12.1. Афіцыйна-справавое маўленне і яго асаблівасці

Асноўная функцыя афіцыйна-справавога маўлення — паведамленне, канстатацыя бясспрэчных фактаў, якія маюць практычнае значэнне ў адносінах паміж людзьмі, установамі, грамадзянамі і дзяржавай; рэгламентацыя правоў, правілаў, дзеянняў і г.д.

Сфера выкарыстання: у справаводстве (афіцыйнай службовай перапісцы грамадзян з установамі, адных устаноў з другімі, у загадах, пратаколах, распісках і г.д.), у галіне права і заканадаўства (у дагаворах, законах, указах і інш.).

У залежнасці ад сферы размяжоўваюць наступныя падстылі афіцыйна-справавога маўлення:

1) адміністрацыйна-канцылярскі (адміністрацыйныя акты, распараджэнні, загады, справаздачы, заявы, аб’явы, даверанасці, аўтабіяграфіі, характарыстыкі, распіскі, пратаколы і інш.);

2) дыпламатычны (міжнародныя дагаворы і пагадненні, камюніке, ноты, мемарандумы, канвенцыі і інш.);

3) заканадаўчы (законы, канстытуцыі, указы, пастановы, грамадзянскія і крымінальныя акты і інш.).

Асноўныя патрабаванні да афіцыйна-справавога маўлення: доказнасць, канкрэтнасць, дакладнасць, аб’ектыўнасць, інфармацыйнасць і ў той жа час сцісласць (эканомія моўных сродкаў), лагічнасць, яснасць, пераканаўчасць, стандартнае размяшчэнне матэрыялу.

12.2. Моўныя асаблівасці

Моўныя асаблівасці афіцыйна-справавога маўлення знаходзяцца ў прамой залежнасці ад жанру і зместу дакумента. Яны абумоўлены патрабаваннямі справавога маўлення — выразіць волю заканадаўцы, прадпісаць паводзіны, данесці пэўную інфармацыю і г.д. Большасці тэкстаў уласцівы наступныя моўныя асаблівасці:

● шырокая распаўсюджанасць абстрактнай лекcікі: насельніцтва, кадры, становішча, санкцыя, іск;

● адсутнасць эмацыянальна-экспрэсіўнай лексікі (усе словы ўжываюцца толькі ў прамым значэнні), а таксама пазалітаратурных сродкаў (дыялектных, жаргонных, прастамоўных, лаянкавых слоў і выразаў);

● наяўнасць тэматычна абумоўленай тэрміналогіі: дэнамінацыя, грашовае ўзнагароджанне, аднаразовая дапамога, кампенсацыя за адпачынак, бесперапынны стаж і інш.;

● выкарыстанне слоў з процілеглым значэннем: ісцец — адказчык, абавязкі — правы, крэдытор — даўжнік, давернік — павераны;

● іменны характар мовы, які абумоўлены ўжываннем вялікай колькасці назоўнікаў;

● ужыванне дзеяслоўных словазлучэнняў (дзеяслоў + назоўнік) замест дзеясловаў: дапамагчы — аказаць дапамогу, удзельнічаць — прымаць удзел, прапанаваць — выказаць прапановы і інш.;

● частотнасць дзеясловаў залежнага стану: вядзецца, ахоўваецца, арганізуецца, спаганяецца і інш., што надае выказванню характар пастаянства і абавязковасці выканання дзеяння;

● частае выкарыстанне адмоўнай часціцы не пры дзеясловах, што надае ім адценне катэгарычнасці і прымусовасці;

● ужыванне дзеясловаў у форме цяперашняга часу (дакументы з такімі дзеясловамі маюць прадпісальны характар): студэнты дапускаюцца да экзаменацыйнай сесіі пры ўмове здачы ўсіх залікаў;

● істотная перавага складаных сказаў над простымі, асабліва складаназалежных з даданай часткай умовы;

● шырокая распаўсюджанасць аднародных членаў сказа;

● прамы парадак слоў, пры якім дзейнік знаходзіцца перад выказнікам, азначэнне — перад азначаемым словам і г.д.;

● наяўнасць канструкцый са складанымі злучнікамі і адыменнымі прыназоўнікамі: у выніку таго, што…, у сувязі з тым, што…, згодна з… і інш.