10.2. Олигополиялық фирманың сұраныс қисығы
Сынған сұраныс қисығының көмегімен олигополия нарығындағы бағаның тұрақтылығы түсіндіріледі. Сынған сұраныс қисығының моделі 87-суреттегі графикте көрсетілген. Бұл модельде баға (Р) алдын ала белгіленген деп жорамал жасалынады.
Жеке олигополист фирмалар бағаны белгіленген бағадан жоғары көтермейді, себебі бәсекелестер оған қосылмайды. Ал егер фирма бағаны белгіленген бағадан төмен түсірсе, бағаға сұраныс икемсіз сұранысқа айналады. Себебі фирма бағаны төмендетсе, оның бәсекелестері де бағаларын төмендетеді. Бағаға икемді сұраныстын дереу икемсіз сұранысқа айналуы салалық сұраныс қисығының (Dс) сынған түрін (Dф) береді (36-сурет).
Баға,
шығындар
МС2
МС1
Р
А
Dф Dс
О
Qm Q
MR
36-сурет. Олигополистің сынған сұраныс қисығы.
Олигополист фирма өнім бағасын белгіленген бағадан төмен түсірсе, фирманың шекті табысы шұғыл төмендейді. Баға төмендегенде, сұраныс икемсіз болғандықтан, фирманың жалпы табысы азаяды. MR= МС1 теңдігімен анықталатын өнім көлемі Qm белгіленген Р бағасымен сатылады. Егер бір себептермен фирманың шекті шығыны шекті табыстың А Qm кесіндісінің бойымен МС1 –ден МС2 –ге өссе немесе төмендесе, ол фирма өнімінің бағасы мен өндіріс көлеміне әсерін тигізбейді. Баға мен өнім көлемі өзгермей, тұрақты деңгейде қалады. Бұл басқа нарықтарға қараганда олигополия нарығындағы баға мен өнім көлемінің тұрақтылығын дәлелдейді.
Егер фирма шығынының өсімі шекті шығынның қисығын А нүктесінен жоғары қозғалтса, жаңа баға деңгейінде сынған сұраныс қисығы пайда болады.
10.3. Курно дуополиясының үлгісі
Курно үлгісі. Дуополия жағдайындағы екі фирманың өзара қатынасын талдауды 1838 жылы француз экономикасы Антуан Огюстьен Курно ұсынды. Оның теориясы бойынша екі фирма А және Б бірдей техналогия қолданады және біртекті өнім шығарады. Олардың әрқайсысы шығаратын өнім көлемін анықтаулары керек және олар шешімді бір уақытта қабылдаулары тиіс.
Курно диаполиясының негізгі мәні мынада: әрбір фирма өнім шығару туралы шешім қабылдағанда бәсекелесінің өндіріс көлемі тұрақты деп есептейді және осы берілген шаманы ғана ескереді (37-сурет).
Q1
120
Б фирмасының
жауап қисығы
60
Бәсекелестік
тепе-теңдік
40
Е Курно тепе-теңдігі
20 Келісім А фирмасының
қисығы жауап қисығы
0
20 40 60 120
Q2
37-сурет. Курно тепе-теңдігі
Егер Б фирмасы 40 дана шығаратын болса, онда А фирмасының сұраныс қисығы төмен Д 1(40) дейін жылжиды, өндіріс көлемі 40 данаға қысқарады (40 –қа). Осы жағдайда МR(40) =MC1. Ал В фирмасы 60 дана шығарса А фирмасы өнімді 20 данаға қысқартады. Ал В фирмасы өнім көлемін 120-ға жеткізесе А фирмасы өндірісті тоқтатады. Б фирмасының өнім көлемінің өзгеруіне байланысты А фирмасының өнім көлемінің қалай өзгеретінін басқа графикке түсіру арқылы А фирмасының реакция қисығын табуға болады А - QА (QБ).
Дәл осылай Б фирмасына қатысты жауап қисығын табуға болады Б - Q Б(QA). Осы екі қисықтың қиылысуы E нүктесі Курно тепе-тендігін көрсетеді (37-сурет).
Егер екі фирма QA2 және QБ3 өнім көлемдерін ұсынса, нарықта бәсекелі тепе-теңдік орнайды, бірақ фирмалар экономикалық пайда алмайды. Сондықтан екі фирма үшін экономикалық пайданы қамтамасыз ететін Курно теңдігі тиімді. Егер екі фирма 60 дана өнім көлемдерін таңдай отырып, бір-бірімен шекті табысы шекті шығынға (МС=MR) тең жиынтық өнім көлемін қысқарту туралы жасырын келісімге келсе, олар өздерінің пайдаларын көбейте алады.