4.5. Ауыстыру әсері және табыс әсері (Хикс бойынша және Слуцкий бойынша).

Кез-келген тауар бағасының өзгерісі сұраныс көлеміне екі түрлі әсер етеді: табыс әсері және орын басу әсері. Табыс әсері (income effect) тауарға баға өзгерген жағдайда тұтынушы табысы мен сұранысының қалай өзгеретінін көрсетеді. Бағаның төмендеуі (өсуі) тұтынушының нақты табысын көбейтеді (азайтады), немесе оның сатып алу қабылетін көтереді (төмендетеді). Ауыстыру әсері (substitution effect) – тауарлар бағасының салыстырмалы өзгерісі нәтижесінде пайда болады. Бір тауарға бағаның төмендеуі, басқа тауарға баға өзгермегенде оның арзандағанын білдіреді. Соған байланысты тұтынушы қымбат тауарларды арзандарымен ауыстырады.

Екі әсер нәтижесінде пайда болатын нақы табысты анықтаудың екі әдісі бар. Олар ағылшын экономисі Дж.Хикс пен орыс математик –экономисі Е.Е.Слуцкийдің аттарымен байланысты.

Хикс бойынша әртүрлі табыс бірдей қанағаттану (пайдалылық) деңгейін қамтамасыз ететін, яғни бір ғана талғамсыздық қисығының бойында жататын нақты табыс деңгейін көрсетеді.

Слуцкиий бойынша тек бірдей тауарлар жиынтығын қамтамасыз ететін табыс деңгейі өзгермейтін (тұрақты) нақты табыс ретінде қарастырылады .

Ауыстыру әсері әрқашанда теріс болады. Тауарға бағаның төмендеуі, тұтынушыны басқа тауарды (тауарлар жиынтығын) азайтып берілген тауарды көбірек алуға және керісінше, бағаның өсуі берілген тауарды басқа арзанырақ тауарлармен ауыстыруға итермелейді. Табыс әсері қалыпты тауарларға теріс болады, сапасыз тауарға оң болады және табыс-тұтыну қисығы теріс көлбеу орналасады, нейтралды (бейтарап) болады, егер табыс-тұтыну қисығы тік орналасса. Сапасыз тауарларға табыс әсері оң болады, өйткені тұтынушының нақты табысы немесе сатып алу қабілеті өскен сайын, ол сапасы төмен тауарларды аз алуға тырысады. Алайда көптеген сапасыз тауарларға теріс ауыстыру әсері оң табыс әсерін жауып отырады, нәтижесінде баға өзгерісінің жалпы әсері теріс болады. Сондықтан мұндай тауарларға сұраныс қисығы қалыпты тауарларға сияқты теріс көлбеулі болады. Тек сұраныс заңы бұзылған жағдайда ғана оң табыс әсері теріс алмастыру әсерін жабады – сұраныс көлемі баға өзгерісіне тура бағытта өзгереді. Мұндай тауарлар Гиффен тауарлары (Giffen good ) – бұл басқа факторлар тұрақты болғанда сұранысы баға өзгеруінің бағытымен бірдей өзгеретін тауар.

Негізгі терминдер мен түсініктер

Пайдалылық функциясы.. Талғамсыздық қисығы. Талғамсыздық қисығының картасы. Ауыстырудың шекті мөлшері. Ауыстырудың шекті мөлшерінің азаюы. Шекті пайдалылық. Бюджеттік шектеу. Тұтынушы тепе-теңдігі. Бұрыштық тепе-теңдік. Табыс әсері. Ауыстыру әсері. Гиффен тауарлары. Хикс бойынша ауыстыру әсері мен табыс әсері. Слуцкийдің ауыстыру әсері мен табыс әсері

5. Өнд1р1с теориясы

5.1 Өндіріс және өндіріс функциясы

5.2. Қысқа мерзім кезеңіндегі өндіріс. Шекті өнімділіктің кему заңы

5.3. Ұзақ мерзім кезеңіндегі өндіріс. Изокванталар

5.4. Өндіріс ауқымының өсу әсері (тиімділігі)

5.1. Өндіріс және өндіpic функциясы.

Өндіріс - тауарлар мен қызметтерді өндіруге қажетті өндіріс факторларын қолдану үдерісі. Өндipic процесінде қолданатын факторлардьң 6әpiн eкi топқа бөлеміз. Өндірісте материалдық түрде қолданылатын өндіріс факторлары (жер және өндipic құрал-жабдыктары) капитал ресурсына жатады, жұмыс күші мен кәсіпкерлік кабілет еңбек ресурсы болып табылады.

Өндіріс нәтижесінде өндірілетін тауарлар саны өндірістегі технологиялық әдістердің ерекшеліктеріне байланысты. Өндірістің технологиялық әдісі дегеніміз өндіріс факторларын, яғни шикізаттар мен ресурстарды белгілі бір өңдеу үдерістері арқылы дайын өнімге (тауарлар мен қызметтерге) айналдыру. Өндіріс технлогиясының үнемі өзгepiп отыратыны белгілі. Бірақ өндірушінің қабылдайтын шешімі тұрақты (езгермеген) технология шеңберінде жүзеге асады деген болжау жасалады.

Тұрақты технология шеңберінде мейлінше көп өнім өндіру үшін қолданылатын өндіpic факторларынын үйлесімі мен өндірілген өнім көлемі арасындағы байланысты өндіріс функциясы (production function) дейміз. Егер өндірісте капитал мен еңбек ресурстары қолданылса, онда eкi факторлы өндіріс функциясын былайша керсетуге болады:

Q = f (L, K),

мұндағы Q - өндірілген өнім көлемі, f - функционалды байланысты көрсететін белгі, L - еңбек , К - капитал. Егер өндіріске жаңа технология енгізсе, онда басқа өндіpic функциясы пайда болады.

Өндіріс функциясы кез келген өндіріс үшін нақты мәліметтерге негізінде анықталады. Оны анықтау өндірісті жоспарлау үшін қажет болады.