6.6. Optymalna cena

W warunkach doskonalej konkurencji przedsiębiorstwo musi akcep­tować aktualną cenę rynkową - jest biorcą ceny. W warunkach niedo­skonałej konkurencji przedsiębiorstwo samo ustala ceny swoich wyrobów lub usług. Musi brać jednak pod uwagę ten fakt, że po wyższej cenie sprzeda mniej niż po cenie niższej. Przed taką firmą stoi zagadnienie optymalnego poziomu ceny, który pozwoli zmaksymalizować sumę zysku. Zagadnienie to jest odpowiednikiem zasady u' = k', która określa optymal­ną wielkość produkcji.

Optymalna z punktu widzenia przedsiębiorstwa cena wynika z na­stępującej formuły:

Oznacza to, że wysokość narzutu (marży zysku) ponad koszt krańcowy, wyrażona w procentach ceny, powinna być odwrotnie proporcjonalna do cenowej elastyczności popytu na dane dobro lub usługę. Im bardziej elastyczny jest popyt, tzn. im mocniej nabywcy reagują na podwyżkę ceny, tym niższy winien być narzut.

Powyższą formułę można również przekształcić do postaci:

Ten zapis wskazuje, że cena powinna zależeć zarówno od kosztów, jak i od popytu. Podstawą do wyznaczenia prawidłowej ceny jest koszt krańcowy z uwzględnieniem elastyczności popytu. Towary o wysokiej elastyczności popytu należy oferować po możliwie niskich cenach.

Omówiona zasada dotyczy jedynie popytu o elastyczności większej od 1, gdyż w przypadku popytu o elastyczności niższej od 1 żadna cena nie zapewni przedsiębiorstwu maksymalnego zysku. Jak się dowiemy z rozdziału 7, przedsiębiorstwo działające w warunkach niedoskonałej konkurencji poszukuje optymalnej wielkości produkcji (i optymalnego poziomu ceny) na elastycznej części krzywej popytu na swój produkt, gdzie

W praktyce przedsiębiorstwa ustalają swe ceny według innej metody, przyjmując za podstawę koszt przeciętny i określony narzut, tzn. według formuły:

Ta formuła zapewnia pokrycie pełnych kosztów produkcji i osiągnięcie pewnego zysku - niekoniecznie jednak maksymalnego.

Między teoretycznie poprawną formułą ceny (opartą na koszcie krań­cowym) a formułą stosowaną w rzeczywistości (opartą na koszcie przecięt­nym) nie ma jednak zasadniczej sprzeczności, o ile przy ustalaniu wysokości narzutu firma bierze pod uwagę elastyczność popytu. Z obserwacji praktyk cenowych różnych firm wynika, że przy ustalaniu ceny uwzględniają one elastyczność popytu.

Na przykład, szyte na miarę garnitury mają z reguły większy narzut zawarty w cenie niż gotowa konfekcja. Podobnie tanie długopisy (po 1 zł za sztukę) są obciążone niższym narzutem w stosunku do kosztów aniżeli luksusowe wyroby marki „Parker". Świadczy to, że producenci i sprzedawcy w swych decyzjach cenowych biorą pod uwagę nie tylko własne koszty, lecz również prawdopodobne reakcje nabywców.

6.7. Wybór techniki produkcji

Technikę (metodę) produkcji opisuje ilościowa kombinacja nakładów czynników produkcji zużywanych do wytworzenia jednostki wyrobu. Tech­nikę angażującą stosunkowo dużo kapitału rzeczowego nazywamy techniką kapitałochłonną, zaś technikę zużywającą stosunkowo dużo pracy - tech­niką pracochłonną.

Efektywną metodą produkcji jest taka kombinacja czynników, która minimalizuje koszty (bez szkody dla jakości wyrobu).

Jednostkowy koszt produkcji (tzn. koszt przeciętny) zależy od wielkości zużycia poszczególnych czynników produkcji na jednostkę wyrobu oraz od cen tych czynników. Wielkość zużycia czynnika produkcji na jednostkę wyrobu jest odwrotnością produkcyjności tego czynnika. Koszty produkcji można obniżyć przez lepsze wykorzystanie czynników produkcji (zwięk­szenie ich produkcyjności) lub przez zastępowanie czynników drogich (w stosunku do ich produkcyjności) czynnikami relatywnie tańszymi. Zmiany relacji cen czynników oraz ich produkcyjności skłaniają przedsiębiorców do zmian metod wytwarzania.

