Негізгі терминдер мен түсініктер

Микроэкономикалық субьектілер. Экономикалық модель. Экономикалық айнымалылар. Іс-әрекеттің алғышарттары. Функционалдық талдау. Шекті талдау. Шекті ұтыс. Шекті шығындар. Позитивті экономикалық талдау. Нормативті экономикалық талдау. Өндіріс мүмкіншілігінің қисығы

2. Сұраныс және ұсыныс теориясының негіздері.

2.1. Сұраныс және оған әсер ететін факторлар. Сұраныс функциясы

2.2. Ұсыныс және оған әсер ететін факторлар. Ұсыныс функциясы

2.3. Нарықтық тепе-теңдік, оның үлгілері

2.4. Нарықтың салыстырмалы статикасы.

2.5. «Өрмекші торы» тәріздес үлгі

2.6. Нарықты мемлекеттік реттеу

2.1. Сұраныс және оған әсер ететін факторлар. Сұраныс функциясы.

Сұраныс пен ұсыныс нарықтық экономиканың ең маңызды элементтері. Сұраныс (demand) - бұл ақшалай камтамасыз етілген тұтынушы қажеттілігі немесе төлем қабілеті бар қажеттілік. Құндық тұрғыдан сұраныс сатып алынған тауарлардың санын құрайды.

Сұраныстың өзгерісіне бағалық және бағалық емес факторлар әсер етеді:

1. Зерттеп отырған тауардың бағасы (Р)

2. Басқа ауыстырушы және толықтырушы тауарлардың бағасы (субституттар мен комплементтер) (Р^s,Р^с)

3. Тұтынушылардың ағымдағы табыстары (I)

4. Тұтынушылардың талғамы мен қалаулары (Z)

5. Тұтынудың объективті (сыртқы) жағдайлары (N)

6. Тұтынушылардың болашақты күтуі (E)

Сұраныстың осы көрсетілген факторларға тәуелділігі – сұраныс функциясы (demand function) деп аталады:

Q^d = f (P, P^s_l … P^s_n, P^c_l …P^c_m, I,Z,N,E),

Мұндағы Q^d – сұраныс көлемі.

Сұраныстың бағалық функциясы: Q^d = f (P)

Тауардың бағасы мен сұраныс көлемі арасындағы тәуелділікті график арқылы көрсетуге де болады (2-сурет). 2 – сурет. Сұраныс қисығы.

Р

D

Q

Сұраныс қисығы – қарастырылып отырған тауардың нарықтық бағасы мен сұраныс көлемі арасындағы тәуелділікті көрсетеді.

Сұраныс заңы – сұраныс көлемінің баға деңгейіне тәуелділігінің заңы: тауардың бағасы неғұрлым төмен болған сайын, оны сатып алу көлемі соғұрлым көп болады және керсінше.

Сұраныс қисығының бойымен қозғалу – сұраныс көлемінің өзгерісі деп аталады. Ол бағаның өзгеруіне байланысты сатып алынатын тауар көлемінің өзгеруін анықтайды (3-сурет).

Бағалық емес факторлар өзгергенде қарастырылып отырған затқа сұраныс қисығы түгелімен не оңға, не солға жылжиды, оны сұраныстың өзгеруі деп атаймыз

2.2. Ұсыныс және оған әсер ететін факторлар.

Ұсыныс функциясы

Ұсыныс (sypply) –сатушылардың берілген уақытта белгілі бір бағамен сатқысы келетін немесе сатуға дайын тауарларының саны.

Ұсыныс көлемінің қалыптасуы кезіндегі жағдайларды ұсыныс факторлары деп атайды. Ұсыныс факторлары: 1.Қарастырып отырған тауардың бағасы (P). 2. Ресурстардың бағасы. 3. Басқа ауыстырушы және толықтырушы тауарлардың бағасы (субституттар мен комплементтер) (Р^s,Р^с). 4. Өндіріс шығындары мен технология деңгейі (С). 5. Салықтар мен субсидиялар (Т). 6. Өндірістің объективті (сыртқы) жағдайлары (N). 7. Өндірушілердің болашақты күтуі (Е).

Ұсыныс функциясы - ұсыныс көлемінің оны анықтайтын факторларға тәуелділігін көрсетеді:

Q^s=f(P, P1^s ... P^sn, .P^c...P^cm ..., С,N,E,T). мұндағы Q^s –ұсыныс көлемі.

Ұсыныстың бағалық функциясы: Q^s=f(P)

Ұсыныс қисығы (supply curve) –тауардың бағасы мен оның нарықтағы ұсыныс көлемінің арасындағы тәуелділіктің графиктік түрдегі көрінісі (3-сурет).

P S

Q

3-сурет. Ұсыныс қисығы

Ұсыныс заңы – тауардың бағасы неғұрлым жоғары болған сайын, оны ұсыну көлемі де соғұрлым көп болады.

1) өндіріс саласындағы фирмалар баға жоғарылаған кезде резервтегі және тез іске қосылатын жаңа өндіріс қуаттарын пайдаланады, ал бұл өз кезегінде ұсынысты жоғарылатады.

2) бағаның тұрақты түрде жоғарылауы байқалса, онда басқа өндірушілер осы өндіріс саласына кіруге ұмтылады, ал бұл жағдай тауар өндірісін және оның ұсынысын одан сайын жоғарылатады.

Ұсыныстың өзгеруі – бағалық емес фактордың әсерінен ұсыныс қисығының не жоғары солға, не төмен оңға жылжуын білдіреді.

Ұсыныс қисығының бойымен жылжу – баға өзгергендегі ұсыныс көлемінің өзгерісін білдіреді.