4.3. Тұтынушының тепе-теңдігі (оптимумы).

Бюджет сызығының U2 талғамсыздық қисығымен жанасу нүктесінде (Е) тұтынушы тепе-теңдігі (Consumer equilibrium) орнайды (9-сурет). Бұл нүкте тұтынушы қажеттіліктерін ең жоғары деңгейде қанағаттандырады. Е нүктесінде MRS тауарлар бағасының кері қатынасына тең болады: MRS =P/P.

y

U2 U3

K U1

E

0 L x

9-сурет. Тұтынушы тепе-теңдігі

Қарастырған жағдай екі тауарды сатып алу кезіндегі тепе-теңдік деп аталады.

4.4. Баға-тұтыну қисығы. Табыс-тұтыну қисығы. Энгель қисығы.

Баға-тұтыну қисығы (price-consumption curve) - бағаның өзгеруіне байланысты тұтынушы талғамы қалай өзгеретінін көрсетеді.

10-суретте (жоғарғы жағында) тұтынушының табысы мен талғамы өзгермей, тек бір тауарға (Х) бағаның өзгерісі нәтижесінде тұтынушының тиімді жағдайының өзгерісі берілген. Баға Р_х. –тен Р’_х – қа төмендегенде KL бюджеттік сызығы KL₁ жағдайына ауысады. Тұтынушының оптималды теңдестік жағдайы Е₁ нүктесінен Е₂ нүктесіне жылжиды. Осындай теңдестік жағдайын бейнелейтін нүктелер тізбегін қосу арқылы «баға-тұтыну қисығы» деп аталатын ЕЕ қисығын табамыз.

Баға-тұтыну қисығы негізінде сұраныс қисығын құруға болады 10-сурет (төменгі жағы). Ол үшін «баға-тұтыну» қисығының бойында орналасқан тұтынушының теңдік нүктелерінен төмен қарай екінші графиктің абцисс өсіне перпндикуляр түсіреміз. Ординат өсінде тауардың бағасын белгілейміз. Егер тұтынушы Р_х деңгейінде Х₁ тауарын сатып алатын болса, онда Р’_х,деңгейінде Х₂ тауарын сатып алады. Осындай мәліметтер негізінде Х тауарына сұраныс қисығын (DD) құруға болады (35-сурет).

Т

10-сурет. Баға-тұтыну қисығы және сұраныс қисығы.

ұтынушының табысы өзгергенде (баға тұрақты) оның тиімді жағдайының қалай өзгеретінін қарастырамыз. Тұтынушының табысы өскен сайын оның бюджеттік сызығы KL-дан K₁L₁ жағдайына ауысады.

Тұтынушының талғамсыздық қисығы U₁U₁ –ден U₂U₂ – ге жылжиды (36-сурет). Е₁, Е₂ нүктелеріне тұтынушының тиімді таңдаулары сәйкес келеді. Суреттен Е₂ жиынтығында Е₁ – ге қарағанда көп тауарлар бар екенін көруге болады. Осы нүктелер тізбегін қосу арқылы «табыс-тұтыну» қисығын GG, табуға болады. Табыс-тұтыну қисығы (income-consumption curve) – табыс өскендегі тұтынушы талғамының өзгерісін көрсетеді. Бұл қисықты кейде «тұрмыс деңгейінің қисығы» деп атайды (11-сурет).

У

K1 U2 G

U1

К Е2

Е1 U2

G U1

0 Х

L L1

11 –сурет - Қалыпты тауарларға табыс-тұтыну қисығы

Табыс-тұтыну қисығы оң көлбеулі, өйткені табыс өскен сайын тұтынылатын Х және У тауарларының көлемі ұлғаяды. Мұндай тауарларды қалыпты тауарлар деп атайды.

Тауарлар төмен сапалы болғанда «табыс-тұтыну» қисығы координаттар осіне қарай бұрылады. Сапасыз тауарлар – табыс өскен сайын оларды тұтыну көлемі азаятын тауарлар. Табыстың белгілі бір деңгейге жетіп, одан әрі өсуі сапасыз тауарды тұтынудың азаюына әкеледі. Осы деңгейге жеткенде табыс-тұтыну қисығының көлбеуі теріс болады.12 – суреттен табыс өскен сайын бір тауардың тұтынылуы өсіп, екінші тауар көлемінің қысқарғанын байқауға болады.

12-сурет. Табыс-тұтыну қисығы.

а – Х – сапасы төмен тауар; Y – жоғары сапалы тауар;

б – Х – – жоғары сапалы тауар;; Y – сапасы төмен тауар;

Табыс-тұтыну қысығы жеке Энгель қисығын құруға мүмкіндік береді. Энгель қисығы – баға мен тұтынушы талғамы өзгермеген жағдайдағы тұтыну көлемі мен табыс арасындағы байланысты бейнелейді. Қалыпты тауарларға Энгель қисығы оң көлбеулі болады. Нақты өмірде тұтынушылар көбінесе агрегатталған тауарлар жиынтығын қарастырады – азық-түлік, өнеркәсіптік, қызмет т.б. Бұл жағдайда Энгель қисығы Энгел шығындары қисығына ауысады Энгел шығындары қисығы - тұтынушының табысы мен тауарлар жиынтығына шығындар арасындағы байланысты сипаттайды.

38-сурет. Энгель шығындарының қисығы. а – қалыпты тауар; б – сапасы төмен тауар; в – жоғары сапалы тауар.