Postępem technicznym nazywamy takie zmiany techniki produkcji, które zapewniają poprawę jakości wyrobów lub obniżkę kosztów produkcji.

Zagadnienie wyboru technik produkcji angażujących różne ilości pracy i kapitału (technik bardziej pracochłonnych lub bardziej kapitałochłonnych) można przeanalizować na wykresach przedstawiających różne nakłady pracy (0 i kapitału (/O oraz uzyskiwaną wielkość produkcji (/).

Technikę produkcji opisują funkcje produkcji nazywane izokwantami. Każda izokwanta przedstawia różne kombinacje ilościowe pracy i kapitału, tzn. różne techniki produkcji, za pomocą których można wytworzyć produ­kcję o określonej wielkości. Wyżej położone izokwanty odpowiadają więk­szym rozmiarom produkcji. „Równoległe" izokwanty - jak na rysunku 6.12 - odpowiadają założeniu, że dostępny zbiór technik produkcji jest każdo­razowo ten sam.

Dla założonego poziomu produkcji, odpowiadającego danej izokwancie, ekonomicznie optymalna jest taka technika produkcji, która minimalizuje łączne koszty produkcji. Koszty produkcji są przedstawiane jako linie jednakowego kosztu, łączące takie kombinacje pracy i kapitału, które charakteryzują się jednakowym kosztem. Na rysunku 6.12 są to linie i

Dla każdej wielkości produkcji, tzn. dla każdej izokwanty, najtańsza jest taka technika, którą wyznacza punkt styczności danej izokwanty z najniżej położoną linią kosztu. Na rys. 6.12 na izokwancie /-, jest to punkt A, a na izokwancie /₂ punkt B.

Rys. 6.13 pokazuje wpływ wzrostu płac na wybór techniki produkcji w przedsiębiorstwie. Wzrost płac sprawia, że linia kosztu odchyla się do położenia KiL₂. Bezpośrednim skutkiem podwyżki płac jest zmniejszenie zatrudnienia z L_B do Lc- Ilość zaangażowanego kapitału może wzrosnąć lub zmaleć w zależności od tego, czy przeważy efekt substytucyjny (zastępowa­nie pracy kapitałem), czy efekt podażowy (zmniejszenie zapotrzebowania na obydwa czynniki w związku z ograniczeniem produkcji, spowodowanym przez wzrost kosztów). W przypadku rozpatrywanym na rysunku przeważył ten pierwszy efekt: przedsiębiorstwo zwiększyło zasób kapitału z K_B do K_c.

Powyższe ustalenia nie biorą pod uwagę efektów pośrednich, związa­nych z ewentualnym wpływem podwyżki płac na wydajność pracy. Jeżeli w rezultacie podwyżki płac nastąpi wzrost wydajności pracy, to w dłuższym okresie może to skłonić przedsiębiorstwo do zwiększenia rozmiarów produk­cji i zatrudnienia.

Nachylenie izokwanty w każdym punkcie wyraża stosunek krańcowej produkcyjności dwóch rozważanych czynników, a nachylenie linii jed­nakowego kosztu wyraża relację cen tych czynników. Oznaczając krań­cową produkcyjność pracy i kapitału przez q_L' i q_K' (ang. MPL i MPK), a cenę pracy (stawkę płacy) i cenę kapitału (stawkę procentową) odpowiednio przez w i r, mamy:

Dla techniki obejmującej n czynników można to zapisać:

Symbolem oznaczyliśmy tu jednostkową cenę czynnika i. Optymalna jest taka kombinacja czynników produkcji, która wyrównuje produkcyjność krańcową każdego czynnika w przeliczeniu na złotówkę nakładu.

Produkcyjność krańcowa czynnika to przyrost produkcji uzyskiwany dzięki zwiększeniu o jednostkę nakładów danego czynnika (przy założeniu, że nakłady pozostałych czynników nie ulegają zmianie).

Powyższe rozwiązania dotyczą wyboru techniki przy określonej z góry skali produkcji. Formułując pytanie szerzej - w dłuższej perspektywie czasowej - warto zastanowić się, jaka skala produkcji umożliwia wybór techniki ekonomicznie optymalnej. W rachunku długookresowym optymal­ną będzie taka technika i taka skala produkcji, przy której produkcyjności krańcowe czynników zrównają się z ich realnymi cenami:

a ogólniej:

Takie rozwiązanie zminimalizuje koszty i zmaksymalizuje zyski w przypa­dku, gdy możemy wybierać nie tylko technikę produkcji, lecz także skalę produkcji.