze rosnąca: wyższa cena zachęca do zwiększenia produkcji. Długookresowa krzywa podaży jest zwykle także rosnąca, ale teoretycznie możliwy jest również przypadek doskonale elastycznej funkcji podaży, przyjmującej postać poziomej prostej. Ma to miejsce wtedy, gdy wszystkie istniejące i potencjalne przedsiębiorstwa mają identyczne koszty. Wielkość produkcji gałęzi może wówczas wzrastać bez konieczności podnoszenia ceny, poprzez przyciąganie nowych przedsiębiorstw. Jest to jednak mało prawdopodobne. Zazwyczaj zwiększanie produkcji gałęzi następuje głównie poprzez zwięk­szenie produkcji już funkcjonujących przedsiębiorstw. To zaś wiąże się ze wzrostem kosztów krańcowych i wymaga odpowiedniego wzrostu ceny.

W ocenie trwałości równowagi ważnym punktem odniesienia jest stosunek ceny do kosztów produkcji reprezentatywnego (przeciętnego) przedsiębiorstwa gałęzi. W przypadku, gdy p > k_min, przedsiębiorstwa działające w gałęzi osiągają zyski nadzwyczajne. Przyciąga to nowe firmy, co prowadzi do zwiększenfa podaży i spadku ceny. Przy p < k_min przedsię­biorstwa działające w gałęzi ponoszą straty. Część z nich opuszcza daną branżę, co prowadzi do zmniejszenia podaży i wzrostu ceny. Z po­wyższego wynika, że w długookresowej tendencji równowaga gałęzi wolnokonkurencyjnej ma miejsce przy cenie równej minimalnym kosztom przeciętnym: p = k_min.

Rys. 7.5 pokazuje opisany wyżej mechanizm równowagi gałęzi w kon­frontacji z równowagą przedsiębiorstwa.