8.4. Równowaga rynku pracy Równowaga a wysokość płacy

Pomijając ekstremalne przypadki poziomych bądź pionowych linii popy­tu i podaży, charakterystyczny układ równowagi rynku pracy — zarówno w określonej gałęzi, jak i w całej gospodarce - tworzą: opadająca krzywa popytu na pracę i rosnąca krzywa podaży pracy. Na ich przecięciu ustala się stawka płacy równoważąca popyt z podażą (rys. 8.5).

Wzrost produkcji w danej gałęzi, wzrost wydajności pracy lub wzrost ceny produktu zwiększa zapotrzebowanie na pracę, przesuwając krzywą popytu w prawo. Z kolei wzrost produkcji i zatrudnienia w innych gałęziach zmniejsza liczbę chętnych do podjęcia pracy w danej gałęzi, przesuwając w lewo krzywą podaży pracy. Poziom zatrudnienia i stawka płacy kształtują się pod wpływem zmian zachodzących na rynku pracy.

Podobną analizę możemy przeprowadzić dla rynku pracy obejmującego całą gospodarkę, pamiętając jednak, że w tym przypadku ogólna podaż pracy w krótkim okresie jest dość sztywna.

Analizując na jednym wykresie podaż pracy i popyt na pracę jako funkcje stawki płacy przyjmujemy upraszczające założenie, że obie zmienne są funkcją tak samo definiowanej stawki płacy. W rzeczywistości dla pracownika miarodajna jest płaca realna netto, tzn. siła nabywcza płacy faktycznie otrzymanej, po potrąceniu podatku i innych obciążeń (np. składki ubezpieczeniowej). Dla pracodawcy natomiast istotna jest wysokość płacy nominalnej brutto, gdyż ona określa faktyczny koszt zatrudnienia pracow­nika. W gospodarce o wysokiej inflacji i relatywnie wysokich podatkach jest to ważne rozróżnienie.

Na rynku pracy nie zawsze istnieje równowaga. Obecność monopoli i zrzeszeń pracodawców ogranicza możliwości wzrostu płac. Z kolei istnienie związków zawodowych i ustawowej płacy minimalnej usztywnia płace w drugim kierunku, ograniczając możliwości obniżki płac. Rezultatem są odchylenia od stanu równowagi.

Rynek pracy podlega szerokiej regulacji ze strony państwa. Państwo stara się ograniczyć rozmiary bezrobocia przez organizowanie robót publicznych, programów ułatwiających przekwalifikowanie i adaptację zawodową oraz programów restrukturyzacji określonej gałęzi i aktywizacji gospodarczej regionów o wysokim bezrobociu. Polityka edukacyjna państ­wa pomaga dostosować strukturę kwalifikacji do potrzeb społeczeństwa i gospodarki. Współczesne ustawodawstwo pracy dokładnie reguluje sto­sunki między pracownikami i pracodawcami, zapobiegając niepotrzebnym konfliktom. Ustawowa płaca minimalna nie pozwala na obniżenie poziomu płac poniżej minimum socjalnego. Ustanawiając to minimum, rząd musi jednak uważać, aby zbyt wysoka płaca minimalna nie przyczyniała się do

wzrostu bezrobocia. To samo dotyczy zresztą wysokości zasiłków dla bezrobotnych.

Rys. 8.6 pokazuje skutki wprowadzenia ustawowej płacy minimalnej na poziomie wyższym od stawki płacy zapewniającej równowagę. Rezultatem jest spadek zatrudnienia i pojawienie się bezrobocia o rozmiarach AB.