7.2. Konkurencja doskonała Równowaga przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego

Cechą szczególną przedsiębiorstwa w modelu doskonałej konkurencji jest to, że zarówno w krótkim, jak i w długim okresie napotyka ono na doskonale elastyczny popyt na swój produkt. Jest bowiem jednym z bardzo wielu wytwórców danego wyrobu i ma nikły udział w łącznej podaży rynkowej. Cenę produktu określa w każdym momencie stosunek łącznej podaży i łącznego popytu rynkowego. Dostarczając niewielką cząstkę ogólnej podaży jednorodnego produktu, przedsiębiorstwo wolnokonkuren-cyjne nie ma praktycznie żadnego wpływu na jego cenę.

Krzywa utargu przeciętnego, będąca zarazem linią ceny, jest prostą poziomą, co oznacza, że cena sprzedaży nie zależy od ilości produktu wytworzonej i oferowanej przez przedsiębiorstwo. W tej sytuacji cena równa się utargowi krańcowemu i jest niezależna od rozmiarów produkcji przedsiębiorstwa:

Pozioma linia ceny uzyskiwanej przez przedsiębiorstwo w modelu dos­konałej konkurencji oznacza, że popyt rynkowy na produkt przedsiębiorst­wa jest doskonale elastyczny względem ceny. Może ono sprzedać każdą ilość po cenie ustalonej na rynku, bądź po cenie niższej, ale gdyby zażądało wyższej ceny, to nie sprzeda nic, gdyż nabywcy mogą nabyć ten sam towar od innych dostawców po cenie ustalonej przez rynek.

Krzywa podaży przedsiębiorstwa w warunkach doskonałej konkurencji jest w krótkim okresie określona przez tę część krzywej k', która leży powyżej krótkookresowej ceny zamknięcia Długookresowa funkcja podaży jest określona przez tę część krzywej k', która leży powyżej długookresowej ceny wejścia i wyjścia

Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne napotyka poziomą linię popytu i sprzedaje po cenie równej utargowi krańcowemu. Optymalną wielkość produkcji wyznacza warunek:

• Cechą charakterystyczną doskonalej konkurencji jest cena oparta na kosztach krańcowych.

Wybierając optymalną wielkość produkcji, przedsiębiorstwo wolnokon­kurencyjne sprzedaje swój produkt po cenie równej kosztowi krańcowemu. Przedtem jednak musi s\ę upewnić, czy stosunek ceny do kosztów przy optymalnych rozmiarach produkcji uzasadnia kontynuację produkcji we­dług wskazanych wcześniej kryteriów w długim okresie).

W krótkim okresie przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne może osiągać zyski nadzwyczajne (gdy produkuje po kosztach niższych niż przeciętne w danej gałęzi) bądź notować straty (gdy produkuje po kosztach wyższych od przeciętnych w gałęzi). W tym ostatnim przypadku może kontynuować przez pewien czas produkcję, o ile uzyskiwana cena pokrywa przynajmniej koszty zmienne (koszty stałe muszą być tak czy inaczej ponoszone, nawet w przypadku wstrzymania produkcji). Aby utrzymać się na rynku, przedsię­biorstwo musi starać się obniżyć koszty. Reprezentatywne przedsiębiorstwo gałęzi wolnokonkurencyjnej, produkujące po kosztach równych średnim kosztom jednostkowym w całej gałęzi, sprzedaje po cenie równej minimal­nemu kosztowi przeciętnemu, osiągając zerowy zysk ekonomiczny. Faktycz­nie przedsiębiorstwo to osiąga zysk normalny, wliczony przez nas w koszty (jako ekwiwalent kosztów alternatywnych).

