7.4. Konkurencja niedoskonała Konkurencja monopolistyczna
Podobnie jak w konkurencji doskonałej, konkurencja monopolistyczna zakłada istnienie wielu małych firm oraz swobodę wejścia i wyjścia z gałęzi. Ponieważ producentów jest wielu i każdy ma niewielki udział w rynku, można pominąć wpływ decyzji jednego producenta na zachowanie innych. W odróżnieniu jednak od wolnej konkurencji każde z przedsiębiorstw ma do czynienia z opadającą krzywą popytu. Produkty różnych firm tworzących daną gałąź są bowiem mniej lub bardziej zindywidualizowane i zróżnicowane - są one substytutami jedynie w ograniczonym stopniu. Każda firma może przyciągnąć dodatkowych klientów obniżając cenę swojego produktu lub stosując inne środki walki konkurencyjnej.
W krótkim okresie równowaga przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji monopolistycznej wygląda podobnie jak równowaga monopolu, z tym że dla każdego rodzaju produktu krzywa popytu jest mniej stroma (nabywcy mają większą swobodę reakcji na zmiany ceny), a osiąganie zysku nadzwyczajnego nie jest regułą. W długim okresie konkurencja między istniejącymi producentami oraz możliwość pojawienia się nowych konkurentów (swoboda wejścia) eliminują możliwość osiągania zysku nadzwyczajnego, tzn. przy optymalnej skali produkcji (u'= k') następuje zrównanie utargu przeciętnego z kosztem przeciętnym (u = k). jest to tzw. równowaga w punkcie styczności: linia popytu i ceny staje się styczną do krzywej kosztu przeciętnego. W odróżnieniu od przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego linia popytu i ceny jest jednak opadająca, a wybierana wielkość produkcji nie zapewnia zrównania ceny z minimalnym kosztem przeciętnym (optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa nie pokrywa się z optimum technicznym).
Długookresową równowagę przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji monopolistycznej — przy założeniu zerowego zysku ekonomicznego -przedstawia rys. 7.11.
Konkurencja cenowa, która w modelu konkurencji doskonałej jest jedyną formą rywalizacji przedsiębiorstw, w warunkach konkurencji monopolistycznej traci na znaczeniu. Głównym sposobem walki konkurencyjnej staje się różnicowanie produktu. Utrzymanie pozycji rynkowej wymaga stałej troski o jakość produktu czy usługi, wprowadzania nowych modeli i wzorów, stosowania aktywnych metod sprzedaży i akwizycji. Ważną rolę odgrywa marketing, a zwłaszcza reklama.
Model konkurencji monopolistycznej zakłada, że przedsiębiorstwa działające w tej strukturze rynku w długim okresie osiągają jedynie zysk normalny. Wiąże się to z założeniem o braku barier wejścia. W rzeczywistości często zdarzają się odchylenia od tych zasad. Renomowana marka i wysoka jakość wyrobów, innowacje produktowe i techniczne, atrakcyjne wzornictwo, pomysłowość handlowa i reklama - to tylko niektóre środki z szerokiego arsenału metod konkurencji, pozwalające niektórym firmom utrzymywać przez wiele lat czołowe pozycje w poszczególnych branżach i osiągać stosunkowo wysokie zyski. Również założenie o braku barier wejścia, utrudniających włączenie się nowych konkurentów, nie jest w praktyce spełnione. Istniejące przedsiębiorstwa w różnoraki sposób starają się ograniczyć konkurencję, zwłaszcza ze strony nowo powstających firm
- poprzez celowe obniżanie ceny, zamykanie kanałów dystrybucji, agresywną reklamę i blokujące patentowanie nowych produktów i technologii.
Mimo to model konkurencji monopolistycznej dość dobrze charakteryzuje podstawowe cechy struktury rynku, która współcześnie dominuje w większości gałęzi przemysłu przetwórczego oraz w wielu gałęziach sektora usług.