Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Бухалков М.И. Планирование на предприятии : учебное пособие / М. И. Бухалков. - 4-е изд., испр. и доп. - М. : ИНФРА-М, 2010. - 411 с. - (Высшее образование)

2. Горемыкин В.А. Планирование на предприятии : учебник / В. А. Горемыкин. - 6-е изд., перераб. и доп. - М. : Юрайт, 2010. - 699 с.

3. Котляров И.Д. Планирование на предприятии : учебное пособие / И. Д. Котляров. - М. : Эксмо, 2010. - 336 с.

4. Алексеева М. М. Планирование деятельности фирмы. – М.: Финансы и статистика, 2004г.

5. Ильин А.А. Планирование на предприятии. – М.: «Новое знание», 2004г.

6. Дугалова Г.Н. Внутрифирменное планирование: учебное пособие/ Г.Н.Дугалова.-Алматы: Алматыкітап баспасы, 2008. – 208с

7. Ниязбекова Р.Қ. Рахметов Б.А. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы/Алматы: Экономика, 2008.

тақырып 9. өндіріс шығындары МЕН БағаНЫ жоспарлау

Лекция мақсаты: студенттерге кәсіпорындағы өндіріс шығындарының мазмұны, олардың түрлері, баға белгілеу әдістерімен таныстыру

Лекция сұрақтары:

1. Кәсіпорын қызметін шығындардың жіктелуі

9.2 Нарықтағы бағаны жоспарлау

9.1 Кәсіпорын қызметін шығындардың жіктелуі

Шығындар өндірісте жұмсалатын ресурстардың (еңбек, құрал-жабдықтар, техникалар, ақпараттық ресурстар және т.б.) жиынтығынан тұрады. Кәсіпорын шығындары дегеніміз - бұл өнім өндіру және сату үшін пайдаланылатын (өндірістік факторлар) ресурстардың ақшамен есептелінетін өлшемін көрсетеді. Нарықтық экономикада шығындар айқын, яғни бухгалтерлік, нақты емес және қайтарылмайтын шығындар болып бөлінеді. Айқын немесе бухгалтерлік шығындар - оперативті құжаттарда, қаржылық есептерде есептелінетін шығындар болып табылады, мысалы, жалақы төлеуге, өнімдерді сатуға және өндірісті одан әрі дамытуға, кеңейтуге жұмсалатын шығындарды жатқызуға болады. Нақты емес шығындар- қандай да бір өндіріс факторларын пайдалануға, өлшемдеуге, оларды баламалы түрде, яғни эквивалентті пайдалануға жұмсалған шығындар. Қайтарылмайтын шығындар - бір рет жұмсалатын, орны толтырылмайтын өтеусіз шығындар.

Өндіріске қатысты шығындар негізгі яғни, өндірісте пайдаланатын шығындар және үстеме, яғни өндірісті басқару мен қызмет көрсетуге байланысты шығындар болып бөлінеді.

Өзіндік құн - өнімді өндіру мен оны өткізуге байланысты кәсіпорында жұмсалған негізгі шикізаттар, материалдар, отын, энергия, еңбек және басқа да ресурстарды пайдалану шығындарының ақшалай көрінісі.

9.2 Нарықтағы бағаны жоспарлау

Баға – тауар (жұмыс, қызмет) құнының ақшалай көрінісі.

Бағаға әсер ететін факторлар:

1. Өндірістік шығындар.

2. Сұраныс.

3. Тұрғындардың сатып алу қабілеттігі(ақша табысына байланысты).

4. Ақша өрісінің жағдайы (ақша көлемі, инфляция, ұлттық ақша бірліктері, валюта бағамының өзгерісі және т.б).

5. Бәсеке.

6. Бағаны мемлекеттік реттеу.

7. Тауар сапасы.

8. Тасымалдау көлемі.

9. Сатушылар мен сатып алушылар арасындағы өзара қарым-қатынас.

10. Жеткізу шарттары.

Баға белгілеу мақсаттары:

• нарықта қалуды қамтамассыз ету;

• пайданы мейлінше көп табу;

• нарық үлесін жаулап алу;

• тауар сапасы бойынша берілетін нарықта көшбасшылық орынға ие болу.

Кез келген нарықта бір баға түрі бағалық элементтердің қалыптасу үдерісіне байланысты. Құрамдас элементтері бойынша тауар бірлігінің бағасы (Б) былай анықталады:

Б= Ө_қ +П+ҚҚС + С_ү (1)

мұндағы Ө_қ-тауардың өзіндік құны;

П-пайда;

С_ү-делдалдық саудалық үстемесі, ол оның жеке шығындары,

пайдасы және ҚҚС-нан тұрады.

Егер фирма акциздік тауарларды өндіретін болса, онда тауар бағасы мына формуламен анықталады:

Б=Оқ+П+А+ҚҚС+Сқ (2)

мұндағы А-акциз салығы;

Кәсіпорынның баға саясаты - нарықтық экономикада кәсіпорынның өмір сүруін қамтамассыз ететін бағаны анықтау, оған баға белгілеу әдістерін таңдау, баға жүйесін қалыптастыру, нарықтық баға стратегиясын таңдау кіреді.

Баға жүйесі келесі параметрлерді сипаттайды:

1. Баға деңгейі –ақшалай мәндегі бағаның абсолютті сандық мәні.

2. Баға құрылымы - баға элементінің пайыздық немесе үлестік қатынасын көрсетеді.

3. Баға серпіні(динамикасы) - бұл белгілі бір уақыт кезеңіндегі баға деңгейінің өзгеруі.