Należy przypomnieć, że w rozważaniach dotyczących teorii produkcji posługujemy się koncepcją kosztu ekonomicznego, która obok kosztu księgowego uwzględnia alternatywny koszt własnego kapitału oraz wartość własnej pracy przedsiębiorcy będącego właścicielem fabryki. Koszt zaan­gażowania kapitału jest co najmniej równy stopie procentowej płaconej przez bank, z uwzględnieniem pewnej rekompensaty za ryzyko produkcyjne charakterystyczne dla danej branży. Tak więc do kosztów wliczamy zysk normalny, tzn. zysk nie stwarzający szczególnych bodźców do wejścia do danej gałęzi, ani do jej opuszczenia. Przy takim ujęciu kosztów dodatni zysk ekonomiczny jest zyskiem nadzwyczajnym, dodatkiem do zysku normal­nego.

• Zysk normalny to taki zysk, który zaledwie równoważy koszty alter­natywne, pozwalając kontynuować produkcję. Przeciętne przedsiębior­stwo w gałęzi wolnokonkurencyjnej na długą metę zadowala się zyskiem normalnym.

• Zysk nadzwyczajny to czysty zysk ekonomiczny uzyskiwany przez nie­które przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjne (nadwyżka ponad zysk normalny). Zysk nadzwyczajny osiągają jedynie te przedsiębiorstwa, które produkują po kosztach niższych niż przeciętne w danej gałęzi.

Oznaczmy:

Mamy:

Jeżeli Z_e = O, to Z_b = K„ tzn. zysk księgowy równa się zyskowi normalnemu (koszt alternatywny), wliczonemu do kosztów ekonomicznych.

Optimum ekonomicznym przedsiębiorstwa nazywamy taką sytuację, w której osiąga ono najlepszy wynik ekonomiczny, tzn. maksymalizuje zysk lub minimalizuje nieuniknioną stratę. Przedsiębiorstwo, które osiągnęło optymalną wielkość produkcji, znajduje się w stanie równowagi, tzn. nie ma powodów do zmiany rozmiarów produkcji, dopóki nie ulegną zmianie warunki działania (koszty i ceny).

Przedsiębiorstwo wybiera optymalną wielkość produkcji według kryterium u' — k' (na odcinku rosnących kosztów). Następnie bada wynik, który zależy od kosztów i od ceny (rys. 7.2). Pozwala to podjąć decyzję, czy warto produkować.

Wynik, tzn. wielkość zysku lub straty, można zbadać porównując utarg całkowity z kosztem całkowitym. Dla zilustrowania wyniku na wykresie przedstawiającym równowagę przedsiębiorstwa (rys. 7.3) porównujemy utarg przeciętny z kosztem przeciętnym. Utarg przeciętny przemnożony przez wielkość produkcji wyznacza wielkość utargu całkowitego. Koszt przeciętny pomnożony przez wielkość produkcji wyznacza wielkość kosztu całkowitego. Nadwyżka utargu całkowitego nad kosztem całkowitym okreś­la wielkość zysku (nadzwyczajnego), zaś nadwyżka kosztu całkowitego nad utargiem całkowitym określa wielkość straty.

W krótkim okresie przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne w stanie równowagi może osiągnąć zysk lub stratę - zależnie od stosunku ceny do kosztów przeciętnych. Dobre przedsiębiorstwa, o stosunkowo niskich kosz­tach, osiągają zysk nadzwyczajny. Słabe przedsiębiorstwa, o relatywnie wysokich kosztach, notują straty.

Na długą metę w warunkach wolnej konkurencji w zasadzie nie ma możliwości osiągania zysków nadzwyczajnych (wyjątkiem mogą być nielicz­ne najlepsze przedsiębiorstwa, przewodzące w obniżce kosztów). Słabe przedsiębiorstwa, ponoszące straty, muszą obniżyć koszty produkcji lub wycofać się (wiele kulejących przedsiębiorstw zmienia branżę lub po prostu bankrutuje). Toteż stanem typowym dla wolnej konkurencji w długim okresie jest równowaga przedsiębiorstwa przy cenie równej minimalnym kosztom przeciętnym. W długookresowej tendencji typowe przedsiębiorst­wo wolnokonkurencyjne osiąga zerowy zysk ekonomiczny, czyli zadowala się zyskiem normalnym.