Өндіріс ауқымының өсу әсері (тиімділігі)
Eкі факторлы өндipic аукымының өcyi үш түрлі әсер туғызады: өндipic аукымы өcyiнiң ұлғаймалы (оң), тұрақты және тepic әcepi. Өндipic ауқымы өcyiнiн ұлғаймалы әcepi өнім көлемінiң өcyi өндipic факторларының шығындарыньң өcyiнeн артық болады. 16- суретте бip айда қолданылатын еңбек пен капитал шығындарыньң санын екі ece өcipy (100- ден 200-ге) өнім көлемін екі еседен артык (20-дан 85-ке) өcipiп отыр. Өндіріс ауқымы өcyiнiң ұлғаймалы әcepiнe кол жеткізу үшін мамандану және еңбек бөлінісінің нәтижелерін кең колдану аркылы факторлар өнімділігін өcipy қажет. Егер жұмысшылар 6ip нақты өнім өндіруге немесе өндірістік операцияларды орындауға маманданса, олардың еңбектерінің орташа өнмдері өседі және өндipic шығындары қысқарады.
16- сурет. Өндipic аукымы өсуінің ұлғаймалы (оң) әcepi
Жұмысшылар мен менеджерлердің мамандануы ipi кәсіпорындардың шеңберінде ғaнa жүзеге асады. Тек қана ipi кесіпорындарда күрделі өндіріс құралдары жаңа технология қолданылады. Осы себептер өндipic аукымы өсуінің ұлгаймалы әcepiн туғызады. Өндipic аукымы өcyiнiң ұлгаймалы әcepiнің мысалы ретінде машина өндіретін зауыттағы конвейерді келтіруге болады. Өндіріс аукымының ұлғаймалы әcepi шығыны төмен ipi кәсіпорындардын пайда болуын туғызады. Егер экономикалық жүйеде осындай жағдай болса, ол мемлекет тарапынан реттеуді және бакылауды кажет етеді.
Өндіpic аукымы өcyiнiн тұракты әcepi өнім көлемінің өcyi өндipic факторларының шығындарының өcyiнe тең. 17– суретте көрсетілгендей, өндіріс факторларының шыгындарының eкi есе (500-ден 1000-га) өcyi өнім көлемін де eкi ece (300- ден 600-ге) өcipiп отыр. Өндipic ауқымы өcуiнiң әcepi тұрақты болғанда, қолданылып отырған факторлардың өнімділігі өндірістің көлеміне байланысты болмайды.
17- сурет. Өндipic аукымы өсуінің тұрақты әcepi
Өндipic ауқымы өсуінің теріс әcepi өнім көлемінің өcyi өндipic факторларының шығындарының өcyiнeн төмен болады.
18 – суреттегі сызбада өндipic факторларынын 100-ге өcyi, өнім көлемін тек кана 60-қа өcipiп отыр. Өнім көлемін eкi есе (200-ге) өcipy үшін факторлардың шығындарын eкi еседен артық (100-ден 280-re) өcipyгe тура келеді.
К
280
200
100
100
200 280
18- сурет. Өндіріс ауқымы өсуінің теріс әсері
Өндipicтiң ауқымы өскен сайын фирманы басқару жүйесі күрделенеді, фирма кәсіпорындарының арасындағы байланыстарды бағыттауда қиындықтар туындайды, әр түpлi ақпараттар дер кезінде төменгі басқару жүйелеріне жетпей қалуы да мүмкін. Осындай себептердің әcepiнен өндipic ауқымы өcyiнiң тepic әcepi пайда болады.
Өндipic ауқымын өсіріп тиімділікке қол жеткізу мүмкіндігі өндіріс функциясына байланысты. Kөбiнece тәжірибеде Кобба-Дуглас функциясы колданылады:
Q = A х Ka х Lβ,
мұндағы Y – өнім көлемі, К - капитал көлемі, L - еңбек көлемі, дәреже көрсеткіштері а,β және А - функция коэффициенттері. Дәреже көрсеткіштерінің әркайсысы 1-ден аз болады. Ce6e6i олардың косындысы 6ipгe тең. Егер, а + β > 1 болса, онда оң әсер, егер а + β < 1 болса, тepic әсер, ал а + β = 1 болса, онда өндіріс ауқымы өсуінің тұрақты әсері болғаны.