«Біз сізді іздеп келдік Баянас деп»

Шернияз екі көпес ноғаймен келе жатып, Баянас деген байдың үйіне қонады. Баянастікі мал соймай, ет аспай қонақтардың алдарына көже қояды. Сонда Шернияз бақандағы етті көріп, Баянас байға былай дейді:

• Біз сізді іздеп келдік Баянас деп,

Бай айтар бәйбішеге жаяны ас деп.

Ішінді осынша ауыл таңдап қондық,

Үйінде бар нәрсесін аямас деп.

Быламық суымаса сапырайын,

Тік қойып қасығымды батырайын.

Мыналар ноғайсынып ішпей отыр,

Мен өзім атам қазақ жапырайын, 

деп ақын ұрттап жіберіп, құмаршық көже екенін біліп, тағы да былай дейді:

• Тары мен бидай болсаң бөгер едің,

Қорықпасам обалыңнан төгер едім.

Болдың да нардың сүті жаның қалды,

Қатығың басқа болса тебер едім.

Баянас Шернияз екенін танып, кешірім сұрап, мал сойып, екі күн қонақ етеді.

Шернияздың Байсақалға айтқаны

Шернияз ел қыдырып жүріп бір үйге түстеніп отырған Байсақал бидің үстіне кіріп келеді. Асты қызғанған Байсақал:

• Әй, Шернияз, кезбесің-ау! Бұйырғанды да, бұйырмағанды да жейсің,  дейді.

Сонда Шернияз ақын отырмастан былай депті:

Асқар, асқар, асқар тау,

Асқар таудың түбінде болар саясы.

Шариғатты білмеген

Көкірегіңнің қарасы.

Шыр етіп анадан туған соң

Шашылған ризықты термеске

Пенденің бар ма шарасы?!

Байсақал сөзден жеңіліп: «Әншейін сөздің кілтін ашайын деп айтып едім, ақын! Жоғары шық!»  деп төрге шығарыпты.

Жетпес шешеннің Әбілқайырға айтқаны

Ел ішіндегі ауыр хал мен хан өкілдерінің озбырлығын айтып, Жетпес шешен Әбілхайыр ханға бірнеше рет барады. Бірақ хан сөзге құлақ аспай, елдің тұрмысын жеңілдету қамын ойламайды.

Осыған ренжіген Жетпес рулы елімен бергі көп момынға қарай көшіп кетеді. Әйтседе көш кеш шығып қалып, мөлшерлі жерге, көп момынға жете алмай, қыс түсіп кетіп, жолда қыстап қалады.

Жетпес бір топ адамдармен жер көріп, қоныс іздеп жүргенде ерігіп сейілге шыққан хан өзінің бір топ жігіттерімен жүріп далада Жетеске ұшырасады.

• Жетесім, қыстан жүдеп қалды деп еді, рас па?  дейді хан.

• Рас,  дейді Жетес.

• Әйтседе ел ала болады ғой, бәрі бірдей жүдеу емес шығар, кім аш, кім тоқ?  деп сұрайды.

Сонда Жетес шешен:

Өлең жеген өзен тоқ,

Тамыр тартқан доңыз тоқ,

Жоғалап жүрген қоңыз тоқ,

Арқамды жеген битте тоқ,

Боғымды жеген итте тоқ,

Арыстан аш күзен тоқ,

Арыстанның аштығымен

Күзеннің жұмысы жоқ, 

дейді.

Ғалымның хаты өлмейді Таймас Жұдас шешен айтты дейтін сөз.

Бір күні Абылай хан қарамына көз тойған, үш жүзден озған, ақылы асқан билерімен бас қосып отырғанда:

• Дүниеде тозбайтын нәрсе бола ма? Өлмейтін жан бола ма? Осыны тауып беріңдер де, менен қалағандарыңды алыңдар,  депті.

Сонда отырғандардың біреуі:

• Тас тозбайды, темір тозбайды, асқар тау өлмейді, аққан су өлмейді деп, біреуі оны, біреуі мұны айтыпты. Абылай өзі де біліп отырған жоқ, білсе сұрай ма? Бұл сөздер көңіліне қона қоймапта. Сонда түптегі Қыпшақ, Таймас Жұдас деген жұпыны киімі бар кісі тамам билер гуілдесіп, дүрілдесіп отырғанда ләм-мим деп тіл қатпай, сөз тыңдапты. Сонан бір орайы келгенде орнынан ұшып тұрып Абылай ханның алдына шарт жүгініп, былай депті.

• Алдияр тақсыр! Бұлардың айтып отырғаны тозатын нәрселер, өлетін нәрселер. «Тозбасты ұста соқпаған, өлместі құдай жаратпаған» демей ме? Міне, мен тозбайтын не, өлмейтін не айтып берейін. Құдай дескен құда болады, құшақтасқан дос болады. Дос болғанда бірінен бірі жүйрік ат алады, қыран құс алады, түзу мылтық алады. Жүйрік ат өледі, қыран құс ұшады, түзу мылтық қисаяды. Достық сондаймен тозады. Төсекте бас қосылсын, төскейде мал қосылсын деп құдп болады. Кит саларда бір дау, мал берерде екі дау, үйге енгізерде үш дау, ұзатарда төрт дау, осы даулардың бәрі тозады. Бірімен бірінің құдалығы да тозады. Құдай қосқан құда емес, құшақтасқан дос емес. Бірінен бірі жан аяспайтын, көрмесе сағынып тұратын екі тату болады. Тозбағанда сол екі татудың достығы тозбайды.

Қара жердің өлгені,

Қар астында қалғаны.

Асқар таудың өлгені,

Басын мұнар шалғаны.

Аққан судың өлгені,

Мұз боп тоңып қатқаны.

Ай мен күннің өлгені,

Түнеріп барып батқаны.

Өлмегенде не өлмейді?

Ғалымның хаты өлмейді,

Жақсының аты өлмейді.

Абылай хан риза болады. Қамқа тонын бас қылып үстіне жауып, Таймас Жұдасқа толық тоғыз сый береді. Отырғандар шулап қоя береді: «Батырдан сауға, мергеннен сыралғы, бізге алған олжыңнан байла!»  деп. Сонда Таймас Жұдас шешен:

• Мұны бір қимас дүние көріп, байламай бара жатқаным жоқ, атамыз Абылай ханның бір айтқан сөзін шешіп беріп, алған жүлдесі екен деп, балаларым мұра қылып, айта жүрсін деп алып барамын,  деп байламастан алып шығып жүре беріпті.